Wp/kus/Fest Noz

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kus
Wp > kus > Fest Noz


Fest Noz
festival
Subclass ofevent Dɛmisim gbɛlima
CountryFrance Dɛmisim gbɛlima
Located in the administrative territorial entityBrittany Dɛmisim gbɛlima
Country of originFrance Dɛmisim gbɛlima
Intangible cultural heritage statusNational Inventory of Intangible Cultural Heritage in France, Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity Dɛmisim gbɛlima
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00707, https://ich.unesco.org/fr/RL/00707, https://ich.unesco.org/es/RL/00707 Dɛmisim gbɛlima

Fest noz (ka sansia ka pian’ak la ye pʋdig zin’isa ayi woo fest-noz, “yʋ’ʋŋ malima” Breton teŋin) anɛ Breton teŋ buudi malima, ka ba la’as bi’el bi’el wa’ad ka yʋʋm-yʋmnib nwɛn’ɛd bʋn nwɛn’ɛda.

La’am nɛ lin an na’ana hali nɛ ban na nwɛdig fest nɛ fêtes folkloriques ka li lieb nananna bʋn, fest noz buudi  wa’a la bɛdigʋ anɛ bʋn kʋda, bam da pʋn bɛnɛ Middle Ages saŋa sa, lin da kɛt ka teŋ la nidib gban’ad linɛ da naamid gbin ka mⴢr suma’asim ye ba bɛnɛ ba yaanam zin’ig la, relish a deep sense of being with ansestors and with place.[1]

Breton ya’ an babiga ba buon ye festoú noz, amaa Goadeg sisters (anɛ nidib banɛ yʋʋm la’asig) da ye buon ye festnozoú, ka French dim mɛ tun’oe yɛl ye des fest-noz.

Daba anu daar, Samampiid nwadig la yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ ayi, 5 December, 2012 UNESCO da paas fest noz Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity[2] gbaʋŋin.

Fest noz

(pl: festtoú noz) anɛ buudi malima wa’a Brittany teŋin. Breton teŋ wa’a bɛdigʋ anɛ malima ni, la’asigin. Nananna, ba mɛ lɛn wa’ad festoú noz kateŋ kɛ ka zin’i sieba baŋi Breton malima la. Ba baŋ yʋ’ kaŋa nɛ 19th century la ni sa, amaa li an woo yʋ’ʋr la tis nɛ yʋʋm tusir yinne, kⴢbʋs wai nɛ pisnu,1950s naming la.

Sansi’en la, ba da ye wa’ad saŋa sieba ka bʋ’ʋdi teŋ la ka li lieb sassi kaba kuod (the “aire neuve”dances ), ani ka ban a buol teŋ la nidib la, linɛ pa’an linɛ kɛ ka ba mⴢr nⴢba bʋ’ʋd teŋ la wa’a sieba ni la. Pʋ’ʋsim dⴢⴢg la kad “kof-ha-kof” (stomach-to-stomach) wa’a, ka ling bin aan a wa’ad nidiba ayi yi la. Malim bama da anɛ suori tis bipⴢla te ba la’as ka baŋ taaba zi’esim teŋin la, ba bɛllim ni, fuud ni, ka mɛ gⴢs ban gɛɛnd si’em tⴢ’ⴢtⴢ, ka li anɛ wa’anam la yʋʋgid nɛ sansi’a ka mɛ bⴢⴢd ye min’ilim nɛ paŋ kpɛn li ni.

Dabis bama nwa ni, nidib nan kpɛn mi’ festoú noz la yɛla hali, la’asid saŋa wʋsa nidib. Teŋ bibis la bɛdigʋ mⴢr fest noz nⴢⴢra ayinne yʋʋm pʋʋgin wʋsa, ninwisigir di’ema la’asig dimi, sakuya nɛ sieba ye gⴢsidi li yɛla. Li tisidi ba nɛ sour ka ba pa’anɛ ba malima  nɛ ban an sieba, ka pʋdig nɛ ba zuanam ba bɛllim sʋma. Woo buudi malima bɛdigʋ an si’em la, sⴢ yɛt ye yʋʋma la anɛ yʋʋm yimmir kɛ ka li malisim la pʋ zu’oe. Tʋʋlʋg saŋa nɛ gⴢⴢndim saŋa, suoya bɛdigʋ ni, a keŋ fest noz malima nidib bɛdigʋ ni li anɛ woo  ban na keŋ yʋ’ʋŋ di’ema gⴢsʋg.

Wa'anam la

Buudi wa’a paae kⴢbis si’em, ka banɛ ka nidib mi’ la anɛ gavottes, an , dro,hanter dro,plinn, and Scottish. Fest noz la saŋa, ba tuundi gbandaa wⴢk bɛɛ gbandaa gbilidi zamisid wa’a nam la ( ba wʋsa zanl nu’us); amaa wa’a la sieba anɛ nidiba ayi yi wa’ad nɛ “choreographed” wa’a nam buudi, ka lin anɛ wa’a buudi banɛ ka baŋir bɛdigʋ kpɛn li pʋʋgin (sequence, figure, etc.).

Jean Michel Guilcher da zamis Breton wa’a la yɛla ka sⴢbi li o gbaʋŋ nwa ni“La tradition populaire de dance en Basse-Bretagne (new edition by coop-Breizh/Armen, 1995).

Yʋʋma la

Yʋʋma bɛda buudi ayi ka ba yʋʋm malima nam la ni: Ba yʋʋm a cappella, (kan ha diskan), ka zaŋ yʋʋma bɛɛ nwɛn bʋn-nwɛn’ɛda dⴢlis nɛ li. Ka ba nyaan maal microphones nɛ amplified yʋʋma la’ad,  Yʋʋma la’a bama ka ba da mⴢri yʋʋm talabard (a sort of oboe or shawm) nɛ Breton bagpipes (binioú kozh), ka li anɛ ba yʋʋma dʋt hali la zug. Linɛ nam ka nidib mɛ da lɛn mi’ ba yɛla anɛ diatonic accordion, clarinet la, ka sanai’a violin la nɛ hardy-gurdy. Second World War la nya’aŋ, Scottish bagpipes (binioú brass) mɛ yʋʋn da bɛ Brittany pʋ’ʋsim kenɛ tit bagadoú (pipes bands) ka lin zugⴢ binioú-kozh la lɛdigi li. clarinet la (treujenn-gaol, ‘gabbage core’ in Breton) da bɛ ka bⴢdig amaa yuoliŋ la ba lɛbna ka lɛn pin’ili widigid.

Li ka’ ban mi’ yʋʋma la’asieba la ma’aa bɛɛ, dʋn bama nwa yʋʋma buudi zuoya, lin yi rock, jazz, keŋ punk ka gɛntit teŋ sieba yʋʋma yam. Nwiig yʋʋma la’ad, (violin la, double-bass la, acoustic guitar la, bass guitar la) nɛ North American percussion instruments, ba zaŋi ba paasi ba din la ni. Fest noz la’asig sieba yʋʋm nɛ electronic keyboards nɛ synthesisers (Strobinell, Sonerien Du, Les Baragouineurs, Plantec, etc.). brass yʋʋma la’ad la widigid nɛ zin’ig la wʋsa ka ba vuud la kpɛn’ɛd yʋʋm yʋmnib yam.

Tʋʋma la

Yʋʋma la kpɛ’ɛŋir  saŋa la yʋʋm tusir yinne, kⴢbis wai nɛ pisyⴢpⴢi, 1970s ni la, ba da gban’ae maki zɛmis tis yʋʋm dim (a cappella bɛɛ kan a diskan) nɛ yʋʋm yʋmnib bi’ela (binioualtabard wʋsa). Fʋ da nyɛt “free stages”. Nananna nwa, yʋʋm yʋmnib bi’ela (kanerien) nɛ yʋʋm nɛ yʋʋm yʋmnib bi’ela (sonerien) yʋʋm. ba yʋʋm nɛ yʋʋma la’ad ka wa’a la zamisig bɛɛ li gʋllim nɛ suoya ayi banɛ ka ba pa’an  banɛ wa’ad la.

Wa’a buudi atan’ sʋʋgin wʋsa “suite” (three dances), ba ye gʋoe zi’en ka pian’a nɛ banɛ wa’ad la sieba bɛɛ kenɛ kaad buffet of local dishes woo crêpes, galettes-saucisses, far Breton,kouign-amann, with local cider, beer, nɛ chouchenn, a mead-like drink ka ba zaŋ siind kanɛ ka ba min’ilim maal.

Gⴢsim nɛŋa ya’as

Gbamvɛɛnsa

  1. https://books.google.com/books?id=llPsTQvlRMQC&pg=PT114v
  2. https://web.archive.org/web/20130826004244/http://www.unesco.org/culture/ich/RL/00707