Wp/kiu/Herbert A. Simon

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kiu
Wp > kiu > Herbert A. Simon


Nuştoxê na meqaley Faruk İremet o

Herbert A Simon, 1916-2001 suka Dewletê Amerikaê Yewbiyaey (USA) Milwaukee dı yeno dınya. Pi u maya Simon Almanya Federale ra remayê u şiyê Dewletê Amerikaê Yewbiyaey dı ca biyê. Piyê Simoni Almanya Federale dı mühendis biyo u maya cı zi piyanistêdo nas kerde biyo. Simon ze qeçek matematik, fizik, kimya u sosyoloji (ilmê şarı) ra zaf hézkeno.

Namdareya cı[edit | edit source]

Simon dest bı wendenda xü ya üniersite suka Amerika, Chicago dı, Ünıversiteya Chicago keno. Simon wazeno bıbo alimê sosyalmatematik. Wexta wendenı, waşten u fıkrê cı vırêno u xü dano ekonomi, politiqa (siyaset), matematik, mantıqê sembolan, istatiskikê matematik, matematikê biyofizik, fizik, felsefeyê fiziki, u mekanikê kıhan. Herbert Simon wendenda xü 1936 qedeyneno. Dıma wendenda xü bı fınê dı beno asistanê alımê (uzman asistan) idare kerdenda beledye. Ser 1939-1942 Üniversiteyê Kaliforniya dı beno serdemê alıman. Éyni wext dı Üniversiteyê Chicago dı tıxtoreya xü keno u tıxtoreyda xü zi ser ilmê idare kerdenı vırazeno.

1942 Teknik Enstitüyê İllinois dı qısmê alimeya politiqa ca gêno. Na ca gırotenı cı rê beno semedê élaqayê alimanê iqtısad êy çaxan. Êy demandı alimê meşuri zeydê Milton, Freedman u Franco Modigilani. Nêy éleqey Simon ser dı etkiyê do qeyım vırazeno u no semed ra Simon newedera dest bı wendenda xü ya iqtısad keno. Wextê wendenda xü ya iqtısad Simon bı Marschak u Sam Schurri nas keno u nêy embazê cı, cı teşwiqê wendenda atomenerjisi keno. Simon teoriyê xü ser "ekonomi ser dı efektê atomenerjisi senin o." Dıma wendenda xü Simon enerjiyê atomi ser gürweyeno. Gıraneya gürweyê cı ser teknik u ekonomi sero. Simon ser 1950 dı David Hawkins naskeno u piya ser matrisê input-outputi ser u istasyonê kompitori (bilgisayar) senin merdım şeno bı matematika hélkero gürweyenê. Herbert Simon 1949 dı G L Bach, William W Cooper a piya mektebê akerdi. Waştena ina mekteb éhlaqi ser ra senin merdım şeno ticareti bero ravey.

Héreketan (organizsayon) ser fıkır[edit | edit source]

Her çendı Simon wextê xü yê héme da wenden, iqtısad, matematiki ser zi, fına zi nêy çiy zerida cı mırd nêke. O kı êy u sereyê cı her tım meşqul kerdê héreketi bi u ıdare kerdenda héreketan bi. Qandê kı nêy hérekatan fam bıkero şiyo mekteb wendo. Yani mektebê ilmê qarekterê insanan. 1954 dı bı raya proxramê kompitora wazeno problemê insanan bı rayê imulasyonê kompitora hélkero. Bı gürweyê xü yê ilmiya çiyê veceno çıman ver o zi noyo kı; héreketan miyan dı 1) Héreketê miyanê héreketi dı u 2) Héreketê teberê héreketi piya nêşenê bıgürweyê u qerer gıroteni dı nêy dı xeti nêşenê pê fam kerê u no zi gar u gürweyê fabriqa u pazarê fabriqa şıkneno. No zi beno sebebê iflasan u no şekıla gürweyayenı zi hemverê (qarşiyê) teoriyê neoklasikeyo (klasikê newe). Teoriyê Simoni ser hıdudê rasyoneleyo (akla uygun) yani nezdiyê aqlê inasni. Ézayê héreketi xü miyanê vengey dı u xü réhet his nêkenê. No zi beno sebebê şirket/héreket wextê newe dı perey u quwet vıni keno. No şi beno sebebê çiyo binı o zi noyo kı; éza/gürweyox nêşno çiyê basitan ser qerer bigiro, yani qererê rasyonal (bı mantıqa). Qandê co zi Simon vano kı; ézayê/gürweyoxê héreketi/şirketi "rosyonaleydê xü dı sınorliyê" u qandê co zi şenê tenya qererê "good-enough=hıma hıma rınd." Alımi qandê teoriyê Herbert Simon vane; "New Institutionalist Economics = Ekonomiyê qurumê newe"

Nobel[edit | edit source]

Herbert A.Simon ser 1978 dı Xelatê Nobeli qandê teorıyê xü ser "iqtısad u héreketi" gırot.

Çımey[edit | edit source]