Wp/lua/Asteroid

Tshidi dibulungu kapanda dia mu diulu Didi dimanakana mulu.

Astéroïde (ufumina ku tshiena-Gelika tshia kale ἀστεροειδής / asteroeidḗs, "bu mutoto"[1],[2]) i planete mukese muenza ne mabue, biamu, ne mabue a mashika, ne udi ne bunene bushilangane kubangila ku bulongame bua metre (tshipimu tshia dimanya dia lelu) too ne ku nkama ya kilometre.Dîna dia "mu tshimfuanyi tshia mitoto" didi difumina ku tshimuenekelu tshia mitoto tshidi tshimueneka bu tshia nsongo (tshidi katshiyi tshimanyike) mu teleskope, tshishilangane ne diske dia mitoto didi dimanyike, mu tshikondo tshia dikonkonona dia kumpala dia malu a mitoto.

Mu 1801, astéroide wa kumpala uvuabu bapete uvua ne dîna dia Ceres. I asteroide mutambe bunene mu tshitupa tshinene, tshisumbu tshinene tshia asteroide mu bungi bua bintu bimanyike (bipite pa 720,000 mu ngondo muinayi 2019, anyi pabuipi ne 750,000 kusangisha ne tshitupa tshia pabuipi [JPL 1]), tshidi pankatshi pa nseke ya Mars ne Jupiter. Ma asteroide adi pabuipi ne buloba (pabuipi ne 20,000 adi mamanyike mu ngondo muinayi 2019 [JPL 2]) adi enza tshisumbu tshibidi tshinene, adi asabuka njila wa buloba. Bisumbu bibidi ebi bidi ne 95% ya mitoto mikese idi mimanyike [JPL 3].

Mitoto mikese idi pambelu pa Neptune itu imue misangu miangatshibue bu asteroide kadi idi kabidi mimanyike bikole ne mimanyike bu bintu bia trans-Neptune. Bulongolodi buabu budi ne mashika a bungi ne budi kabuyi ne biamu ne mabue, bienza bua ikale mifuanangane ne nuclei wa kometa. Bishilangane na mitoto ya mitoto, mitoto ya mitoto kayena ileja mudimu wa mitoto to. Ino, bakese badi bamone ne tshitupa tshia mudimu ne badi bababikila ne: asteroide idi yenza mudimu.

Badi bela meji ne: mabulunge a muulu adi bishadile bia diske dia protoplanetaire didi kadiyi disangisha bua kulua mitoto.

Imue mitoto idi pabuipi ne buloba idi miangatshibue bu idi mua kuikala ne njiwu bualu idi mua kutuilangana ne buloba. Badi balonda kudi biamu bidi bienza mudimu nkayabi, ne badi benza makebulula bua kumanya mushindu wa kubipambuisha. [Bidi bikengela kufila meyi]