Wp/ksw/ဖံၣ်ဒဲလ်ခးစထြိၣ်
ဖဲ ၁၉၅၀ နံၣ်န့ၣ်သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဒိၣ်စိဖူလ်ကၠဲန်စံၣ်အိၣ်ဘဲးထံးစထၣ် (Fulgenciobatista) ပၢဝဲဒၣ်ခရ့ဘယါကီးတဖၣ်(Caribbean island) လၢကီၢ်ခယူဘၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤႉ အဝဲအတၢ်ပၢတၢ်ပြးမ့ၢ်တၢ်လၢအဆူၣ်အကိၢ်ဒီးမၤအၢမၤနးတၢ်ဒိၣ်မး ဒီးအမဲရကၤခီပနံာ်တနီၤထူးတီၤထီၣ်ဖဲပှၤခယူဘၢ်ဖိတဖၣ်ဘၣ်ဖှီၣ်ဘၣ်နးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဖံၣ်ဒဲလ်ခးစထြိၣ်(Fidel Castro) မ့ၢ်ပီၢ်ရီသးစၢ်တဂၤလၢအတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်အိၣ်ဝဲလၢဘဲးထံးစထၣ်အတၢ်ပၢဆှၢတၢ်န့ၣ်တထဲသိးတုၤသိးလိာ်အသးဘၣ်ဒီးတၢ်ဃုထၢအမူး (election) သဘျ့လၢကီၢ်ခယူဘၢ်အပူၤန့ၣ်တအိၣ်ဘၣ်အဃိခၣ်စထြိၣ်ကရၢကရိထီၣ်သုးမုၢ်တဖၣ်လၢကမၤလီၤပှီၢ်ကွံာ်ဘဲးထံးစထၣ်အပဒိၣ်န့ၣ်လီၤႉ
ခၣ်စထြိၣ်ပှ့ၤဝဲဒၣ်ကျိခံမျိာ်သၣ်ဒီးစုကဝဲၤတဖၣ်လၢအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအစ့ဒီးဒုးတၢ်ဒီးဘဲးထံးစထၣ်အသုးမုၢ်ဖဲ ၁၉၅၃ နံၣ်အပူၤခီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်ခၣ်စထြိၣ်ဒုးတၢ်ဃၣ်ဝဲနးနးကျံာ်ကျံာ်ဒီးဘၣ်လီၤလၢဃိာ်ပူၤခံနံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံအဝဲလဲၤဆူကီၢ်မဲးကစံၣ်ကိၣ်(Mexico) ဒ်သိးကမၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအသီလၢကဒုးလီၤပှီၢ်ကွံာ်ဘဲးထံးစထၣ်အပဒိၣ်န့ၣ်လီၤႉ တယံာ်ဘၣ်ခၣ်စထြိၣ်ဒီးပှၤပူထီၣ်တၢ်အဂၤ ၈၀ ဃၣ်ဃၣ်လဲၤနုာ်ဆူကီၢ်ခယူဘၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ခူသူၣ်လၢကစၢၢ်ကျါဒီးဒုးတၢ်ဒုးတၢ်ယၤစဲးပြဲး သူဝဲတၢ်ဒုးစဲးပြဲးဃ့ၢ်ခးဝဲန့ၣ်လီၤႉ တယံာ်ဘၣ်ခၣ်စထြိၣ်ဒီးပှၤပူထီၣ်တၢ်အဂၤ ၈၀ ဃၣ်ဃၣ်လဲၤနုာ်ဆူကီၢ်ခယူဘၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်အိၣ်ခူသူၣ်လၢကစၢၢ်ကျါဒီးဒုးတၢ်ဒုးတၢ်ယၤစဲးပြဲး သူဝဲတၢ်ဒုးစဲးပြဲးယ့ၢ်ခးဝဲန့ၣ်လီၤႉ လၢခံကတၢၢ်ဘဲးထံးစထၣ်ဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးကွံာ်အသးလၢကီၢ်ခယူဘၢ်ဖဲ ၁၉၅၉ နံၣ်န့ၣ်လီၤႉ
ခၣ်စထြိၣ်ကဲထီၣ်ကီၢ်ခယူဘၢ်ခိၣ်နၢ်ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်ခီမၠူနံးပဒိၣ်ဒ်သိးကပၢဝဲပှၤခယူဘၢ်ဖိတဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူကိးကပၤဒဲးန့ၣ်လီၤႉ တယံာ်ဘၣ်ပှၤထံဖိကီၢ်ဖိအခွဲးအယာ်စးထီၣ်လီၤမၢ်ဝဲဒ်သိးဖဲဘဲးထံးစထၣ်ပၢတၢ်အခါဒီးခယူဘၢ်ကီၢ်တၢ်ကူၣ်လဲၤမၤကၤတၢ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီးတဒိၣ်ထီၣ်ထီၣ်ဒီးတထူးတီၤထီၣ်ဘၣ်ႉ ပှၤခယူဘၢ်ဖိအါဒံအါဂၤဘၣ်ဟ်တ့ၢ်ကွံာ်အဟံၣ်အဃီဒီးဂုာ်ကျဲးစၢးလဲၤဃုဖံးဃုမၤတၢ်လၢတၢ်လီၢ်မဂၤလီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ခၣ်စထြိၣ်မ့ၢ်ပှၤအခိၣ်တဂၤလၢအမၤဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်ဒီးမၤအါထီၣ်တၢ်န့ၢ်ဘျုးတဖၣ်အါမးလၢပှၤခယူဘၢ်ဖိအဂီၢ်လီၤႉ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒီးဆူၣ်ချ့မၤစၢၤတၢ်ကွၢ်ထွဲလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်တလိၣ်ဟ့ၣ်အပှ့ၤကမျၢၢ်ထံဖိကီၢ်ဖိကိးဂၤဒဲးအိၣ်ဒီးတၢ်အုၣ်ကီၤသးလၢကမၤန့ၢ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ
အမဲရကၤလၢအမ့ၢ်ကီၢ်ခယူဘၢ်ထံကီၢ်ဘူးတံၢ်သမၢထီဒါဝဲဒၣ်ခၣ်စတြိၣ်အပဒိၣ်ဆူၣ်ဆူၣ်ကိၢ်ကိၢ်န့ၣ်လီၤႉ အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးလၢကမၤလီၤပှီၢ်ကွံာ်ခၣ်စထြိၣ်ပဒိၣ်လၢ ၁၉၆၁ နံၣ်အပူၤလီၤႉ ဖဲ ၁၉၆၂ နံၣ် ခယူဘၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢအမဲရကၤဒီးဆိဘံယဲးနယၢၣ် (Soviet Union) တၢ်ဒုးတၢ်ယၤဖးဒိၣ်အကဆူးန့ၣ်လီၤႉ ခၣ်စထြိၣ်ဟ့ၣ်အခွဲးလၢ (Soviet) ကဆိလိၤနယူချံယါစုကဝဲၤဖဲခယူဘၢ်ကီၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤႉ
မုၢ်မဆါတနံၤအံၤကီၢ်ခယူဘၢ်မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးခီမၠူနံးထံကီၢ်တဘ့ၣ်လၢအအိၣ်တ့ၢ်ဝဲလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤဒံးန့ၣ်လီၤႉ ဖဲယၤဖှိၣ်နံၣ် ၂၀ အကတၢၢ်န့ၣ်တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢပှၤခယူဘၢ်ဖိကဒဲကဒဲတဖၣ်အကျါအဃိ ခၣ်စထြိၣ်တြူၢ်ကွံာ်အတၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢအဃံးအစ့ၤတနီၤန့ၣ်လီၤႉ ပူၤကွံာ်အနံၣ် ၄၀ ဘၣ်ဆၣ် ခၣ်စထြိၣ်မ့ၢ်ပှၤလၢအမံၤဒိၣ်သၣ်ဒီးလၢပှဲၤဒီးတၢ်စိတၢ်ကမိၤတဂၤလၢကီၢ်ခယူဘၢ်ပူၤဒံးန့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်ဖဲ ၂၀၀၈ နံၣ်န့ၣ်ခီဖျိအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တဂ့ၤအဃိဟးထီၣ်ကွံာ်လၢကီၢ်ခိၣ်အလီၢ်ဒီးဟ့ၣ်လီၤက့ၤအလီၢ်အလၤဆူအပုၢ်ပိာ်ခွါရၣ်အူခးစတြိအိၣ်လီၤႉ