Wp/kum/Кажин чечек

Кажин чечек ( лат. Victoria amazonica, орусча Виктория амазонская ) – халта тайпалы, сув тропик Амазон оьзенде оьсеген уллу оьсюмлюк. Кажин кюлпетли, Виктория журалы оьсюмлюк.

Ачмагъыны тарихи

Ачывну тарихи Эдурд Пёппиг деген бир алман докътурну Перуда ва Бразилде Амазонкада сапарына байлавлу.

Ер юзюнде сийрек ёлугъагъан чечек деп санала. Виктория - башгъа чечеклер булан тенглешдиргенде, лап да уллу чечек. Викториягъа амазон кажин деп де айтыла. Сонг да, Виктория регияны («Виктория царственная») аты 1836-нчы йыл ингилис пача къатын Виктория тахгъа гелген йыл булан байлавлу, огъар пача къатынны аты кьоюлгъан. Чечекни атын гёчюрюп айтсакъ да, Виктория - алдынлыкъ алыв - уьстюнлюк (победа). Виктория регия дюньяда лап да уллу чечек деп Гиннсесни рекордлар язылагъан китабына да гирген. Кажин (кувшинка) аслу гьалда сувда оьсе. Ону япыракълары сувну уьстюнде, къарасанг, уллу тепсиге ошай. Япырагъыны оьлчевю 2 метрлагъа да ете. Чечекни эки къырыйы, иш этип дегенлей, дёгерек айланып, уьстге багъып айлангьан. Ону япыракълары къалын чы, эгер де гючлю янгурлар явса да яда чечекни уьстюнден гюч этип басса да, огъар бир зат да болмай. О 50 килогъа ювукъ авурлукъну гетере. Кёпюрден йимик, япыракъларыны бирисинден бирисине баса туруп, сувдан чыкъма да бажарыла. Япыракъларыны увакъ тешиклеринден ичине жыйылгьан янгур сувлар агъызып да бошала. Япыракъларыны тюп янында буса сакълыкъ учун, балыкълар яда башгъа сувдагъы жанлар ашамасын дел узун, итти инелери бар. Викторияны тамурлары да узун геле, назик, олар башгъа оьсюмлюклеге чырмалып оьсе.Сийрек ёлугъагъан бу чечекни бирдагъы тамаша ери - ону чечек ачагъан къайдасы. Виктория йылда бир керен чечек ача. Чечек ачагъанда да, оьзю де гюндюз ачмай, гече ача. Къарангы бола туруп, сувну ичинден чечекни башы чыгъа да ва чечек ача. Танг къата туруп, чечек чырмалып, янгыдан сувгъа гёмюле. Уьч гюн шолай тура. Дагьы да, Викторияны гьайран этеген ери - чечегини тюсю. Биринчи гюн чечек акъ тюсде, экинчи гюн къызгъылт тюсде, ахырынчы гюн авур къызыл тюсге айлана. Сонг дагъы гётерилмей, сувгъа батылып да къала. Амазонканы районларында о сийрек гёк тюсде де ёлукъма бола. Кажин чечекни ийиси де гьар гюн алышына. Сувну тюбюнде Викторияны къара урлукълары уллу емишге айлана. Шо урлукъланы ерли халкъ ашамлыкъ гьисапда да кьоллайлар. Ону татыву къызартылгьан гьабижайны эсге сала. Кёбюсю пачалыкъларда бу тамаша чечекни урлукъларын алып оьсдюрме сюйсе де, кёп заман гьеч натажа бермей тургъан. 1975-нчи йылда Колумбияда ботаника бавда регияны несик буса да оьсдюрме бажарылгъан. Тек Амазонкада оьсеген ва чечек ачагъан кюю булан ону тенглешдирме де тюшмей.

Байланывлар

Victoria regia