Wp/kri/Basktòk

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kri
Wp > kri > Basktòk

Bask (/ˈbæsk, ˈbɑːsk/)[5] (euskara [eus̺ˈkaɾa]), na langwej we Bask ɛn ɔda pipul dɛn na di Bask Kɔntri de tɔk, we na wan rijyɔn we de bitwin di wɛst pat na di Pyrenees na di say dɛn we de nia di nɔt pat na Spen ɛn di sawt-wɛst pat na Frans. Fɔ langwej, Bask na langwej isol (we nɔ gɛt natin fɔ du wit ɛni ɔda langwej we de naw). Di Bask pipul dɛn na di Bask Kɔntri, ɛn dɛn kin de mɔ na di Bask Kɔntri.[6] Di Bask langwej na 28.4% (751,500) pan di Bask pipul dɛn na ɔl di teritɔri dɛn de tɔk am. Fɔ dɛn wan ya, 93.2% (700,300) de na di Spanish eria na di Bask Kɔntri ɛn di ɔda 6.8% (51,200) de na di Frɛnch pat.[1]

Di wan dɛn we de tɔk dɛn yon langwej de liv na wan eria we de nia dɛnsɛf we gɛt pat dɛn pan 4 Spanish provins dɛn ɛn di tri "old provinces" na Frans. Gipuzkoa, mɔs pan Biscay, sɔm munisipaliti dɛm na Álava ɛn di nɔt eria na Navarre bin fɔm di kɔr fɔ di ɔda eria we dɛn de tɔk Bask bifo dɛn bigin fɔ du tin dɛn insay di 1980 dɛm fɔ mek pipul dɛn sabi tɔk Bask fayn fayn wan. Difrɛn frɔm dat, bɔku pan di say dɛn we dɛn kɔl Álava, di say we de na di wɛst pat na Biscay, ɛn di sɛntral ɛn sawt pat na Nava, na pipul dɛn we de tɔk Spanish, na bikɔs dɛn bin de yuz Spanish in ples fɔ lɔng lɔng tɛm (lɛk bɔku pat dɛn na Álava ɛn sɛntral Navarre), ɔ bikɔs sɔntɛm dɛn nɔ bin ɛva tɔk am de (lɛk na sɔm pat dɛn na Ɛnkartɛri ɛn di sawt-ist pat na Nava).

Insay Frankoist Spen, di gɔvmɛnt in polisi dɛn we de mek pipul dɛn nɔ gɛt wanwɔd, dɛn nɔ bin de yuz Bask langwej. Insay di Bask Kɔntri, "Frankoist ripreshɔn nɔ bin jɔs bi pɔlitikal, bɔt na bin langwej ɛn kɔlchɔ bak."[7] Franco in gɔvmɛnt bin stɔp Bask frɔm ɔfishal tɔk, ɛdyukeshɔn, ɛn pɔblish,[8] we mek i nɔ rayt fɔ rɛjista nyu bɔn pikin dɛn ɔnda Bask nem, [9] ɛn ivin nid fɔ pul di grev ston dɛn we dɛn rayt insay Bask.[10] Insay sɔm provins dɛn dɛn bin de stɔp di pɔblik yus fɔ Bask, wit pipul dɛn we dɛn bin de pe fayn fɔ we dɛn tɔk am.[11] Pɔblik yus fɔ Bask bin de frowned pan bay sɔpɔta dɛm fɔ di rijim, bɔku tɛm dɛn kin tek am as sayn fɔ anti-Frankoizm ɔ separatism.[12] Ɔl togɛda, insay di 1960 dɛm ɛn leta, di tin we bin de apin bin rivɛns ɛn ɛdyukeshɔn ɛn pɔblish insay Bask bigin fɔ go bifo.[13] As pat pan dis prɔses, wan standad we fɔ di Bask langwej, we dɛn kɔl Euskara Batua, na in di Euskaltzaindia bin mek insay di let 1960 dɛm.

Apat frɔm in standad vɛshɔn, di fayv istri Bask langwej dɛn na Biscayan, Gipuzkoan, ɛn Ɔpa Navarrese na Spen ɛn Navarrese–Lapurdian ɛn Souletin na Frans. Dɛn tek dɛn nem frɔm di istri Bask provins dɛm, bɔt di dayalɛkt bɔda dɛm nɔ gri wit di provins bɔda dɛm. Dɛn bin mek Euskara Batua so dat dɛn go ebul fɔ yuz di Bask langwej—ɛn i izi fɔ ɔl di wan dɛn we de tɔk Bask ɔndastand—na fɔmal sityueshɔn dɛn (edyukeshɔn, mas midia, buk), ɛn dis na di men we aw dɛn de yuz am tide. Insay Spain ɛn Frans, di we aw dɛn kin yuz Bask fɔ ɛdyukeshɔn kin difrɛn frɔm wan rijyɔn to ɔda rijyɔn ɛn frɔm wan skul to ɔda skul.[14]

Bask na di onli langwej we stil de alayv na Yurop. Di men sayɛns we dɛn de si naw bɔt di ɔrijin fɔ di Bask ɛn fɔ dɛn langwej na dat di fɔs fɔs fɔm dɛn fɔ Bask bin divɛlɔp bifo di Indo-Yuropian langwej dɛn kam na di eria, i.e. bifo di Sɛltik ɛn Romans langwej dɛn kam mɔ, lɛk di las wan tide jiografik wan de rawnd di rijyɔn we dɛn de tɔk Bask. Taypɔlɔjik wan, wit in agglutinativ mɔfɔlɔji ɛn ergativ–absolutiv alaynɛshɔn, Bask grama stil de mak difrɛn frɔm di wan we Stɛndad Avɛrej Yuropian langwej dɛn gɛt. Bɔt pan ɔl dat, Bask dɔn lɛnt te to 40 pasɛnt pan in wɔd dɛn frɔm Romans langwej dɛn,[15] ɛn dɛn yuz di Latin skript fɔ di Bask alfabɛt.