Wp/kri/Krio (Neshɔn)
Di Siera Liɔn Krio pipul dɛn (Krio: Krio pipul) na wan etnik grup na Siera Liɔn. Di Siera Liɔn Krio pipul dɛn na di pikin dɛn we fri Afrikan-Amɛrikan, Afro-Karibian, ɛn Libaret Afrikan slev dɛn we bin kam de na di Wɛstɛn Eria na Siera Liɔn bitwin 1787 ɛn lɛk 1885. Di British dɛn bin mek di kɔloni, we di wan dɛn we bin want fɔ pul di gɔvmɛnt bin sɔpɔt am, ɔnda di Siera Liɔn Kɔmni as ples fɔ fri pipul dɛn. Di pipul dɛn we bin kam de bin kɔl dɛn nyu siti na Fritɔun.[2] Tide, di Siera Liɔn Krio pipul dɛn na 1.2 pasɛnt pan di pipul dɛn na Siera Liɔn.[1]
Lɛk dɛn Ameriko-Laybirian neba dɛm ɛn sista etnik grup na Laybiriya, di Krio pipul dɛm na Siera Liɔn gɛt difrɛn digri dɛm fɔ Yuropian fambul dɛm.[3][4][5] Insay Siera Liɔn, sɔm pan di pipul dɛm we bin kam de na di kɔntri bin mared wit di pipul dɛm we bin de na di Inglish kɔlonial ɛn ɔda pipul dɛm na Yurop.[6][7] Tru di Jamaican Maroons, sɔm Krio pipul dɛn go mɔs gɛt indijinos Amerindian Taíno ansest bak.[8][9] Di mingling fɔ nyu fri blak ɛn miks rays-miks Nova Skɔtian[10] ɛn Jamaican Maroons frɔm di ‘Nyu Wɔl’ wit Liberated Afrikan dɛm – lɛk di Akan, Igbo, ɛn Yoruba – fɔ sɔm jɛnɛreshɔn dɛm insay di let 18th ɛn ali 19th sɛntiwɔd, lid to di eventual fכmeshכn fכ wan Krio etnik.[11][12][13][14]
Di Ameriko-Laybirian ɛn Siera Liɔn Krio pipul dɛn na di wan ol etnik grup we dɛn no se na Afrikan-Amɛrikan, Libaret Afrikan, ɛn Afro-Karibian dɛn kɔmɔt na Wɛst Afrika.[15][16][1] Di Krio pipul dɛn as klas bin gɛt tayt padi biznɛs wit di British kɔlonial administreshɔn; dɛn bin lan buk na British institiushɔn dɛm ɛn advans to impɔtant lidaship pozishɔn dɛm na di kɔlonial Siera Liɔn ɛn British Wɛst Afrika.[17] Pat pan dis istri, bɔku Siera Liɔn Krio pipul dɛn gɛt fɔs nem ɛn/ɔ sɔmnem dɛn we dɛn mek wit anglik ɔ we kɔmɔt na British.
Di Krio pipul dɛn bɔku pan dɛn na Kristian[a] ɛn bɔku pan dɛn de na Fritaun ɛn di Wɛstɛn Eria rijɔn we de rawnd am na Siera Liɔn.[20] Frɔm di pipul dɛn we dɛn miks, di Krio pipul dɛn bin mek di langwej we dɛn de kɔl naw di langwej we dɛn kɔl Krio langwej, we na wan krio langwej we kɔmɔt frɔm Inglish, di langwej dɛn we dɛn kin tɔk na Wɛst Afrika we dɛn kin bɔn, ɛn ɔda langwej dɛn na Yurop. Na di langwej we pipul dɛn de tɔk pas ɔl di ɔda say dɛn na Siera Liɔn. As 96 pasɛnt pan di pipul dɛn na di kɔntri de tɔk di Krio langwej,[1][21] i de mek ɔl di difrɛn etnik grup dɛn gɛt wanwɔd, mɔ pan dɛn tred ɛn intarakshɔn wit dɛnsɛf.[22][23] Krio na di praymar langwej bak fɔ kɔmyunikeshɔn bitwin pipul dɛm na Siera Liɔn we de na ɔda kɔntri.[24]
Di Siera Liɔn Krio pipul dɛn bin kam de ɔlsay na Wɛst Afrika insay di nayntin ia na kɔmyuniti dɛn lɛk Limbe (Kamɛrun); Kɔnakri (Gini) ɛn; Banjul (Gambia) we de na di wɔl; Lagos, Abeokuta, Kalabar, Onisha (Nayjiria); Akra, Kep Kɔst (Ghana) ɛn Fɛnandɔ Pó (Ikwetorial Gini).[25] Di Krio langwej we di Krio pipul dɛn bin de tɔk bin afɛkt ɔda pidgin dɛn lɛk Kamɛrun Pidgin Inglish, Nayjirian Pidgin Inglish, ɛn Pichinglis.[26][27] As a rizulyt fɔ dɛn istri, di Gambian Krio pipul dɛm, ɔ Aku pipul dɛm na di Gambia,[28][29] di Saro pipul dɛm na Nayjiria,[30][31][32] ɛn di Krio Fɛnandinɔs dɛm na Ikwetorial Gini,[33 ][34][35] na sab-etnik grup ɔ sɔm pat pan dɛn kɔmɔt frɔm di Siera Liɔn Krio pipul dɛn ɔ dɛn gret gret granpa dɛn.