Wp/kus/El Güegüense

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kus
Wp > kus > El Güegüense
El Güegüense
literary work
Notable worktheatre, ball Dɛmisim gbɛlima
CountryNicaragua Dɛmisim gbɛlima
Country of originNicaragua Dɛmisim gbɛlima
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity Dɛmisim gbɛlima
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00111, https://ich.unesco.org/fr/RL/00111, https://ich.unesco.org/es/RL/00111 Dɛmisim gbɛlima

El Güegüense (Spanish pronunciation: [el ɣweˈɣwen.se]; ka ba lɛm buon Macho Ratón, pronounced [ˈma.tʃo raˈton]) anɛ satirical drama ka da an yiiga malima da bɛ Nicaragua teŋin. Li anɛ Latin America malima ka Nicaragua pa’ani ba yʋʋma nɛ wa’ab nɛ ba di’ema zin’is.[1] Ba da lɛn mɛ’ dɔɔgi rotunda (roundabout)Managua, tɛnsʋk ye ba tien li yɛla.[2]

Pin’ilʋg

Di’ema nwa da yi gbaŋin na yʋʋm kɔbʋs piiga nɛ ayuobu la ni ka onɛ sɔbi li la yʋ’ʋr pʋ yi paalʋ naa, ka li pa’al ye li anɛ di’ema kanɛ yuug hali bɛ Western Hemisphere sʋ’ʋlim.[3] Sɔlima pʋʋgin ka li yi tʋŋ-tʋŋi ti paae ban ti sɔbili digil gbaŋin yʋʋm tusir, kɔbʋs wai nɛ pisnaasi nɛ ayi (1942).[4] Ba da sɔbi li nɛ Nahuat nɛ Spanish bʋʋdi ni.

Din yi zin’isi’a

Di’ema yʋ’ʋr la yinɛ one da paas di’ema la pʋʋgin, El Güegüense, linɛ yi Nahuat buudi buolʋg linɛ an Wewej, ka li gbin anɛ ye “bʋnkʋdʋg” bɛɛ “dau kanɛ mɔr ya’am”[4]

Labakʋda

"El Güegüense" anɛ di’ema kanɛ bɛ Nicaragua, linzug ka UNESCO da siak ye li anɛ "Masterpiece of the Oral and Intangible Heritage of Humanity" yʋʋm tusa ayi nɛ anu (2005) la ni, ka li pa’al ye Nicaragua an teŋkanɛ bɛ Central America, ka lɛn an yiiga ayuobu pʋʋgin Latin America ka UNESCO siak ye ba mɔr di’emsʋma ayi.[5]

Nidib

El Güegüense

Di’ema nwa mɔr nidib piiga nɛ anaasi, banɛ ka ba tuŋ ka yinne ma’anɛ:

Güegüense (nɛ o biis)

Don Forcico

Don Ambrosio

Spanish kpɛɛmnam:

Governor Tastuanes

Captain Alguacil Mayor

Royal Clerk

Royal Assistant;

El Güegüense

Pu'ab la:

Doña Suche Malinche - (ka pu’ab ayi dɔl o)

Macho-moto, Macho-viejo, Macho-mohino, nɛ Macho-guajaqueño (nidib anaasi banɛ mɔr yela, ka ba buoni ba ‘machos’)

Buudi pian’ad

Buudi pian’ad la anɛ Spanish ka Nicarao buudi pian’ad paas (Nahuat), ka nidib siak ye li yinɛ Spanish nɛ Nahuat la’as taaba. Amaa, sida kae nyain zi’e li nya’aŋa.[6]

Nidib daʋŋ

A-ma’-ninsaali nyɛ ligidi yɛla pa’al "El Güegüense" ni la, gbaʋŋ sɔbidib nɔki li mak nɛ pɔlitiis nwɛ’ɛdib bɛɛ gɔmena tʋʋma lʋga banɛ an zam dim la.[7] Vɔɔtʋg naarin ɛɛnti an si’em ka sieba pʋ gban’e li gbin la ka ba nɔki mak nɛ "El Güegüense" li kas-kas anɛ FSLN na’adɔɔgi da lu, yʋʋm tusir, kɔbʋs wai nɛ awai vɔɔtug la (1990) vɔɔtʋgin la.[8] "El Güegüense tʋʋma la'an an dinɛ ka sɔ' bɛɛ si'el kʋ nyaŋi daam la, nidib mɔr ziri/dama'am paasid tʋʋma la ni nɛ pɔlitis nwɛ'ɛdib dama'am kanɛ ka ba ma'adi paasid malʋŋ la ni la pʋ dɔl malʋŋ la suorɛ ka mɛ pʋ dɔl teŋ la bɔɔdim nɛ gban'ari an ye sɔ' wʋsa tʋm nɛ o paŋ wʋsa ka teŋ la nɔbʋg ka ba nyaŋi paam di ka kuos la.[9]

Gbanvɛɛnsa

  1. http://www.encyclopedia.com/doc/1G1-150984344.html
  2. http://www.manfut.org/monumentos/gueguense.html
  3. https://web.archive.org/web/20071206171831/http://www.nmai.si.edu/calendar/index.asp?month=10&year=2006&day=22
  4. 4.0 4.1 https://www.vianica.com/go/specials/21-el-gueguense-macho-raton.html
  5. http://www.unesco.org/culture/intangible-heritage/masterpiece.php?id=119&lg=en
  6. https://en.wikipedia.org/wiki/El_G%C3%BCeg%C3%BCense#cite_note-6
  7. https://web.archive.org/web/20071025062218/http://www.grupoese.com.ni/2006/mar/22/edagard.htm
  8. https://web.archive.org/web/20071025062218/http://www.grupoese.com.ni/2006/mar/22/edagard.htm
  9. https://web.archive.org/web/20070706160447/http://www.envio.org.ni/articulo/824