Jump to content

Wp/knc/Təlam Kanuri bǝ

From Wikimedia Incubator
< Wp | knc
Wp > knc > Təlam Kanuri bǝ
Kanuri
macrolanguage, modern language
Subclass ofSaharan Yasa
Native labelkanuri Yasa
Located in the administrative territorial entityWest Africa, North Africa Yasa
Linguistic typologysubject–object–verb Yasa
Writing systemArabic alphabet, Latin script Yasa
Wikimedia language codekr Yasa

Təlam Kanuri bə

kanuri də təlam doni lardə Nigeria. Niger, Chad kuru Cameroonna kuru adaima bulaa sənana anəm Libya yǝ kuru diaspora sudan bǝ lan manatin ma.[1]

Usullunza

[edit | edit source]

Təlam shima də am fatə niloye Kanuri də jiridoni sha kanem borno wa. kuru mayya kaduwu bǝ borno bǝ ya kəllata. Sandi doni ngawnanza badku kəmodu yǝ chadi bǝ lan.

nabsanama. saa dəwu kadaro. The basic word order of kanuri. [2]Futu kalma Kanuri yǝ suro jamuwu yedə shima:Subject, object and verb.

Sha təlam gadeya radaltəə nasha awo ikowoltə yeya kuru kənganti fəletə bǝya də zauro gadegade.

Misallo: Bintu's pot kanurin maa Nje bintu bǝ. Kanuri də, kowonzə manabe yaskə.

Kowo habkata mbeji, kowo dawudawuwa mbeji kuru kowo hamgataa mbeji. Nasha arawu consonant njirtəyedən kowodə zauro hamtəyin.

Misallo : sandi = They + zasəwuna =have eaten. Təlam shimadə dina sammaye gənyi.

faidatənzə bannaada kərwu ganalaa ngawoye kozənadən.

Təlam buro salakkedə shima daji ngawodən Arabbi au biya Afuno. Təlam am daudi fəte lardə sahara niloye. kanuri də jiri doni sha kanemma kuru lardə Borno yeya dasawunaye.

Sandi doni ngawanza kate kəmadəwu chad bǝ satanama saa dəwu kadaro.

Lardǝ kanuri bǝ

[edit | edit source]

Shi kanuri də, sha manatin gəwusoro nasha gəre kəmadəgu sadə gen. Rokko nzan manawu lardə Cameroon ye mbeji, sadə kəlanzə diyǝ mbeji, lardə Niger ye mbeji, Nijeria ye mbeji, Sudan ye mbeji kuru adaima lardə Libyyaye shiye mbeji.

Ndəkate

[edit | edit source]

Kəra təlamme diyoma soye yayakkada kanuri diwa futu adəgai ro. Kuru Laa daunzadən misallo kam shiro cyffer saa dəwun yar ləgarrin filaar ləgarrin guljindən. Kurunzə la dən təlam am jiri fallaye. Yaskə beji daudən kanuri wusəl manatin kuru sandiye kurunzadən təlam jiri kanuri yǝ kada.

  • Kanuri dauye mbeji.
  • Manga kanuri mbeji.
  • Təmari kanuri mbeji.
  • Bilma kanuri au biyi Bilms mbeji.
  • Adaima kanənbu mbeji. Fadawuu kanuri mbeji.)

Futu təlam diye yakətə nzədə amsoye tawat chaa saa dəwun yar tulurrin ngaworo kozənalan. Kuru kanəmbu də nur ləwuranne ro. Daji kərama adinnesoye manazana kwamison am sandima adə.

Phonology

[edit | edit source]

Consonants

[edit | edit source]

Adaima kuru kowo laa mbezai sandi doni kənza men kasam səluwin ma.Misallo /mb/, /nd/ kuru /ng/ mbeji. Tawadə maro sandi adə, arawu gade ro tawattəə nyi. Shi kowo doni /p/ də, ishin ngəwusoro nabtə /b/ gaiiro laktə arawu doni sha zəgayin madə kasam ba maa. Adaima Kuru laktulaa lan faltə /f/ gairo fantin. Amma attəman yaye, kuwamison fəlezəyin suro fadal arawu kanuri be lan.[3] Kowo mbeji kasamma ro sandiya bowotin kuru bayenta yin au biyi fantin nabtə /f/ gairo kawu arawu fuwu yedə vowel ro wollono maa. Vowel də sandima Misallo /o/ /u/. Kowo doni Misallo də,bayantin nabtə /b/ gairo loktu na bayantin də ndi kate vowel idigen maa. Adaima kowo də, shiye bayantin nabtə /p/ gairo loktu arawu ngawonzə kəngama də, vowel maa. Kuru ndi kate vowel dau ye lan maa. Daji kuru kowo doni dungokkata ma adə, sha fantin loktu /l/ də ngawonzə kəngama də /I/ maa. shiye bayantin nabtə arawu doni /n / gairo fuwunzə dən kowo Amusu ishin kuru consonant maa. Ngəwuro soro kowo mana datəə yedə, sha baro tədin au fantimba. Adəmaro, sai kowo kənzamen səluwin /n/ də, shima ngəwu soro fantin.[4] Kowo vowel fuwuye ∆ dauye kuru ngawo kəlgata ye Misallo /i/ /u/ Kuru dau-kəlgata /e/ / o/ Dau dau ye /ə/Dau fərəmgataye A Kuru fərəmgatama /a/ [ ] də fantin alamanna kowo /ə/ gairo.

Kalma fal-fal ni

[edit | edit source]
Front Central Back
Close i (ɨ) u
Close-mid e o
Mid ə
Open-mid ʌ
Open a

Ruwo Kanuri bə

[edit | edit source]

Shi Kanuri də sha ruwotə kakkadə doni Ajami Arabic lan notəna dən. Gəwu nzəso nasha adinnen au biyi nasha sharayen saa alamanna gananzə yaye yar diyau gai. 400, karəngə adəmaro, laktula lan sha ruwogada kitawu latinbe lardə Rome ye kəreyata dən. Kitawu doni sha gospel John be lan notənadə ləbkada saa dəwun yar ləgarrin fidewu wurin təlam lardə Rome gen kuru Arabbiyen ruwo zana.

Arawu

[edit | edit source]

Futu kalkaltə nasha arawu roman be sha (Kanuri standard orthography Nigeria) lan sha notəna də, cigaba cewonda nasha ilmu təlam Kanuri be barəbega kuru hukuma jiri Kanuri be nankaro gartə na fumen cigaba cewonda.Futu naa sandima adə ge fərəmtə nzəga kuru cigaba diwonzə gadə, kəla təlam Yerwagen. Shidoni ləbsa badigada na doni ( orthography commitee of kanuri) maana, komiti doni Arawu jiri kanuribe bowotəbe lan sha notəna ma, shidoni nəm kazaa dala Abba Sadiq, Waziri Yerwabe lan.Daji adaima am kurawa hukuma jiri kanuribe dəgen kasad kada saa dəwun yar ləgaryin fitulur wuri kozəna la dən. [5]

Arawuga doni kanurigabe faida tayin də shima, a b c d e ə f g h i j k l m n ny o p r ɍ s sh t u w y z.[6]

Futu bowotin diye shima: Singular mbeji maana ( Fal) plural mbeji maana ( indin səta kəla saminna) First person mbeji maana ( nasha kamro manatəə ben, kam buro salakbe) misallo ( wu) aubiyi (u) ( ande) Kuru Second person mbeji maana ( kam kən indime) misallo ( Nyi) ( Nandi) au biyi ( Nayi) Kuru third person mbeji maana ( kən yask3mi) misallo ( Shi) (Ti) ( Sayi).[7]

Bibliography

[edit | edit source]
  • Norbert Cyffer & John P. Hutchison (eds.) Dictionary of the Kanuri Language (Publications in African languages and linguistics, 13). Foris Publications 1990. ISBN|90-6765-412-4.
  • Norbert Cyffer, We Learn Kanuri (book and 2 audio cassettes), ISBN|3-927620-01-7, Rüdiger Köppe Verlag: Köln 1993.
  • Norbert Cyffer, English-Kanuri Dictionary, ISBN|3-927620-44-0, Rüdiger Köppe Verlag: Köln 1994.
  • Norbert Cyffer, A Sketch of Kanuri. Rüdiger Köppe Verlag: Köln 1998.
  • Documentation for ISO 639 identifier: kau

Usulu

[edit | edit source]
  • Barth, Heinrich 1854. Schreiben an Prof. Lepsius uber die Beziehung der Kanori- und Teda-Sprachen. Zeitschrift für Erdkunde, 2: 372–74, 384–87.
  • Bulakarima, S. Umara 1997. Survey of Kanuri dialects. in Advances in Kanuri Scholarship, ed. N. Cyffer and T. Geider. Pp. 67–75. Cologne: Rudiger Koppe.
  • Chonai, Hassan 1998. Gruppa teda-kanuri (centraľnosaxarskaja sem’ja jazykov) i ee genetičeskie vzaimootnošenija (ėtimologičeskij i fonologičeskij aspekt). Moskva: PhD. Dissertation (Rossijskij gosudarstvennyj gumanitarnyj universitet).
  • Hutchison, John P. 1981. The Kanuri Language. A Reference Grammar. Madison: University of Wisconsin.
  • Koelle, Sigismund Wilhelm 1854. Grammar of the Bornu or Kanuri Language. London: Church Missionary Society.
  • Lange, Dierk 1972. Un vocabulaire kanuri de la fin du XVIIe siècle. Cahiers d'Études africaines, 12(46): 277–290.
  • Lukas, Johannes 1937. A Study of the Kanuri Language. Grammar and Vocabulary. London: Oxford University Press.
[edit | edit source]

Lamintə

[edit | edit source]

  1. ↑ Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student’s Handbook, Edinburgh
  2. ↑ Template:Wp/knc/Wp/kr/Cite web
  3. ↑ Template:Wp/knc/Wp/kr/Cite book
  4. ↑ Template:Wp/knc/Wp/kr/Cite book
  5. ↑ Dictionary of the Kanuri language. Norbert Cyffer, John P. Hutchison, 1990. Template:Wp/knc/Wp/kr/ISBN
  6. ↑ According to alphabet kanuri — arrété 213-99 de la République du Niger Template:Wp/knc/Wp/kr/Webarchive (Chantal Enguehard – Université de Nantes) the letter schwa used in Kanuri is encoded in Unicode with U+01DD instead of U+0259, and its uppercase is Ǝ U+018E instead of Ə U+018F.
  7. ↑ Template:Wp/knc/Wp/kr/Cite web
Retrieved from "https://incubator.wikimedia.org/w/index.php?title=Wp/knc/Təlam_Kanuri_bǝ&oldid=6458947"