Wp/kri/Bhutan

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kri
Wp > kri > Bhutan

Butan (/buːˈtɑːn/ (lisin); Dzongkha: འབྲུག་ཡུལ་, romanized: Druk Yul [ʈuk̚˩.yː˩]), ɔfishal wan na di Kiŋdɔm ɔf Butan (Dzongkha: འབྲུག་རྒ ྱལ་ཁབ་, we dɛn mek wit roman: Druk Gyal Khap) ,[14] na wan kɔntri we nɔ gɛt land na Sawt Eshia. I de na di Istan Himalayas, bitwin Chaina na di nɔt ɛn India na di sawt. Wan kɔntri we gɛt mawnten, Bhutan na lokal pipul dɛn sabi am as "Druk Yul" ɔ "Land of the Thunder Dragon", wan nem we de sho di kɔlchɔ ɛritij na di kɔntri. Di exonym Bhutan go mɔs kɔmɔt frɔm di Prakrit haybrid wɔd Bhŏṭṭaṃta, wan nem we de tɔk bɔt aw i de nia Tibet.[15] Nepal ɛn Bangladɛsh de nia Butan bɔt dɛn nɔ gɛt bɔda wit am. Di kɔntri gɛt pipul dɛn we pas 727,145[16] ɛn teritɔri we gɛt 38,394 skwea kilomita (14,824 skwea mayl) ɛn i de na di nɔmba 133 ples pan land eria ɛn di nɔmba 160 ples pan pipul dɛn. Butan na kɔnstityushɔnal monarki wit wan kiŋ (Druk Gyalpo) as di edman fɔ stet ɛn wan praymɛnt minista as di edman fɔ gɔvmɛnt. Vajrayana Buddhism na di stet rilijɔn ɛn di Je Khenpo na di edman fɔ di stet rilijɔn. Di subalpine Himalayan mawnten dɛm na di nɔt de rayz frɔm di kɔntri in lush sabtropik ples dɛm na di sawt.[17] Insay di Himalaya dɛn na Butan, ay ay mawnten dɛn de we ay pas 7,000 mita (23,000 fit) ɔp di si. Gangkhar Puensum na di ay ay mawnten na Butan ɛn na di ay ay mawnten we nɔbɔdi nɔ ebul fɔ klaym na di wɔl. Di wayl animal dɛm na Butan na tin dɛm we pipul dɛn kin no fɔ difrɛn difrɛn tin dɛm,[18] inklud di Himalayan takin ɛn golden langur. Di kapital ɛn big siti na Thimphu, we de ol klos to 1/7th pan di pipul dɛn. Bhutan ɛn di neba Tibet bin ɛkspiriɛns di spred fɔ Budis we bin kɔmɔt na di Indian sabkantinɛnt di tɛm we Gautama Buddha bin de. Insay di fɔs tawzin ia, di Vajrayana skul fɔ Budis bin skata to Butan frɔm di sawt pat na di Pala Ɛmpaya na Bɛngal. Insay di ia 1500, Ngawang Namgyal bin mek di vali dɛn na Butan jɔyn togɛda fɔ bi wan stet. Namgyal bin win tri Tibet invayshɔn dɛn, i bin put rival rilijɔn skul dɛn ɔnda dɛn, i bin kɔdify di Tsa Yig ligal sistɛm, ɛn i bin mek wan gɔvmɛnt we gɛt tiokratik ɛn sivil administreta dɛn. Namgyal bi di fɔs Zhabdrung Rinpoche ɛn di wan dɛn we tek in ples bin akt lɛk di spiritual lida dɛn na Butan lɛk di Dalai Lama na Tibet. Insay di 17t sɛntinari, Butan bin de kɔntrol bɔku pat dɛn na di nɔt-ist pat na India, Sikkim ɛn Nepal; i bin gɛt bɔku inflɔɛns bak na Kuch Behar Stet.[19] Butan bin giv di Bengal Duars to British India insay di Butan Wɔ insay di 19th sɛntinari. Di Haus ɔf Wangchuck bin kɔmɔt as di monaki ɛn dɛn bin de tray fɔ gɛt tayt padi biznɛs wit di British dɛn na di sabkantinɛnt. Insay 1910, wan agrimɛnt bin mek British advays pan fɔrin polisi fɔ chenj fɔ mek dɛn gɛt intanɛnt ɔtonomi na Butan. Di arenjmɛnt bin kɔntinyu ɔnda wan nyu agrimɛnt wit India insay 1949 (we dɛn bin sayn na Dajiling) usay dɛn tu kɔntri ya bin gri se dɛn gɛt rayt fɔ rul dɛnsɛf. Butan bin jɔyn di United Nations insay 1971. Frɔm da tɛm de, i dɔn mek padi biznɛs wit 55 kɔntri dɛn bɔku. Pan ɔl we Butan de dipen pan di Indian sojaman dɛn, i de kip in yon soja yunit dɛn. Di 2008 Kɔnstityushɔn bin mek wan palɛmint gɔvmɛnt wit wan Nashɔnal Asɛmbli we dɛn dɔn ilɛkt ɛn wan Nashɔnal Kaɔnsil. Butan na di fɔs mɛmba fɔ di Sawt Eshian Asɛmbli fɔ Rijinal Kɔprɛshɔn (SAARC). Insay 2020, Butan bin de na di tɔd ples na Sawt Eshia afta Sri Lanka ɛn di Maldiv dɛn na di Human Divɛlɔpmɛnt Indeks, ɛn na di nɔmba nayntin ples na di Globɛl Pis Indeks as di kɔntri we gɛt pis pas ɔl na Sawt Eshia as of 2023, ɛn bak na di wan ol Sawt Eshia kɔntri na di list in fɔs kwatayl.[20][21] Butan na mɛmba bak fɔ di Klaymɛt Vulnɛrabl Fɔm, di Nɔn-Alaynd Muvmɛnt, BIMSTEC, di IMF, di Wɔl Bank, UNESCO ɛn di Wɔl Ɛlth Ɔganayzeshɔn (WHO). Butan bin rank fɔs na SAARC pan ikɔnomi fridɔm, izi fɔ du biznɛs, pis ɛn lɔk fɔ kɔrɔpshɔn insay 2016. Bhutan gɛt wan pan di big big wata rizɔv fɔ haydro pawa na di wɔl.[22][23] Di glasia dɛn we de mɛlt we di klaymat chenj de mek na sɔntin we de mɔna pipul dɛn na Butan.