Wp/kiu/Melle Ehmedê Palo
Melle Ehmed (* 1920 Palo, † 1991). Nameyê dewa xo Sêra Çûr a. Na dewe binê Koyê Sîpî der a. Bîyayîşî ra pey, derheqa domanîya xo de o bi xo bi kirdaskî (kurmanckî) nê rêzan nuşneno:
Bavê min çû bû cengê kufar (1)
Serbaz û leşker ji bo neyara
Min ew nedîbû derdê dilê min
Jê bê xwedî bûn bax û gulê min
Piştî sê salan dîya min diçû
Ez hiştim sêwî li ber dar û tû
Çitur ke nê rêzan de kî aseno, Melle Ehmedî pîyê xo nêdîyo. Bi vatena ey pîyê xo şîyo neyaran rê yanê dişmenî rê leşkerîye kerda û peyser nêamo. Çi esto ke bê şansîya ey bi naye kî nêmenda, hona ke o hîrê serre bîyo maya xo merda. O, mîyanê belengazî û tenganê giranan de beno pîl. Tawo ke beno 12 serre, verê xo çarneno re qurvetîye û dest bi gerrayîş keno. Rojê Sêwrege, rojê Binê Xete (Kurdîstanê Sûrîye), rojê Serê Xete (Kurdîstano Vakur). Rojê vêşan, rojê mird; rojê weş, rojê nêweş.
Hona ke zaf genc beno, kewno mîyanê karê polîtîk. No sebeb ra kî 1935 de o bi tayê hevalanê xo ra remenê, şonê Binê Xete. Ehmed uca, dewa Qamişlî Wêsikê de şuyanênî keno. Labelê o çiqas ke seba cuyayişî nê karan keno kî zerrîya xo her tim wendişî ser o bena. O bi xo no derheqa de nîya vano:
Ketî dilê min herim bixwînim
Kula dilê xwe de ez hilînim.
Demê ra dime, dewa Xizna de dest bi wendene dînî keno, beno mile (melle) labelê her tim nê karî nêkeno. No mîyan de, hetê ra kî karê nuştişî rameno. Dîwanê yewîne ra têpey, ê diyîne yo ke nameyê xo "Dewr û Gerra Kurdîstanê" yo, 1948 de keno temam.
Sebebo ke Melle Ehmed nêşîkîyo Tirkîya de eşkera biciwîyo, dormeyê serra 1956î de rojê dizdîya êno Palo û domananê xo gêno, remeno şono Kurdîstanê Îraqî mintiqa Berzan. 4 serrî uca mendo û peyê cû kî bar kerdo şîyo Kurdîstano Rojhelat, şaristanê Mahabadî. Mahabad de di serî cûyîyo. Di serrî ra pey (1960) de peyser amo Zaxo.
Serrê ra tenêna zêde ke uca mendo, xebera vejîya ke hukmatê Sûrîya, şaro ke hemwelatî (wetandaş) nîyo, heqa hemwelatîye dano înan, înan keno wayîrê nasnameyî. Naye ser o birre dano ci û Zaxo ra kî bar keno, şono Kurdîstanê Sûrîya, Xirbê Hesî de nano ro. Şarê dewe ci û keye dano ci, peye cû kî ci rê ban virazeno.
Çi esto ke Hukmatê Sûrîya, tesbît keno ke ê Kurdîstanê Vakurî ra şîyê, heqa hemwelatîye ci nêdano, o bi domananê xo ra reyna bê nasname manenê.
Melle Ehmedî, destê hukmatê Sûrîye ra zaf zulim û tenge dîye. O her tim ame taqîbkerdene, ame girewtene û ci rê eşkence ame kerdene.
Polîsî raya peyêne 1991 de o girewt û ci ra eslê nivîsanê ey pers kerd. Waştena polîsî a bîye dest bidone ro înan ser. Labelê ey çîyê nêvat. 3 mengî(aşmî) eşkence ra dime awe kewte mezg û menga gulane 1991 de de şî heqîya xo.
Mele Ehmedê Palo, wayîrê xêylê şîîran o labelê hetanî nika qismêde diwanê xo "Dewr û Gerra Kurdîstanê" amo çapkerdene. Diwan 1994 de dizdîya çap bîyo. Diwananê ey ra qederî eserê xo yê ke estê na yê:
- Ferheng: kurdkî-kurdkî (kirdaskî)
- Ferheng: kurdkî-arabkî-fariskî-tirkî
- Cografyaya Kurdîstanê
- Tarîxa Kurdîstanê
- Formê şîîre de pîyesê
Çiqas ke lehçeya Melle Ehmed kirmanckî (dimilkî) ya kî, bi kirmanckî çîyê nênuşto. Eserê xo pêro kurmanckî yê.
Bi kilmekîye ke merdim vajone; Melle Ehmedê Paloyî, merdimêde welatkeskerdox bî. No sebeb ra kî ey zaf teng û zahmete dîye, feqîrî û belengazîye ante. Nika wezîfeyê dezgeh û sazîyanê ma o yo ke cuyayîş û kar û barê ey ser o wekinitan virazêne, her het ra ey bidênê naskerdene. Eserê ey, parçeyêde xezna miletê ma yê. Ganî ê kî hetê ra bêrê seveknayene, hetê ra kî bêrê çapkerdene ke neslê ameyoxî înan ra hayîdar bêne.
Cêrenot
[edit | edit source](1) Kufar: kafir. Seba hereketê Mistefa Kemalî yê dormeyê 1920 vano.