Wp/kus/Tiis Sɛɛb
| Subclass of | human activity, reforestation  |
|---|---|
| Has effect | reforestation, afforestation |
| Practiced by | tree planter |
Tiis anɛ bʋnvʋya banɛ ka winaיam maal ka ba paas linɛ mↄr nyↄvʋr dunia kaŋa ni.Tiig anɛ yinne ka tiis an babʋg. Tiig anɛ linɛ tansid yit teŋin ka kuיom nɛ titan sʋŋ linɛ mↄr kʋיʋlʋm bɛɛ pɔnיɔsʋm, sʋŋidi li ka li na nyaŋi duoe bus vaand ka tↄn nyaיa baי teŋin ka nↄbig nɛ wila sʋיʋŋa kilim timɛŋir. Tiis bɛdigʋ wan wala ka ba dit sieba ka mɛ pʋ dit siebaa. Amaa tisieba mɛ bɛ ka pʋ wan walaa. Tiis mↄr nyɔɔd nɛ yɛlsʋma bɛdigʋ tidsid ninsaal wʋsa dunia ni.
Tiis sɛɛb anɛ suodↄlisa tʋʋmkanɛ ka ba dↄlisid sɛɛd tibibis banɛ ka ba ugusi ba ye ba sɛ la. Ba pʋ sɛɛd tiis yↄↄg- yↄↄgↄ, amaa suoya bɛdigʋ bɛ ka li nar ye ba dↄlis ka nyaŋi sɛ tiis ka daamʋg kʋ bɛ ba vʋיʋgir nɛ ba nↄbigid nii. Tibanɛ ka ba sɛɛd titaיam anɛ tibanɛ mↄr vɛnlim tisid yir nɛ teŋ sʋיʋlʋm nɛ banɛ wan wala/diib nɛ banɛ ka ba mↄri maan laיad kↄnיↄb-kↄnיↄb. Tiis bɛdigʋ/babʋg nyaŋidi yit la'asid taaba ka nɔbigidi liebid sianיar.Tiis mɔr yɛlsʋm bɛdigʋ sʋŋidi ti pamm.
Tiis sɛɛb mↄri saŋa kanɛ ka li nar ye ba sɛ ka li na nyaŋi vʋ'ʋg ka duoe sʋיʋŋa. Saŋa kanɛ ka li nar ye ba sɛ tiis anɛ saŋkanɛ ka teŋ lu bɛɛ bʋgʋl ka tʋʋlʋg/walim pʋ lɛm zuיoe yaיasa. Nɛיɛŋa anɛ saŋkanɛ ka teŋ la wʋיʋg biיela ka maיae sʋŋa ka li nar ye ba sɛ. Tʋʋlʋg saŋa pʋ sʋŋid tiis sɛɛbↄ. Ba mɛ tʋnיe lɛ nyaŋi sɛ tiis mɛgilim luu saŋa. Tiis sɛɛb pʋ bↄↄd maיas galʋsʋgↄ,amaa zinיikanɛ mↄr sↄↄnlʋm bɛɛ nintaŋ biיela ka li na nyaŋi kpɛיɛŋi ba sʋיʋŋa.
Ban sɛɛd tiis siיem-siיem
Yiiga ka fʋ sɛ tiig, asɛɛ ka fʋ tɛnיɛs gↄs ye tiig la ye li nwɛn wala, li ziיesim ye li an wala, li na ti waיam wala bɛnnɛ, li na ti duoe na nↄbig/yadig pɛיɛl zinיig la wala bɛnnɛ, bɛɛ li na ti mↄr sʋŋir sʋיʋŋ ken fʋ teŋ la ni naa? Tiig la ye li ti duoe na nwɛn siיem-siיem nɛ li bɛllim la, na nyaŋi paיal lin ye li an tisʋיʋŋ buudi siיem bɛ fʋ teŋ/zinיig babir. Suodↄlisa nam la dig gbinin nwaי :
Vaand/ nyaיa kʋיʋsʋg
Fʋ yaיa ye fʋ sɛ tiig ,yiiga anɛ ye fʋ kʋיʋs wil waיa nɛ vanbɛda nɛ nyaיatitada nam la wʋsa ka nyaan sɛ. Li na sʋŋ ka tɛbisim kʋ bɛɛ li nii, ka nyaיa bɛda banɛ pʋn bɛ la mɛ ya'a kʋיʋs sʋיʋŋa ,li na nyaŋi sʋŋ ka tiig la tↄn nyaיa paala ka bus vanpaala. Yɛlkpan linɛ bɛ anɛ ye fʋ yaיa paam bɛɛ diיe tibibis ye fʋ sɛ ka nam pʋ nyaŋi sɛɛ, asɛɛ ka fʋ nↄki ba niŋ maיasim nɛ zinיikanɛ mↄr maיasʋg biיela (kaי maיasgalʋsʋgↄ),ka niŋidi ba nɛ kuיom biיel-biיel saŋa wʋsa hali ti paae saŋa kanɛ ka fʋ ye fʋ sɛ la.
Bↄg/zinיig maalʋg
yiiga ka fʋ ye fʋ sɛ tiig, asɛɛ ka fʋ maal zinיig sʋיʋŋa (zinיikanɛ ka kuga nɛ tiis nyaיagɛnda pʋ bɛɛ) ka tu bↄg biיela li ni. Kɛl ka bↄg la zulum biיela gaŋ tibil la nyaיadaʋg la waיam zim siיem bɛɛn. ka mɛ ke ka li kpikpɛmis yalʋŋ zuיoe biיela mɛn. Nɛיɛŋa na nyaŋi ke ka nyaיadaʋg tↄn sig zulum ka kpikpɛmis nyaיabibis la mɛ nyaŋi tↄn yalim ka li wʋsa na nyaŋi sʋŋ tiig la ziיesim nɛ li nↄbigir.
Tiיelʋg
Tiig la sɛɛb nyaŋ la, asɛɛ ka fʋ gↄs li ziיesim yɛla sʋיʋŋa. Kɛl ka tiig la yi ziיen sappi ka da mↄr gbɛlʋŋↄ. Ieem dasʋma tiיeli li, ka pɛbisʋg bɛɛ siיel nam yaיa daamid ka li na taיas ka gbɛlʋŋ na bɛ tiig la ni.
Tiis/tiig gↄsʋg tʋʋma
Tiis/tiig la sɛɛb nyaŋ,suoya bɛdegʋ bɛ ka ba na dↄlis gↄs tiis sʋיʋŋa ka ba na duoe nↄbig nwɛnnɛ lin nar ye li an siיem la. Gↄsʋg suoya la sieba digi gbinnin nwaי ;
Kuיom basib/dↄnיↄsʋg
Ba yaיa sɛ tiis naae linɛ kpɛlim anɛ ye ba dↄnיↄs bɛɛ basid kuיom saŋa wʋsa ka li sʋŋ ka tiis la nyaŋi duoe sʋיʋŋa. Kuיom yaיa basid saŋa wʋsa , teŋ la na bʋg ka teŋ kʋיʋlʋm la nyaŋi wʋיʋg nɛ titan la ka li sʋŋ tiig la duod nɛ li nↄbigir.
Mↄↄg yiisʋg
Gↄsʋg linɛ lɛn paas anɛ mↄↄg vↄↄnb. Li nar ye fʋ vↄↄnd mↄↄg tiis la gbina ni saŋa wʋsa (nɛיɛŋa anɛ mↄkanda nɛ mↄbibis wʋsa), ka maali li nyain-nyain. Nɛיɛŋa na ke ka paalʋ naam ka ba nyɛ pɛbisim sʋיʋŋa ka li sʋŋ ka ba duoe . 3. Bugulum basib. Bugulum basid mɛ na nyaŋi sʋŋ ka tiis la duoe nɛ bɛdir ka ba vaandnam na vɛnl ka kʋ muיoe zim-zim nɛ. li na lɛn nyaŋi sʋŋ ka ba duoe tↄיↄtↄ.
Tiim puusug/basib
Tiig la yaיa vʋיʋgi duoe ka muak bɛɛ sisibik bɛɛ bʋnvↄlnam bɛ zinיig/teŋ la ni daamid bɛɛ bↄↄd ye li di tiig la sanיam, asɛɛ ka fʋ bↄ bɛɛ iee tiim puus bɛɛ bas gilig zinיig la wʋsa ka bʋnvↄlnam la kpi.
Tiig la mɛŋ/wila maalʋg
Tiig la yaיa bʋs vaand bɛdegʋ ka tↄn wila mɛn,di nar ye fʋ maal ka nwaas wil sieba bas ka maali li sʋיʋŋa ka li nyaŋi duoe agↄla sappi ka gbɛlʋŋ da bɛɛ. Maal kaŋa nar ye li niŋid saŋa wʋsa ka li sʋŋ ka tiig la ziיesim nɛ li vɛnlim sʋיʋŋ bɛ.
Tiis sɛɛb nyↄↄd
Tiis sɛɛb mↄr yɛlsʋma nɛ nyↄↄd bɛdegʋ ka li sʋŋidi ti saŋa wʋsa.Nyↄsieba banɛ bɛɛ nwaי ;
- Li mↄr vɛnlim kennɛ ti yaי samana nam ni nɛ ti teŋ sʋיʋlʋm
- Li mↄr maיasim sʋŋidi ti nɛ ti bʋnkↄnbid wʋsa.
- Li sʋŋidi ti nɛ daad.
- Ti mɔr tiis nyaיa nɛ li vaand maan tiim kɔn'ɔb-kɔn'ɔb.
- Tiis mɛ lɛn sʋŋid guיud sisiיem ti yanamin nɛ ti laיadnam wʋsa ni.
- Ti mɛ lɛn mↄr tiis maan la'adnam kↄnיↄb-kↄnיↄnb nwɛnɛ kʋkʋs nɛ gad nɛ tɛɛbulnam nɛ taabʋnam/dↄↄg yuיada nɛ banɛ bɛ wʋsa.
- Tiis tisidi ti nyɔvʋr pɛbisim ka ti vʋ'ʋsid
Tiis anɛ piini ka winaיam tis ninsaal wʋsa ti nyↄvʋr bɛllim pʋʋgʋn.
Sɛɛm tiis bɛdegʋ fʋ sʋיʋlʋmin ka li na mↄr yɛlsʋm nɛ sʋŋir kↄnיↄ-kↄnיↄb kena.