Wp/kus/Ban'a Saaŋ La 1
| Subclass of | human immunodeficiency virus infectious disease, acquired immunodeficiency, sexually transmitted infection, disease  |
|---|---|
| Facet of | women's health |
| Start time | 1959 |
| Has cause | HIV |
| Has effect | death from AIDS-related complications |
| Time of discovery or invention | 1981 |
| Location of discovery | United States of America |
| Afflicts | Homo sapiens |
| Health specialty | infectious diseases |
| Medical examination | blood test, ELISEA, blotting, rapid antigen test |
| Possible treatment | Antiretroviral therapie |
| Anatomical location | T-lymphocytes |
| Genetic association | PARD3B, DGKI, RXRG, TGFBRAP1 |
| Handled, mitigated, or managed by | Antiretroviral therapie |
| ICPC 2 ID | B90 |
| NCI Thesaurus ID | C2851, C2851 |
Ban'a Saaŋ la anɛ ban'a bɛ'ɛd kanɛ ka ba buon ye HIV/AIDS Na'asaalin la.
DINƐ BƐ PƲƲGIN
1. LA'AS TITA'AR LA
2. TI'EBƲG KAE
3. DIN NIŊID SI'EM KA NIDIB PAAMIDI LI
4. SUOSIEBA BANƐ KA FƲ NA PAAM
5. YƐLIM BIIS LA
6. ASAAN BƐN'ƐDNƐ
FOTO
Pu'a la pian'a tisi ba ban'a saaŋ dinɛ ka ba buon HIV-AIDS la yɛla
1. La'as Tita'ar La
La'as tita'ar daa bɛ Adʋgbalin, Na'ab la daa buoli ba la'asʋg la. On daa buol la'asʋg la, li daa bɔɔd ye sɔ wʋsa bɛ ani, fʋ ya'a zan'as na'ab buolʋg la, ba na gban'af ka fʋ yɔ nua. Assa nɛ o yidim bɛnɛ Adʋgbalin. O mɔri biris ayi' nɛ bipumis ayi'. Bipumis la anɛ liiba ka an yʋma pii nɛ ayi', ba daa kennɛ Adʋgbalin (J.S.S) din yi dɔɔd ayɔpɔi keŋ paae dɔɔd awai la. Asaan anɛ onɛ kunt, o daa yɛl o pu'a Mbun ye, kɛl ka ti keŋ la'asʋg la. Ba yɛlim ye ninsieba yit Bɔliga kenna ye ba pian' si'el yɛla. Ka Mbun bu'os ye bɔ yɛla? ka gɔsid o sid nindaan ye o na gandig o bu'osʋg la. Asaan yɛl o ye, man zi'isigɛ amaa sɔ' yɛlim ye li anɛ ban'a saaŋ yɛla. Mbun bu'os ye, di anɛ ban'a saaŋ kanɛ ka nidib wʋsa pian'ad la bɛɛ? Mbun anɛ pu'a kanɛ tʋm hali. O daa bɔɔd ye o kɛlis labaya banɛ bɛ teŋin la. O daa bu'os bu'osa ka guri ba gandisa.
Ban'a saaŋ kanɛ ka Mbun pa'a pian'adi li yɛla la anɛ labaar kanɛ ka Adʋgbal dim pʋn wʋmi amaa ka'a ba bɛdegʋ mi' din an si'ela. Na'ab la buol nimbanɛ bɛ tenkpɛmis lanɛ ye ninsɔ' yi Bɔliga na yɛli ba ban'a saaŋ la an si'el. Asaan yɛl ye kɛli ka ti keŋ kɛlisi dinɛ ka tempʋʋgin nid la mɔr si'el ye o tisi ti. O daa yɛ o fuug ka nɔk o kɔlbili yi yiŋ. Asaan ɛɛnti bɔɔd ye o pian'ad nɛ o pu'a Mbun, ba ya'a ken la'as bama buudi. Nidib kɛɛnd Asaan nɛ o pu'a Mbun nɛ. Ba yɛt ye Asaan nɔŋ o pu'a Mbun nɛ galis. Adʋgbal ninsieba yɛt ye Mbun nɔknɛ tiim niŋ diibine tis Asaan dinɛ kɛ ka o kʋ lɛn di pu'a paasɛ. Labaya bɛdegʋ daa giilim Adʋgbalin, li daa anɛ ye ban'a saaŋ la widigidnɛ tɔ'ɔtɔ.
Asaan daa gur o pu'a nɛ yiŋ ye o yina ka pin'ili nyɔn ye, bɔ ka pu'ab on an ala? saŋa wʋsa fʋnɛ ban ya'a wa'ae zin'isi'a ba pʋ yit tɔ'ɔtɔɔ, amaa on kpɛn yɛli naad la ka Mbun yina. Ban daa wa'ae na'ayin la, ba daa gaad dab́il la ka kidig karindɔɔg la baba ka li bɛɛ ba datiuŋ ka nyaan paae na'ayin. Ban daa paae na'ayin la, ba daa nyɛ nidib bɛdegʋ ka ba la'as ani: Pu'ab daa zu'oe gat dap, ka biis mɛ bɛ.
FOTO
Tiim ka' ti'ebid ban'a saaŋ dinɛ buon HIV-AIDS la.
Asaan onɛ Mbun daa zin'inɛ kuk-wɔk yinne ni. Nidib anaasi daa bɛ nidib bɛdegʋ la tuon, ka mɔr gbanlabisa ka li gʋli-gʋl. Ba mɛ daa mɔr rɔɔba daka ka la'asieba bɛ li pʋʋgin. La'abanɛ ka Asaan daa nyɛ la daa anɛ busaamisi tis o, amaa o daa mɔɔd ye o kɛlis nidib la pa'a yɛt si'el la.
2. Ti'ebʋg kae
Dau la daa zi'en wʋrʋg la tuonnɛ pian'adi tisid nidib la, o daa pian'nɛ baanlim ka nidib la gba'ae li gbin. Tʋʋma lʋgir kanɛ sʋ'ʋ ba tu'asid nidib ban'a saaŋ la yɛla la dim daa yɛl ye, m mi' sʋ'ʋŋa ye ya wʋsa wʋm ban'a saaŋ dinɛ buon HIV-Ees la, ya nidib ala wʋmi li yɛla? Ninsieba daa ʋki ba nu'us agɔl ka ninsieba kʋlin gi'esidi gɔt. Asaan onɛ o pu'a daa paas banɛ ʋki ba nu'us la. Dau kanɛ bɛ tuon la bu'os ye, ya wʋm ban'a saaŋ la yɛla wala-wala? Sɔ' daa pʋ ʋk o nu'ug nidib la sʋʋginɛ, ka sɔ' yɛl ye, di ka'anɛ din yɛla ka fʋ kena ye fʋ yɛli tii? ti zi' ala zugɔ, yɛlimi ti. Di daa anɛ Ayʋma kʋkɔr. Ayʋma anɛ ba teŋin la Asambʋlman ka bɔɔd ye o la'as nɛ na'ab la ka ba nyaŋe mɔr la'as bama buudi. On yɛl ala naae la ka ninsieba la'. Ka dau kanɛ ka ba buon ye Awitʋʋma la yɛl ye, ɛɛn din zug ka ti bɛ kpɛla. Ka o pian' bi'ela ye, ban'a saaŋ la yʋ'ʋri buon HIV-Ɛes. Awintʋma daa ye, sɔ'ɔsɔ zi' ban'a saaŋ la yi si'el naa, amaa di ya'a gban'ae sɔ' o sɔb ye o ba'asi kpinɛ bɔzugɔ, ban'as la pʋ mɔr tiim dunia nwa nii na ti'ebi lii. Sɔ' daa ye tiim kae? bɔ ban'asi nwa ka tiim ka' dunia nii ti'ebida? Ka Awintʋʋma yɛl ye, ban'kaŋa on de, tiim kae. Ba san'am ligidi bɛdegʋ ye ba paami li tiim, amaa ka nam pʋ nyɛ tikanɛ na ma'ae li. Awintʋma lɛn yɛl ye, ban'a saaŋ la bɛ tengbauŋ nwa ni ka li yuug ka kʋʋd nidib tunsa-tunsa, ka yɛl ye daar wʋsa, nidib tunsa ayi' ka ban'a la gban'adi ba. labakaŋa kɛnɛ ka nidib banɛ bɛ la'asʋgin la ya'am iank. Ba da yʋ'ʋn baŋ ye li anɛ nimmua nɛ yɛlkpan ye ba baŋ ban'a saaŋ nwa yɛla.
3. Din niŋid si'em ka nidib paamidi li.
Nidib daa kɛlisid Awintʋma daa pian'ad ban'a saaŋ HIV-EES[1] la yɛla la, Ka o ye, fasi ka m yɛli ya nidibi niŋid si'em paamidi li la, kɛli ka m bigisi ya ti niŋgbina la zabid nɛ ban'as si'em. Awintʋma yɛli ba ye, Wina'am da maal nid la, o da niŋnɛ si'el o ziimin la ka li sʋŋidi ti zabid nɛ ban'asieba nwɛnnɛ, nwɛ'ɛdʋg bɛɛ kɔnsʋŋ ya'a gban'af, niŋgbiŋ la mɛŋ na zab nɛ ban'as la. Tinami ɛɛnti bɛn'ɛd ka keŋ sibiti ka dɔgta tisi ti tisieba la anɛ ye di sʋŋ niŋgbiŋ la zab nɛ ban'as dinɛ kpɛn' niŋgbiŋin la.
FOTO
Yɛlim ye , "Atee" pu'a bɔɔr nɛ dau bɔɔr yɔɔg-yɔɔg,Bɔzugɔ, ban'a saaŋ la gban'ad nidib bɛdegʋ ka li yitn pu'a bɛɛ dau bɔɔrin. Awintʋma daa baŋ ye nidib la pʋ gban'ad o pian'ad la ka o bigisid niŋgbiŋ la zabid nɛ ban'as si'em la, ka nɔk sogianam bɛɛ laŋgima namɛ mak. O daa ye, kɛl ka m bu'osi ya, sogianam tʋʋma an bɔ? Ayʋma onɛ aan asambulman la daa yɛl ye sogianam zabidnɛ. Li pʋ yuugɛ ka buudi ayi' zabid nɛ taaba Adʋgbalin ka sogianam daa zabi gu' ka buudbama la pʋ nyaŋe faaen Adʋgbalɛ. Awintʋma yɛl ye, zaba ka' sʋ'ʋŋa amaa m kʋdin kɔki linɛ mak nɛ niŋgbiŋ la zabid nɛ ban'as si'em. Nwɛnnɛ sogianamɛ zabidi gu'ud teŋ la si'em la , ala mɛn ka niŋgbiŋ la zabid nɛ ban'akanɛ kpɛn' niŋgbina ni bɔɔdi san'amɛ li la. O daa yɛl ye, ban'a saaŋ la buon HIV-Ees la san'mid niŋkanɛ ka li gban'a o nɛ. Ban'as la ya'a gban'ae sɔ' li zabidi nɛ sogia banɛ gu'ud niŋgbiŋ la. Ban'a saaŋ kaŋa mɔri paŋ hali ka niŋgbiŋ sogianam la pʋ tɔn'ɔ li. Ka li san'amid sogianam banɛ gu'ud niŋgbina la.
Awintʋma daa bu'os ye niŋgbina ni sogianam la ya'a san'am ka ban'a kpɛn' niŋgbina la ni bɔɔ na maalɛ? Pu'a daa lɛbis ye, li bigis ye niŋgbina la ku tun'oe zab nɛ ban'as dinɛ na kpɛn'ɛ li nii. Awintʋma daa ye "ɛhɛɛn," o sʋnf daa malis nɛ ban gandig sʋ'ʋŋa la. Ala ka HIV-Ees ban'as la maan niŋgbiŋ la. Di san'ammɛ paŋ dinɛ bɛ niŋgbina la ni ka di kʋ nyaŋe zabnɛ ban'as dinɛ kɛn niŋgbina la ni naa. Alazugɔ, li ya'a gban'ae sɔ' o bɛn'ɛdi tɔ'ɔtɔ nɛ ban'as bɛdegʋ ka li ti ba'asi kʋ o sɔb. Nidib la da pin'ili gɔmisid ka giridi ba zut.
FOTO
Fʋ kʋdin kʋ baŋ onɛ mɔr ban'a saaŋ la Asaan daa gi'e bu'os o pu'a la zin'i kpi'eni o kuk-wɔkun la ye bɔ ban'a saaŋa? Awintʋma daa yɛl ye la'amnɛ dɔgtanamɛ na tisif tiim ye li sʋŋi zab nɛ ban na kɛn fʋ niŋgbina ni na la, li kʋ nyaŋe kʋ HIV-Ees ban'a la, tiim ka'a kʋʋd ban'a saaŋ la. Nannanna, li yʋ'ʋn daa paae nɛ saŋkanɛ ka Awintʋma ye o yɛl nidib la ban'a saaŋ la niŋid si'em gban'ad nidib. Man ye m yɛl si'el la anɛ kpɛɛnmnam din ma'aa, amaa biis bɛ kpɛla. Da kɛ ka di pakinɛ ya, ban'a la anɛ bunsaaŋ ka li nar ye ti pian'a li paalʋ la'amnɛ biisi bɛ la. Na'ab la daa yɛl ye, fʋ ya'a mi' ye fʋn ye fʋ yɛl si'el la ka' sʋ'ʋm tis biis la, fʋn yɛlim ka ti kadi ba yis la'asʋgʋn nwa. Awintʋma daa yɛl ye, ayei, na'aba, kɛl ka biis la mɛ wʋmi li. La'askaŋa nya'aŋ la ti mɔr ti'ir ye ya na buoli ya biisi yɛli ba ban'a saaŋ nwa yɛla. O daa pʋ su'a ba si'el si'ela,o yɛl ye, HIV-Ees ban'a la bɛnɛ ziimin ka na nyaŋe yi sɔ' san'anɛ lɔ'ɔŋ sɔ' ka li dɔlnɛ ziimin. Dau nɛ pu'a ya'a bɔ taaba ka ba daulim nɛ pu'alim ku'om la si'is taaba, pu'a la bɛɛ dau la tun'oe paam ban'as la. Ba nid yinne ya'a mɔr ban'a la li na lɔ'ɔŋ yinne la. Awintʋma n daa yɛl nwa' la, pu'a sieba daa fɛndigi ba nindaas nɛ gɔt zin'isi'a sa, bɔzugɔ Adʋgbalin dim pʋ pian'ad pu'a-bɔɔr bɛɛ dau-bɔɔr yiŋa. Li anɛ yɛlsu'sdir ka pʋ nar ye ba pian'adi li. Amaa Awintʋma yɛl ye ban'a la ka' yɛlsu'adirɛ bɔzugɔ, li kʋʋdi nidib. Di anɛ ye ti pian' di yɛla ka li tis nidib suor ka ba zɔɔ yii li ni.
FOTO
Bɛ nɛ sida nɛ fʋ sid bɛɛ fʋ pu'a
Awintʋma yɛl ye hali nɛ biisinli nar ye ti pa'aliba pa'al kaŋa, ka li anɛ yɛlkpan amɛŋa. O daa keŋ tuonnɛ yɛl nidib la ban'as la yɛla,ka ye ban'as la ya'a gban'ae nidaa, yiiga di nɔkidi lin yi dapii nɛ anaasi (bakɔi ayi') ti paae nwadig bɛɛ nwadis ayi' ka li nyaan bigisi li mɛŋ. Saŋkan la ka ban'as la na zab nɛ niŋgbiŋ la sogianam la san'amɛ ba. O niŋgbina na tadigidnɛ ka ban'sieba pin'ili kpɛn'ɛd o sɔb. Awintʋma mɛ daa lɛn bigis ye, aza'ala mɔr ban'as la bɛɛ o pʋ mɔra, fʋ kʋ nyaŋe kpɛn gɔs nɛ nini ka baŋ ye o mɔr HIV-Ees ban'a la bɛɛ o kae. O daa yɛl ye, suosieba bɛ ka di tun'oe dɔlis ani ka fʋ paam ban'a la, amaa on na bɔɔd ye ba sɔns nwa' yiiga. Ka bu'os ye bɔɔ na tun'oe maal fʋn na keŋ bɔ onɛ ka fʋ zi' o? Asaan daa ʋk nu'ug agɔla ka ye nannanna, man mi' ye Wina'am mɔr ban'a saaŋ kaŋa na ye o guoe nidib ka ba da bɔɔdi ba taaba pu'aba. Nidb la daa la' vaa ka li dʋ hali. Biis la sieba mɛ daa la'ad nɛ. Ka Awintʋma bu'os Asaan ye bɔ ka fʋ yɛl ala? Fʋ ye nidib paamid ban'a saaŋ la ka di yinɛ o ya'a bɔ bɛɛ digin nɛ onɛ pʋn mɔri li. Alaa nannanna, yanam dap banɛ bɛ teŋa la ya'a pʋ mɔri ya mɛŋ sʋ'ʋŋa, ka ginne bɔɔd nidib pu'aba, li paae ya. Dap sieba daa nan la'adnɛ ka Awintʋma si'iŋi ye o pian' ya'as la, o daa sa'aliba zaŋi ken na'akem nɛ pu'asada bɔɔd taaba si'em la.
Yʋma banɛ gaad la, nidib la da gban'adi ba mɛŋ, ya'a ka' ye fʋ dinɛ pu'a bɛɛ kulnɛ sida, fʋ kʋ nyaŋe keŋ bɔɔd pu'a bɛɛ dau. Si'elnam tiak nannanna nɛ, ti na'akem nɛ ti pu'asad la pʋ lɛŋ gban'adi ba mɛŋ ka nyaan dit bɛɛ kun sidiba. Dinɛkɛ ka ban'a saaŋ la paamidi ba na'ana la. Na'ayin sɔnsʋg la daa yuugnɛ. Nintaŋi daa mu'oe la, nidib la daa gɛnnɛ ka na'ab yɛl ye ba gu'om sɔnsig la ka saa lɛb bɛog na. Ba bigis suosieba banɛ ya'as ka fʋ na tun'oe paam ban'a saaŋ la.
FOTO
Nɔkim piim yinnee kuns nid yinne ma'aa.
Luakim banɛ ma' ye ba anɛ dɔgtanam ka ginnɛ kunsid nidib la.
4. Suosieba banɛ ka fʋ na paam
Bɛog daa niee ka nidib bɛdegʋ lɛm pɛ'ɛl na'ayin la. Ninsieba daa bɛ ka sa ka' su'osɛ, li daa lɛn ka' Awintʋma daa pian' daakanɛ, di daa anɛ pu'a. O yʋ'ʋri daa buon Madam Awinbun, onɛ sʋŋid Awintʋma. O daa bu'os nidib la ye ba tɛnr ban sa pian' pian'sia su'os laa? Ka sɔ' ʋk o nu'ug ka yɛl ye ban'a saaŋ la gban'adi dap banɛ bɔɔdi ba taab pu'ab la. Nidibla bɛdegʋ daa la'. Awinbun daa yɛl ye, ka'a banɛ bɔɔd nidib pu'ab bɛɛ sidib ma'anɛ. O daa bigis ye ban'a la dɔl suosi'a kim gban'ad nidib anɛ pu'a-bɔɔr bɛɛ dap-bɔɔrin, li ba'a ka' ye o anɛ sɔ' pu'a bɛɛ sɔ' sida. O yɛl ye fʋ ya'a kaal nidib kɔbiga ban ka ban'a la gban'ae la, ba pisyɔpi nɛ anu kɔbiga pʋʋgʋn paam ban'a lanɛ yi pu'a-bɔɔr bɛɛ dau-bɔɔrin.
Awinbun daa ye pu'a-bɔɔr bɛɛ dau-bɔɔr ka'a nɛ suokan ma'aa ka ban'a la gban'ad nidiba. O daa kaal suoya banɛ paas ka ban'as la mɛ na tun'oe dɔlli gban'af. O ye nimbanɛ ginnɛ kunsid nidib pima ka ma'a ye ba anɛ dɔgtanam la gɔsim sʋ'ʋŋa. Ba ya'a kuns onɛ mɔr ban'a la ka mɛ lɛn nɔk piim kanɛ kuns onɛ pʋ mɔr ban'a la, ban'a saaŋ la na lɔ'ɔŋ o sɔb. Kʋlin tɛnri ye HIV-EES ban'as la dɔlisidi ziimine gban'ad. Li pʋ dɔlisid ku'omin bɛɛ nintɔɔndin bɛɛ dʋ'ʋnimin bɛɛ si'el nii, li kʋlin anɛ ziimin. Alazugɔɔ, gu'usimi ka da kɛ ka sɔ' ziim la'as nɛ fʋ ziim. Madam Awinbun daa lɛn yɛl yɛltɔɔg yinne ya'as ye, banɛ mɔr fʋrpiim yinne vʋt bipumis bɛdegʋ tʋba la, li ka'a sʋ'ʋm. O ye saŋa wʋsa, nɔkim fʋrpiim yinne vʋd nid yinne ma'aa tʋba ka tiak fʋrpiim nyaan vʋd sɔ' mɛn.
Mada Awinbun daa yɛl ye ban'as la tun'oe gban'ae biis banɛ nan bɛ ba ma pʋʋgin ka ba nan pʋ du'a ba, ka li yinɛ ba manam la ya'a mɔr ban'as la. Pu'ab la wʋsa daa kaas ye ooow!. Ka o yɛli ba ye "ɛɛn" din ka di an nimmua la.
FOTO
Ban'a saaŋ la tun'oe gban'ae bilia, o ma la ya'a mɔr ban'a la ka mu'as o bin'isir.
O yɛl ye biig la tun'oe paam ban'a la o ya'a mu'a pu'akanɛ mɔr ban'as la bin'isim. Pu'a sɔ' daa yi nidibin la yɛl ye amaa bin'isim la ka'a ziim, fʋ yɛlin ye li dɔlisidi ziimin ma'aa. Ka Madam Awinbun lɛbis o ye bin'isim mɔr ziim li ni. Li nwɛnɛ dau nɛ pu'a ɛɛnti bɔ taaba, ka daulim ku'om nɛ pu'alim ku'om ɛɛnti yii la'as taaba la. Pu'a la daa yɛl ye, di ya'a an ala ti wʋsa ye ti kpinɛ. Bɔ ka fʋ yɛl ala? Dumis yɛla, ba ɛɛnti dum sɔ' fuuon ziim ziili kena lɛn dumi ti, duŋ ya'a dum onɛ mɔr ban'a la ka lɛn keŋ dum onɛ pʋ mɔr ban'as la, li kʋ lɔ'ɔŋ o sɔbaa? Madam Awinbun daa yɛl ye bu'os sʋŋʋ nwana. Ba gɔsi nyɛ ka dumis bɛɛ bugila bɛɛ pibid nɛ bun-ian'ada kʋ nyaŋe lɔmis bɛɛ widg ban'a la. Dau sɔ' daa zi'e kpi'enɛ Madam Awinbun ka yɛl ye li ya'a aan ala, Wina'am anɛ nyalima sɔb. Wina'am ya'a pʋ niŋini ala, sɔ' wʋsa na paam ban'a saaŋ la ka kpi. Madam Awinbun daa ye fʋ ya'a keŋ sibiti ka ba ye ba kpɛn'ɛsif ziim, dɔgtanam la ɛɛn gɔsnɛ ziim kanɛ ka HIV-EES ban'as la ka'a ni la tisif. Ziim la ya'a mɔr ban'a la ka ba nɔki kpɛn'ɛsifɔ ban'a saaŋ la mɛ na gban'af. La'asʋg la daa mɔr ala ti paae niŋtaŋ. Nidib la daa bu'os bu'osa ka Madam Awintʋma nɛ o tʋmtʋm taaba la gandisi ba bu'osa la. Ba daa sa'aliba ye ba da kɛ ka bunsi'a yi sɔ' ziimin la'asi ba ziim. Si'el daa maal Adʋgbalin la'asʋg la nya'aŋ. Sɔ' wʋsa daa pin'ili pian'ad ban'a saaŋ la yɛla. Pa'anib banɛ gɔsid sakur bibis banɛ yi dɔɔg yinne paae dɔɔd ayuobʋ la daa kaanb Awintʋma nɛ o taab la ye ba kena sɔns nɛ ba sakur bibis la.
Na'ab la sʋnf daa ma'ae li yɛla, ka lin nya'aŋ la, o wʋm walis ni ye Adʋgbal na'ab daa la'as o teŋ nidibi kpɛmisi ba ye ba baŋim ban'a saaŋ la yɛla.
FOTO
Gu'usim nɛ fʋn mɔr busia vut tʋba bɛɛ niŋgbiŋ lɔsi'a
5. Yɛlim Biis La
Fʋ tɛn'ɛs ye ti yɛli ti biis ban'a saaŋ nwa yɛla? Li daa anɛ Mbunnɛ bu'os bu'osʋg la. Onɛ o sid daa kpɛn yin ban daa yi la'as kanɛ bɛ na'ayin la paae la. O daa yɛl ye di kpɛn anɛ talas ye ti yɛli ba, li anɛ ti yɛli ba ka lɛn yɛli baa paas bɔzugɔ ban'a saaŋ kaŋa mɔr dabiem. S' wʋsa nar ka ba yɛl o. Zaam kan la Asaan onɛ o pu'a Mbun daa buoli ba biis la pin'ili yɛti ba ban'a saaŋ la yɛla. Li daa lidigi Asaan nɛ Mbun nɛ , Ba bipumis banɛ an liiba la daa dɛŋi mi' HIV-EES ban'a la gati ba saam nɛ ba ma la. Bipuŋ yinne daa bu'os ye ka kɔndɔm la? Asaan daa bu'os ye anɔ'ɔnɛ yɛli ba bun bama? Ka ya'ae nɔɔr. Liiba la yinne daa yɛl ye ba pa'ane ti nɛ sakurin. Asaan nɛ Mbun daa tien Awintʋma daa pian' kɔndɔmnam yɛla la'asʋgʋn la. Awintʋma daa yɛl ye banɛ pʋ nyaŋedi mɔdigid nɛ ba pu'a bɔɔr la, firim kɔndɔm ba ya'a ye ba bɔ taaba, dinɛ na gu'u ba yis ban'asin la. Mbun daa bu'os ye ba pa'an la bigisi ba bɔ kɔndɔm yɛla? sansa si'a la o daa na zɔɔn nyan nɛ on na sɔns nwa' yɛla nɛ o bipumis la, amaa ban'a saaŋ la yis nyan nidibin nɛ.
Awintʋma daa yɛl la'asʋgʋn la ye sɛɛ ka nidib pian' ban'as la yɛl ka da zɔt yannɛ ka ya'a ka'a ala di na kpɛn kuud nidib.
FOTO
Ban'a saaŋ la pʋ gban'ad nidib ka li dɔlisid dumis bɛɛ bun-ian'ad sieba na dum
Liiba la yinne yɛl ye ba pa'an la daa yɛl ye kɔndɔm na nyaŋe gu' nid ka ban'as la kʋ gban'a o. Mbun daa gɔs o bipuŋ la ka yɛl ye Awintʋma daa yɛl ye kɔndɔm la tun'oe sʋŋ amaa li pʋ tun'oe gu'ud saŋa wʋsa, li tun'oe kɔ'ɔŋif. O daa ye banɛ mɔr kɔndɔm firid ka giligidi bɔɔd dap bɛɛ pu'ab kɔn'ɔb kɔn'ɔb la tun'oe paam ban'as la daar yinne bɔzugɔ kɔndɔm la tun'oe kɔ'ɔŋif. O yɛl ye linɛ an sʋ'ʋŋa gati li wʋsa ka fʋ na nyaŋe luak ban'as la anɛ fʋn na luaki fʋ mɛŋ nɛ pu'a-bɔɔr bɛɛ dau-bɔɔr kɔn'ɔ kɔn'ɔb, amaa, mbiisɛ kɛlisimi, luakimini ya mɛŋ nɛ pu'a-bɔɔr bɛɛ dau-bɔɔr hali paae saŋa kanɛ ka ya na ti di pu'ab bɛɛ kul sidib, ya wʋm yaa? Suokanɛ na ma'ae Wina'am sʋnf ka yisi ya mɛŋ ban'a saaŋ kanɛ kuud nidib la. Mbun daa pian'adi nɛ nimmua. Liiba la nɛ biribis la daa nyɛ li ka di yi on pian' si'em la. O daa gɔsi kpa'anɛ ba nini ka sa'aliba keŋ biribis nɛ pu'asada yɛla ni. Asaan daa gɔs o biis la ka yɛli ba ye sɔ' ya'a pian'a ya dau bɛɛ pu'a-bɔɔr yɛla, yanam kena yɛli ti. Ti na mɔr o keŋ pʋlisin. Ba daa dinɛ zaam diibi naae ka sɔnsid yʋ'ʋŋ. Sansa kanɛ daa an ye ba kpɛn'ɛ gbis la, Asaan onɛ o pu'a Mbun daa mi' ye ba nyaŋe yɛli ba biis ban'a saaŋ la yɛla paas nɛ biis la pun mi' si'el la. FOTO Fʋ ya'a paam ban'as la nɛ, ka'a li dɔlisidnɛ fʋn la'an di nɛ banɛ mɔr ban'as la
6. Asaan bɛn'ɛd nɛ:
Asaan gbisi duoe bɛoga bɛn'ɛd nɛ. Kudib tʋʋma la anɛ tʋʋm kpi'euŋ. Daasi'erɛ, o sa gɛnɛ bɔzugɔ waadi kpɛn'ɛd o. Bɔɔ maalɛ, nwɛ'ɛdʋgʋ gban'a o bɛɛ? Mbun sʋnf daa san'am nɛ o sid la bɛn'ɛd la, ka o sɔs Wina'am tis o ka tis o tivɔnnim dinɛ ka o di'e sibiti ni na la. Asaan daa buol o biig Awudu. Biig la daa kena ka o ye o kem Adʋgbalin sibiti bilin la buol dɔgta la tim. Asibiti bil la bɛɛ Adʋgbalin la anɛ laafi ti'ebʋg zin'ibil. Dau sɔ' daa bɛ ani ka sɔ' wʋsa buon o ye dɔgta. Ninsieba bɛ teŋin la tam o yʋ'ʋmɛŋir. O yʋ'ʋmɛŋir anɛ Sule. O da naae nɛ sakur kanɛ bɛ Bulpielis la. Bulpielis nɛ Adʋgbal anɛ wʋʋ mɛɛl pisi. O yii anina la nɛ keŋ nɛɛsnam sakur dinɛ bɛ Bɔk la. Sule daa mɔr sumalisim nɛ bam mɔr lebi Adʋgbalin la na, bɔzugɔ o teŋine la. Sule daa anɛ Asaan zua, ka sansi'a bɛ ka o kaanb Sule zaam ka o kɛɛn o yin na ka ba sɔns. Ba daa pian' si'elnam yɛla bɛdegʋ. Sule yii keŋ sibiti la ni tɔ'ɔtɔ, on yila li pʋ yuugɛ ka Asaan biiga Awudu mɛ kpɛn' naa nwɛ' za'anɔɔr la nɔɔr babiga ka sɔ' pʋ siakɛ ka o fɛndigi lɛb. Asaan daa bu'os o ye, fʋ buol o? ka Awudu lɛbis o saam ye ayei, dɔgta la ka' yinnɛ. Asaan daa zin'inɛ samanin, ka dasaŋ mɛ zi'e kpi'e o. Asaan bu'os o biig la ye, fʋ keŋ sibiti la ni gɔs ye o bɛ bɛɛ o kae? ka biig la gir o zug. Ka Asaan yɛl o ye, kem sibiti la ni ka o ya'a bɛ ani fʋn yɛl o ye man bɛlimm o ye kɛna gɔsim. Ka biig la lɛn lɛb. Asaan yʋ'ʋn daa lɛb dasaŋ kanɛ kuosid tima la ni. O ginnɛ tenkpɛmisin la kuosid tima, ka sansieba ka o kunsid nidib. Dasaŋ la daa yɛl ye; m tɛn'ɛs ka fiiva mɔrif, ka yis tisieba o kɔlʋgʋn la, "bɛɛ fʋ bɔɔd ye m kunsifɔ? Asaan daa kiridnɛ,man zi', man kulin zi' fiiva kaŋa yi si'el naa. Dasaŋ la daa yɛl ye dumis bɛ dabis bama. O pian'ad anwa la, ka tʋm o kɔlʋgʋn la fuoe pinkʋdʋg na ka nɔk o ankita ɛɛns piim la. Mbun daa nyɛ dasaŋ la niŋid si'el la ka bu'os o ye, dasaŋa, fʋ tʋm bɔɔ la? Ka o lɛbis ye, fʋ sid la bɛn'ɛdnɛ, fʋ pʋ nyɛtaa? o bɔɔdi piim kunsib. Mbun sʋnf daa pin'ili pɛligid nɛ ka o tans o ye, man sid la pʋ bɔɔd piim, fʋ niŋ wala baŋ ye li anɛ o kuns o piim? Dasaŋ la daa lidignɛ on daa wʋm ka pu'a la pian'ad si'em la, o daa yɛli Mbun ye, basim pian'ad la ala, pu'a. Fʋ sid la bɛn'ɛd nɛ ka li an ye m tis o ti'ebʋg din nar si'em. Mbun daa bu'os o ye, fʋ anɛ dɔgtaa? fʋ mi' pinkanɛ ka fʋ zanl la yi si'el naa? Dasaŋ la daa gɔsi Mbun ka nyɛ ka o sʋnf pɛlignɛ. Mbun daa yɛl ye yanamɛ widigid ban'a saaŋ la dunia ni nwa la, o daa tienn Awintʋma daa yɛl si'el la'as kanɛ dabisa gaadi pʋ yuug la . Awintʋma daa yɛl ye, pima nɛ bileti nɛ baris nɛ bunlinɛ na tun'oe vʋdig nid la anɛ duula. Mbun daa yɛl ye o mi' sʋ'ʋŋa ye piim kanɛ ka o ye o nɔki kuns o sid la anɛ pinkʋdʋg. Fʋ nɔk piim la tʋm kʋdʋm, m ma'anɛɛ?
Dasaŋ la sʋnf mɛ daa pin'ili duod, ka o yɛl ye ka m ya'a nɔki tʋm, dinzugɔ bɔ? fʋ mi' piim paal ligidi an si'em? Fʋ na nyaŋe da'ad pinpaala kunsid sɔ' wʋsaa? Dasaŋ la daa zi' ye Adʋgbalin sibiti la ni ba nɔkidi piim yinne kunsid nid yinne ma'aa ka li ligidi mɛ pʋ kpi'emma, bɛɛ li pʋn anɛ zaalim? Asaan daa yɛl dasaŋ la ye, da pian' ala tisi m pu'a la. O daa mɔnɛ ka nyaŋe pian' bɔzugɔ o daa kiridnɛ ka o niŋgbina la mɛ zabid. O mɛ daa bu'os dasaŋ la ye, fʋn yi si'el la na, ba pʋ pian' ban'a saaŋ la yɛlaa? Dasaŋ la daa pin'ili lɔɔd o la'ad ka lɛbis o piim la su o kɔlʋgʋn la. O daa baŋ ye o kʋ nyaŋe kuos si'eli tis Asaan nɛ o pu'a la.
Mbun daa yɛl ye fʋ zi' ye fʋ giligidnɛ lɔmisid nidib nɛ ban'a saaŋ laa? O mɛ daa lɛn yɛl ye banɛ kpɛn'ɛsid biribis baŋʋ la anɛ ba gu'ʋs, bɔzugɔ, ba ya'a nɔk sʋ'ʋg yinne kpɛn'ɛs onɛ mɔr ban'as la ka mɛ lɛn nɔki li kpɛn'ɛs sɔ' ya'asɛ ba na widig ban'as la. Dasaŋ la sʋnf daa pɛlig ka o duoe ye o yi ka pian' ye, yanamɛ pian'ad ban'a la yɛla la, daasi'erɛ fʋ pʋn mɔri li nɛ. Ka Mbun tans ye, "hei! dasaŋa, bɔ ka fʋ mɔr zutɔɔgʋ kennɛ ti sa'an bɛoga na?" Wala ka fʋ yɛta nwa? Sankan la ka Sule kpɛn' yin la na. Asaan biiga Awudu daa yʋ'ʋn nyɛ o sibiti bilin la buol o na tis o saam. Sule daa bu'os ye bɔɔ maan kpɛla? O daa gɔs o zua Asaan ka bu'os ye, m zua Asaana, bɔɔ daamɛ fɔ? duom gadʋg la zug ka kɛ fʋn niŋid wʋʋ biig la. Sule onɛ Asaan daa di'emidi nɛ taaba, ba maan nɛ galim nɛ taaba ka lɛɛ an zuasʋma. Mbun daa yɛl ye dɔgta, dasaŋ kaŋa ginnɛ widigid ban'as la. O kenɛ na ye o kunsi m sid nɛ pinkʋdʋg linɛ milig. Ka sule gɔs dasaŋ la ka bu'os o ye li anɛ sidaa? fʋ yi yaanɛ na, ka kuosid bɔ? Dabiem daa kpɛn'ɛ o ka o zɔt, ka Sule zɔɔ dɔl o yi samanine gban'a o. O daa tɛɛg o lɛb zakin na. Ban daa saas o kɔlʋg la ba daa nyɛ pima nɛ di buudi nɛ biletinam nɛ tima nɛ kɔliba buudi bɛdegʋ. Sule daa faaen la'ad la wʋsa ka yɛl o ye o zɔm yi da widig ban'a saaŋ la. on yɛt nwa' la ka dau la zɔɔ yi.
FOTO
Li yiti ziim kpɛn'ɛsʋgʋn ka sɔ' na nyaŋe baŋ ye o mɔr ban'a saaŋ la buon HIV-EES la.
Sule daa yuolim gɔs o zua la ka yɛl ye, dɔllimi lɛb sibiti la ni, anina ka m na nyaŋe gɔsif sʋ'ʋŋa. Ban daa bɛ sibiti bilin la, Asaan daa yɛl ye, m zua, fʋ mi' ye dasaŋ la pa'a tʋ' mam nɛɛ, o pa'a yɛl ye daasi'erɛ ban'abɛ'ɛd la pa'a mɔr mam. Sule daa la' ka yɛl ye ayei, sɔ' kʋ nyaŋe yɛl ye fʋ mɔr ban'abɛ'ɛd la ka li ya'a ka' ye dɔgta kpansi fʋ ziim nɛ tisi'a gɔsɛ. Asaan daa yɛl ye di zan'a laa? Suosi'a lɛn kae ka sɔ na baŋ ye o mɔr bɛɛ o pʋ mɔr ban'a laa?
Sule daa zin'in nɛ o zua la ka yɛl o ye ban'as la ya'a gban'afʋ nɔbigi lieb EES, fʋ na nyɛ si'elnam bɛdegʋ fʋ bɛlimin. O daa kaali ba ye, fʋ na nyɛ ka fʋ gɛɛnd sansa wʋsa bɛɛ kɔnsim ka li pʋ basida ka fʋ niŋgbina pin'ili sied tɔ'ɔtɔ. Niŋgbiŋ ban'as wʋʋ nwɛ'ɛdʋg dinɛ pʋ basida bɛɛ zugzabir bɛɛ saann nɛ sankpana. Sule yɛl ye amaa sɔ' ya'a mɔr yɛlbama wʋsa o ni, on da kpɛn kʋʋs ye o mɔri EESsɛ. Li anɛ ye o kɛ ka dɔgta sʋŋ kpans o ziim nɛ tiim la. Ba ya'a nyɛ ban'a la o ziiminɛ, dɔgta la na yɛl o. Ka Asaan yɛl ye mam bɔɔd ye dɔgta la kpansi m ziim gɔs. Sule bu'os o ye bɔ? Asaan daa lɛbis ye, m kʋlim bɔɔdi ye m baŋ ye m mɔr bɛɛ m pʋ mɔr ban'abɛ'ɛd la. Sule daa gɔs o zua la ka sa'al o ye, fassi ka sɔ' keŋ ye ba kpans o ziim HIV-EES ban'as la yɛla, ba ɛɛn dɛŋi zin'in nɛ o sɔb ka sa'al o on na mɔr o mɛŋ si'em wʋʋ ba ya'a kpans ka o mɔr ban'as la.