Wp/kiu/Jean-Jacques Rousseau
.jpg)
Nuştox u filozofê siyasi İsviçreyıj-Fransıj Jean-Jacques Rousseau ser 1712 dı 28 menga hézirani dı maya xü ra biyo u ser 1778 dı 2 temuzi dı şiyo héqeyda xü ser.
Rousseau tenya nuştox, filozofê siyasi nê éyni wext dı kompozitor o zi u wextê nuştoxê ronensansê newedera vırazyayeni yo. Qıymetê cı miyanê siyaseti dı, pedagoji dı u edebiyati dı zaf u zaf gırdo.
Filozofiyê cı
[edit | edit source]Filozofiyê Rousseau merdım şeno bı no vateyê ciya cı bıdo sınasnayenı. Rousseau vano kı: "Tabiati rê peydı agêyrayenı!" Rousseau hakimyetê teknik u ilmi insanan serdı héz nêkeno. Bı fıkrê êya teknik u ilım insanan keno vıraşte (séxte, artificial). Her roc kı şıno, insani kokdê cı ra dur vızneno u insani kokdê xü yê tabiati ra dur kewnê u o kontaxo mühimi vini kenê.
Rousseau hemverdê materializımi yo u qandê êy materializım cüwayışê şaran têmiyan keno u pere qontroli gêno xü dest u insanan serdı hükım keno. Bı no raya élaqay insanan mabênê xü dı puç beno. Fıkrê Rousseau u ê nuştoxê wextê ronensansê newedera vırazyayenı (Voltaire, Diderot u êy bini) qarşiy pêdıro.
Ser 1762 Rousseau dest bı propaxandayê xü yê "Derheqdê pêameyanda cüwayışı" u no fıkrê xü zi ser esasiyetê herkes cüwayışi dı éyniyo. Cüwayışêdo wunasini dı héme şarê ju dewleti şeno héqê xü bı xü bıpawo u nêyrê zi vano demokrasiyo direk.
Bı fıkrê Rousseau merdım şeno fıkır u waştena şari ca biyaro u qandê ca ardenda waşteni şaran gerek çinyo kı merdım inqılab vırazo. Merdım şeno bı raya demokrasiyê direk waştena xü rejimi rê bıdo qebul kerdenı u qandê no çi zi gerek merım şari hadıre kero u éhlaqê do newe bımısno.
Bı fıkrandê xü ya Rousseau tenya mabênê aliman ra nê, şari miyan ra zi ızole beno. No çi zi beno sebebê ju kıtaber bı namedê ’Hewnê ju merdımêdo tenya’. Héndı tenya zi mend u izole zi bi Rousseau fına zi, bı Voltaire piya bi piyê İnqlabê Fransa u ser 1794’i dı welê estey cı berdi Panthéon qandê isrétê peyneyıni.
Derheqdê Jean-Jacques Rousseau zaf çiy amey nuştenı. Cı rê vay "merdımo kıhan pawutox" wazeno şıro peydı. Héndı kritik, fıkrê Rousseau ser cüwayışê modern u rolê tekniki puç nêke. Fıkrê êy ewro zi cüweno u vıni nêbiyo. Ewro fılozofê Soumi (Finlandi) Georg Henrik von Wright namey Rousseau nuştandê xü u kıtabandê xü dı kar ano.
Çarnayoğ: Faruk İremet
Nuştey cı
[edit | edit source]- 1753 - Discours sur l'origine et les fondements de l'inégalité parmi les hommes
- 1755 - Discours sur les sciences et les arts
- 1761 - Julie, yan zi Heloïse newe
- 1762 - Émile, yan zi gırd kerdenda qeçekan
- 1762 - Derheqdê pêameyanda cüwayışı
Çımey
[edit | edit source]