Wp/kus/Western Region

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kus
Wp > kus > Western Region
Western Region
region of Ghana
CountryGhana Dɛmisim gbɛlima
CapitalSekondi-Takoradi Dɛmisim gbɛlima
Located in the administrative territorial entityGhana Dɛmisim gbɛlima
Located in time zoneGreenwich Mean Time Dɛmisim gbɛlima
Coordinate location5°30′0″N 2°30′0″W Dɛmisim gbɛlima
Shares border withWestern North Region, Central Region Dɛmisim gbɛlima
Map

Western Region bɛnɛ Ghana[1] ya-dagɔbʋg, ka kpi'e nɛ Ivory Coast (Comoé District) dinɛ bɛ Central region ya-tuona, pɛ'ɛsnɛ teŋpʋtita'ar ka an liibir nɛ Sekondi-Takoradi bani la'asi bɛ ku'om nɔɔrin, coastal Axim, nɛ suoya babir wʋʋ Elubo. Di pɛ'ɛs Ghana ya-dagɔbʋg paa zi'ig, Cape Three Points, zi'ikani ka ba baŋ ye kpaam bɛ teŋin la bɛdigʋ June 2007 yʋʋm la ni. Region la mɔr paalʋ wʋʋ 13,842 km2, ka mɔr nidib 2,060,585 yʋʋm 2021 nidib kaanlʋg la ni.

Western Region dit malisim nɛ ku'okani bɛ di ni Ghana ya-dagɔbʋg nɛ Ivory Coast dinɛ ka Western region tɔnd nɛ Central Region ya-nya'aŋ la.

Western Region mɔr saku'om gat Ghana ni, kʋnkʋna nɛ kʋ'ʋlʋm. Di mɔr sanlima tuub bʋnbua-bɛda nɛ bibis wʋsa pɛ'ɛsnɛ kpaam zi'is mɛn bɛ Western Region mɔrim ni.

Di anɛ Akans malima ma'aa bɛ anina; ba pian'adi Akan, French nɛ English ma'aa.

Di zi'inyalima yɛla

Ba kʋdabɛda anɛ Ankobra River, Bia River, nɛ Pra River dinɛ bɛ ya- nya'aŋ, Tano River la kilimit western national border la. Zi'ig la ka ba mi' di ye UNESCO World Heritage Site, Nzulezo teŋkpɛŋ dinɛ ka ba mɛ ku'om zut gilik[2] pɛ'ɛsnɛ Ankasa Protected Area. Ninvɛnla wʋʋ Portuguese, Dutch, British, nɛ Brandenburgian bɛ ku'om la nɔɔrin, di da mɛnɛ bɛ yʋʋm 1512 ka nam bɛ.

Ba pian'ad bɛɛ buudi kani ka nidib mi' Western Region anɛ Nzema, Nzema beach nam la anɛ zi'ibani ka nidib keni gɔsid ba ya'a bɛ vʋ'ʋsʋm bɛɛ bani naamid lalli kenna (Ghana bɛɛ dunia wʋsa) ye ba gɔs Nzema Hospitality. Zi'itita'ar kani ka ba kennɛ gɔsidi bɛ Nzema anɛ Venice View Beach Resort, bɛnɛ teŋpʋbil kani ka ba buon ye Baku (ka mɛn yiti buon saŋa sia ye Beku) wʋʋ mit 8 ba'abi yit Eikwe. Zi'ibama babir di mɛn lɛm mɔr zi'ig yinne wʋʋ Fort Apollonia dinɛ bɛ Beyin.

Sakur yɛla

Western region mɔr post-secondary schools bɛdigʋ, pɛ'ɛsnɛ pa'anib nɛ ti'ebidib kɔliginam, nɛ universities nam ayi -University of Mines and Technology (dinɛ bɛ Tarkwa) nɛ Takoradi Technical University (dinɛ ka ba da buon ye Takoradi Polythecnic).

Di tʋʋma pʋdigir

Pɔi ka ba da mak ka zi'el region la December 2018[3][4] yʋʋm la ni, region la da mɔri 23 MMDA's (1 Metropolitan, 11 Municipal and 11 Ordinary Assemblies). Dinzʋgɔ, dinɛ da pɛ'ɛs amaligim-maal la zugɔ, MMDA's nam awai ( 3 Municipal and 6 Ordinary Assemblies) ka ba da yisi yi Western Region ka nɔki zi'el dinɛ an paalʋg dinɛ ka di teŋpʋtita'ar an Wiawso.

Pɔlitis tʋʋma dinɛ bɛ region la ni yitnɛ local government system ni. Tʋʋma pʋʋgʋn kaŋa, region la pʋnɛ 14 MMDA's ( 1 Metropolitan, 8 Municipal and 5 Ordinary Assemblies). District yinne wʋsa, Municipal bɛɛ Metropolitan Assembly, tʋʋma wʋsa bɛnɛ Chief Executive la nu'usin, zie tis central government amaa o paŋ wʋsa yitnɛ Assembly man onɛ ka nidib la vɔɔt. Yʋda bama anɛ nanna din:

District bani bɛ Western Region[5]
# MMDA Name Capital MMDA Type Population

Census 2010

Population

Projection 2019

1 Ahanta West Agona Nkwanta Municipal 106,215 139,188
- Aowin* Enchi Municipal 117,886 154,661
- Bia East* Adabokrom Ordinary 27,393 37,108
- Bia West* Essam Ordinary 88,939 111,355
- Bodi* Bodi Ordinary 53,314 68,055
2 Ellembelle Nkroful Ordinary 87,501 114,441
3 Jomoro Half Assini Municipal 150,107 194,808
- Juabeso* Juaboso Ordinary 58,435 77,678
4 Mpohor Mpohor Ordinary 42,923 55,678
5 Nzema East Axim Municipal 60,828 80,480
6 Prestea-Huni Valley Bogoso Municipal 159,304 207,237
- Sefwi-Akontombra* Sefwi Akontombra Ordinary 82,467 108,266
- Bibiani/Anhwiaso/Bekwai* Bibiani Municipal 123,272 160,844
- Sefwi-Wiawso* Wiawso Municipal 139,200 182,510
7 Sekondi-Takoradi Sekondi Metropolitan 559,548 726,905
8 Effia-Kwesimintsim Kwesimintsim Ordinary N/A N/A
9 Shama Shama Ordinary 81,966 105,173
- Suaman* Dadieso Ordinary 20,529 27,832
10 Tarkwa-Nsuaem Tarkwa Municipal 90,477 117,550
11 Wassa Amenfi Central Manso Amenfi Ordinary 69,014 89,703
12 Wassa Amenfi East Wassa-Akropong Municipal 83,478 108,272
13 Wassa Amenfi West Asankragua Municipal 92,152 120,643
14 Wassa East Daboase Ordinary 81,073 105,163
Total


Nidib banɛ da maal si'elnam ka naam gaad

Famous native citizens of Western region
# Citizen Settlement
1 Samuel Inkoom Sekondi-Takoradi
2 Nadia Buari Sekondi-Takoradi
3 Boris Kodjoe Sekondi-Takoradi
4 John Atta Mills Tarkwa
5 Kwame Nkrumah Nkroful
6 Anton Wilhelm Amo Axim
7 Joseph Boahen Aidoo Wassa Afransie
8 Kofi Kinaata Takoradi
9 Gyedu-Blay Ambolley Sekondi-Takoradi
10 Godfried Gambrah Sekondi-Takoradi
11 Kwame Nkrumah Nkroful (Nzema people)


Gbanvɛɛnsa

  1. https://citisportsonline.com/2021/05/21/betway-extends-support-to-volleyball-teams-in-the-western-and-western-north-regions/
  2. https://gmmb.gov.gh/unesco-listed-world-heritage-properties/
  3. https://web.archive.org/web/20130118104048/http://www.ghanadistricts.com/region/?r=5
  4. https://africafeeds.com/2018/12/28/ghana-six-new-regions-created-after-a-referendum/
  5. http://www42.geohive.com/cntry/ghana.aspx?uuid=1673476767.0180753328