Wp/kiu/Pythagoras

Pythagoras (bı Yunanki Πυθαγόρας) ser 570 dı V.İ. (Verê Ìsa) maya xü ra beno u ser 479 V.İ. şıno heqeyda xü ser. Pythagoras ju filozof matematikzaneyê Yunaniyo. Pythagoras bı ılmê xü yê "formê Pythagoras" yeno sınasnayenı. No formelê cı ser prensibê hirê koşe (üçgen) dı koşey kılmi u hipotenüsi amoreno. Raşteya cı "formelê Pythagorasi" verê wextê Pythagorasi sınasêno xısusi dergeyda koşeyan dı yani 3,4,5 u 5-12-13. Pythagorasisti (êy kı ézay ilmê Pythagorasiyê) qandê ilmê Pythagoras qanıt vıraşti u qandê avêr şiyayenda formê ci izéhê ilmi awan kerdi. Pythagoras, tenya matematiki dı mıjul nêbiyo, o qandê xü ju diyanet zi vıraşto. Aristoteles nuşneno u vano, Pythagoras nêverdayê ézayê dıyanetê cı nıhay u fasuli burê. Pythagoras fasuli u nıhay gıredayê Hades. Aristoteles u Aristoxenus ser fıkrê u cüwayışê Pythagorastan zaf çi nuşnayê. Bı vatenda Aristoteles u Aristoxenus vanê kı êy diyanetê Pythagoras qin kerdê, nêwetardê çiyê heywanan zi burê (goşt, ruwenê keli, şıt, mast u penır). Bı fıkrê Aristoteles (Aulus Gellius IV. 11. 11-12) tayın qısmê çiyê héywanan merdım nêşerdo buro (yasax biyo) nımune: zeri (qelb) u réhımê heywani. Nuşteyê kı Aristoteles nuşnayo raşt aseno. Tayın édetê yunaniyan dı o wextan no yasaxı esto.

Bı fıkrê Pythagoras dınya dı héme çi ser dı (2) çi vırazyayê, reqamê nime u héme. Ju destani dı wuni vacêno, ju telebeyê Pythagoras bı namedê Hippasos, ju nimçe gêyrayo kı cüwabê √2 bıdo. Çı wext Hippasos o nimçey nêvineno zaf zerweş beno u şıno Pythagorasi het. Pythagoras cüwabê Hippasosi qayıl nêbeno u qererê fermandê kıştenda êy veceno u Hippasos fetısnenê.

Çarnayoğ: Faruk İremet

Çımey

Stanford Encyclopedia of Philosophy, http://plato.stanford.edu/entries/pythagoras/
Singh, Simon, Fermats Gåta. Nørhaven Paperback A/S, Danmark 2003. ISBN 91-7263-134-1
http://sv.wikipedia.org/wiki/Pythagoras