Wp/kiu/Xızır
Xızır sembolê de fîrazo. Edı zerrê baweriya xêlê din u mıletunê Rozakotena Mianêne de esto. Xızır, çekuyê da Arebkiya u manê khewey dana. Zazaki de, herfê „z“ u „d“ geganê jübini de hurêndi vurnenê. Coka taê cau de fênda Xızıri, taê cau de ki fênda Xıdıri telafuz beno. Rocunê Xızıri ra Xılyas (Xelyas) ki vajîno. Xılyas, kılmevatê çekunê Xıdıri (Xızır) u Elyasiyo (İlyas).
Çiroke key qewımiya, rınd nêzanina. Gorê baweriye, Hz. Xızıri awa heyati ra sımıto u biyo elheqê de sırr, tım u tım cande. O, endi çımê sarê cıbawermendi de biyo Xızırê sata tenge, Xızırê kêlek u gemiyu, Xızıro Cansıvık. Xızıro Khal, Xıdır Nebi, Xıdır Elyas, Xıdırellez… uêb. Zarvatenê de ma Zazau de „Xozato, Xızıri se vato vato.“ vajino.
Edı miyanê her baweriye de be namê de bini naşino. Zazaunê Yezıdu miyan de be namê Xıdır Elyas u Xıdır Nebiy; Şebeku, Kakaiyu uêb. Miyan de be namê Xıdıri Zende; Xırıstiyanu miyan de be namê Eliya; Tırku miyan de be namê Hıdırellezi (6 Gulane) yeno naskerdene.
Roza firazkerdena Rewşana Xılyaşi, ca be ca, yele be yele, aşire be aşire, mılet be mılet vurina. Zazaêni de, miyanê Qızılbaşu de asma Çeley de dest kena cı, hata da-çewresê roze ramena u tewr herê phoncêsê asma Gucige de qedina. Gımgım de, edı miyanê Zazaunê Qızılbaşu de, gorê serrenamê (teqwim) Rumi, lınga juye Çele de, juye ki Gucige dero. Gorê serrenamê Miladi, yela Xıdu roza phoncsemê asma Çeleo peyên de; Murtıku phancsemê asma Gucigeo verên de; Lolu, Xormeçıku, Kılawsızu u Kımsorçıku... uêb. ki phoncsemê asma Gucige yê dıyine de, Xılyaşi firaz kenê.
Xılyas de, keso ke qurbana xo çine bo, gunê ses rozu, keso ke qurbana xo bıbo ki gunê hirê rozu, roze bıcêro. Roze, roza dıseme ya ki hirêsemey (şêseme) dest keno cı. Roza phoncsemey Rewşana Xılyaşia. Niyaz u pêsareyu pozenê, qurbanu sare bırnenê, der-ciranu u feqir-fıqaru ra kenê vıla. Keso ke bıwazo, be piri cem ki gırê dano.
Zazaunê Qızılbaşu miyan de, rozê da firaz u bımbareka. Mısayıbi sonê çêyê mısayıbu. Embiryani (cirani) sonê çêyê embiryanu, u kesê heredişi yenê werê.
Xılyas, Zazaunê Qızılbaşu miyan de her hini rozê de bext u mıradwazio ki. Kesê azebi serba ke bızanê koti ra zewecinê ya ki mêrde kenê, serbıcıkê de solın erzenê niyazi ver, pozenê, wenê. A sewe têşan kuwnê ra ke kame ya ki kami dest ra awe bısımê, yêwo jubini de bızeweciyê. Serbıcıki ra taê ki sivig u lozınu sero nanê ro. Theyre ke ey wertê dewe de bıwero, ê keşi dewe ra zewecinê ya ki dewe de mêrde kenê. Eke bonê kami sero bıwero, ey çêyi ra, eke dewe ra teber bo, dewunê o heti ra zewecinê ya ki ey dewu de mêrde kenê. Kesê azebi u bekari na juye be baldariye temaşe kenê.
Rewşana Xılyaşi, Kurdunê Yezıdiu miyan de Yenê asma Gucigeo verên de firaz kerina. Letê de Yezıdiyê roza hirêsemey (şêseme), letê de xo ki roza dısemey ra dest kenê cı, hirê rozu roze cênê u roza phoncsemey rewşana Xıdır Elyaşi, roza yeney ki rewşana Xıdır Nebiy firaz kenê. Her hini kesê ke namê xo Xıdır u Elyaso, hirê rozey inan sero ferzê. Letê de Yezıdiu, a roze qurbanu sare bırnenê. Leto de bin ki, serba ke yê rozu de Xıdır Elyaşi u Xıdır Nebiy kewtê re nêçiri dıme, na dı rozu de sarebırnaene u nêçirkerdena heywanu qedeğena (yasağ).
Kurdê Yezıdi, sanê sewa yeney, be namê totka sor, ya ki xwarina sor (werdena sore/solıne) wenê u têsan kuwnê ra. Kam ke destê kami ra awe bısımo, yewo bıbê destnişaniyê jubini. Eke hêni ya ki çêyê kami de awe bısımê, yewo a dewe de ya ki ey çêyi ra bızeweciyê. (Dr. Xelil Cındi Raşo, Xanna Omerxali; Dema Nû, 143)
Cıto ke ma cor vênenime, ferqê de gırse edı mabeynê firazkerdena Xılyasê Zazaunê Qızılbaşan u Xıdır Elyas ya ki Xıdır Nebiyê Kurdunê Yezıdiu de çina.