Wp/kiu/Ensemle u Tıngaisê Ferati
Ensemle u Tıngaisê Ferati
Ez wazen na nustê xode tenê qalê hunerberzê ma Mikail Aslan i bıkerine. Mikail, Dêrsım de amo dina. O hona ke 12 serri biyo eve mulxıtê çêyi ra surgunê Qeyseriye kerdo. Lise ra dıme 2 serri mektevo berz de qısımê Matematiki wendo, bado rivatê têkutena siyasi ra mektev caverdo, kuto ra lawıkunê Dêrsımi dıme. Thamır-cınıtene ki hora qızenia xora nat zonıto. Tırkiya de eve taê alvozunê xora pia “Koma Munzuri” sana pê. Na kome (grupe) ra pia, xeyle lawık u kılami nusnê u guretê Kaset u CD’wu. Serra 1995 de Tırkiya ra vejiyo tever, amo kuto bextê Almanya.
Serra 2000i de CD’ya xuya vırene eve namê “Agerayis” i ra vejiye. Na CD de 13 parçey bi. Nine ra; Movetê Alamuti, Kewraniye, Barzıngan enstrumental, Barkırın kırdaşki, Gımgımıze, Waştiye rê, Hal Yamano, Şiye, Ninnaye, Ganfiday Dersimi, Qısawete, Ni Adıri u Agerayis ki zazaki bi. Serra 2003 de CD’ya Mikaili ya dıyine eve namê “Kilıtê Kou” ra Kalan Muzik de vejiye.
Mikail, suka Mainz’i de Konservatuwarê Peter-Corneliusi de muzik sero waneno. Xeyle konser, festival, programê televizyon u sewu de vejiya sahne u muzikê Kırmanc / Zazay ard ra zon. “Orkestra Senfoniyê Dewlete yê Mainz”i wazena payiz jü konser bıdo. Na konser de lewê Beethoven u Haydeni de jü ki lawıka Mikaili eve namê “Remayisê Munzuri” ra cınina/vajina. Na lawıke 20 deqey oncena. Orkestra ki hetê komponist Fischer Münsteri ra idare bena. Qomê mara gore na mijdana de zaf rında. Uyo ke qimetê muziki zoneno, no konser çığa muhimo, sono ser. Mikail na sabiyaişê xo, nia ano’ra zon: “..Wastena mı a biye ke, ez lawıka de Sayirê ma Sılê Qıji senfonize bıkeri. Işte mao nıka hona bime nejdiyê na wastena xo..”
No qese yeno na mane ke; Mikail raa raste dero. Kulturê pi-khalıkê xorê wayir vejino. Na game de raa ilimê muziki xorê rayver cêno. Muzikê moderni ve kılasiki ra ano jü ca, jü mozaiko de rındek saneno pê. Raa ke Mikaili gureta ra hover, raa de newiya, hama na rae reça khane sero sona. Mıra gore na raa de qayima. Yanê, Mikail paga pi-khaliki sero bonunê newu vırazeno.
Lawiki, beyiti, qeydey, melodi u thıngayisê ke şindorê vindbiyaişi derê, eve emeg u lawatisê xortunê maê jê Mikaili, haê vejinê werte. No ki mara gore tabi ke çiyo de rezo.
Mikail xorteko de zaf qedırgırano. Weşiya xode zerreweşiye, rasterasta. Adet u toreunê Dêrsımi ma u piyê xora muso, his u wastena qomê ma rınd zoneno u rındek ki ano’ra zon. Mikail lawıkunê xo çığaşi ke eve qeydê moderni vano, qesunê lawıku zagonê maê kılasiki sero gırêdano, mordemi jê vayê vorti kounê Munzuri serde vaydano. Ison ke na CD’ya dey gosdano, vijerê xo yeno ra viri, weşiya pi-khali yena ra viri, xo welatê xode vêneno. Mikail teyna lawıkunê Dêrsımi nê,- lawıkunê/deyirunê zazakiyê hetê Siwerege u Çêrmug u Bıngoli ki vano. O, perrunê muziki hira cêno, zoneno ke muzik internasyonalo, her het ra yeno gosdayene. Ez vaji, no ki qedrê zazaki u fekunê dey zonıtene ra yeno.
Kılmek ra; qese u qeydê Mikaili welat u kulturê mara düri niyê. Sawda xo mordemi rê wes yena. Lawıkê xo ca ve ca raştiya welatê ma anê vera çımu. Ca ve ca ki esqê waştiye u haskerdena weşiye ano'ra zon. O, hem cêncu rê beno roşti, hem ki zon u zagonê marê xızmeta de rınde keno.
Mikail, hona ke des u new, vist serre biyo, dest kerdo cı, Zazaki de lawıki nusnê u vatê. Ni lawıku ra “Dayika ma usta ra” ya ki “Şiye” kutê ve zonê xeyle cêncu, hata nıka ki vajinê. Waxto ke Mikaili na lawıke vatêne, dewrê çhepçiyêni bi, her çi mız u dumande bi. Iyê ke hayrê zon u kulturê xo bi, eve bêçıke amêne mordene. Jêderê ma kutvi ra Lenin, Mao, Stalin u E. Xocey dıme. Piyê xorê nêvatêne "bao!" vatêne esto-çino "Mao!"
Mordem ke niadano, vêneno ke Mikail xortêna xode zon u kulturê xora haskerdo, qimet do cı, xo tey diyo. Coka, "Dayika ma usta ra" o waxt ra gore lawıka de xeyle ravêra. Her çi ra ravêr, hetê fikiri ra çiyo nianen zonê xode vatene muhimo.
Dayika ma usta ra Verê na dewu ra Mara mıradiya Şime gurê xora Dayê dayê dayê Dayika me xırta Serê na kou de Cuanıka Dersim’ya
Dawa ma serdın nêbena Bıra bırayê ma Nawo yêno sodır Sodır sodırê ma’ Dayê dayê dayê Dayika me xırta Serê na kou de Cuanıka Dersim’ya.
Oncia lawıka xuya Şiye de qalê şiya serdıne keno u nia vano:
Şiye... Şiye vêrdê bonê mara, şiye
Zerrê mara goni şiye, wax şiye...
Şiye... Vergi şiya sani pinê, şiye
Vereki tebera bêl biyê, wax şiye...
Şiya verasani serdına Şiye marê zaf derdına Heylo heylo zaf derdına La-lao şiye marê merdena.
Lawıkunê ma sero ke qal ame ra, sayir u dewresê ma yenê vira ma. Hama çı esto ke, roştber u doskarê ma ki na rae de cao muhim cenê. I ke mebiyêne, belka ki ni lawıkê ke ewro vajinê, nêamêne werte. Kam çı zoneno, hona çond lawık u şüarê ma biyê vindi şiyê. Mikail na emegdayene sero nia vano; “Ez ke ni lawıku caê gosdan, diyağ yeno mı. Ez xo, wertê pagu de jê doskarê ğezna vênon.”
Oncia reportajo ke Rengüle perloda Işkıne de Mikaili de vırasto, uza bêçıke nana ro problemê zonê ma ser u perskena, vana; "Vajino ke; Ibranki hetê zaf senık isonu ra amêne qeseykerdene, hama hama ke endi vind bo, ame wenden u nustene, hao ewro bi ve zonê mılet u dewlete. Tora gore, Kırmancki (zazaki) na waxtê ilm u teknolojiyê zonayişi de, şindorê vindbiyaene ra şikino bıxeleşiyo ra?”
Na cüavi Mikail nia keno hira; “Wertê qomê ma u zonê made ju alaqa esta, zoneme, hama çı hêf ke na alaqa tenê şıkiayia. Jêderi zerê xode vanê ke “endi eradıme-kutene lazım niya. Na durum de çiyo nianan ra baskerdene tenê goynayiso. Hama, beno ke, na zon u kultur hetê tayê roştberu ra -senık bê ki- bêro hirakerden u arşivkerdene. Hora roştberê nianeni hayê gıra-gıra resenê pê, benê jêde. Ni ke, kar u gurê xo pak bıkerê, xeyle çi resnenê azê newey. Ju kêsê de ma, dina sero kamci welat de beno bıbo, kamci dugel de, çığaşi ke zonê maa xo hovira kero ki, eke kut ra kamiya xo dıme, çımê xo ke gına’ra na kar u gure, yeno ra xo. Pers; pêdakerdena na çımey dero. Ber ke gına na çıme ro, demake ju roşti esta, şans vejiyo werte... Oncia ma zoneme ke, Muzik wertê şinatu de thamara hazariya. Coka tesirê muziki, her şinate ra berzo.”
Oncia Mikail cüavê persê de bini ke dano, nia vano: “Mara taê kêsi estê, çı hêf ke tesirê ideoloji ra hona nêxeleşiyê ra, -zonayis, ya ki nêzonayis ra- tarixê cêografya xo, kamiya xo, zonê xo uçb. eve xo dest kenê xırave.”
Mikail teyna Muziki sero nêgurino, ey hao dest kerdo cı, eve xo ki nusneno. Hora muzik u lawıkunê ma sero nustene de kemasiye biye, ez hên cad ken ke, Mikail ke na raste de nustena xo dewam kero, zonê xode ke bınusno, na xor rew beno pırr.
Koma Mikail Aslani (Ensemble) serra 2000i de suka Mainzi de hetê Mikail u M. Weil u D. Schmalzried’i ra amê pêsanıtene. Muzikê Mikail’i bıngê xo lawıkunê Dêrsımi ra cêno. Ni lawıki têde zonê Zazaki (Kırmancki) de vajinê. Muzikê Zazaki sero muzikê Awrupa eve enstrumanunê xo, eve formê “Jazz, Pop u Folk” yeno ra zon. Almani vanê no vengê mavênê “Welatê Çute-Çhemuno -Zweistromland”, hên ki name kenê. I, welatê ma; yanê Mezopotamya corene nia zonenê.
Muzikê Zazaki Awrupa de ki xeyle nasbiyaiyo. Çıke şinatkarê ke zonê made muziki vırazenê, nusnenê u gureunê binu kenê, jêderê xo Awrupa de şikinê na kari biyarê hurendi. Zoneme ke, hona demokrasiyo homojeno zerrehast Tırkiya de hurêndia xo mıqqerem nêkerda. Hona çiyê nianeni rê toleransê xo kêmiyo. Ters u xofê “leteykerdene” coru zere ra düri nêkuto. Hama hal u şiyaişê demokrasi kuto ‘ra raa raste ser, hao pede-pede gamunê newu erzeno. No ki, her heti ra gore zaf çiyo de hewlo.
Alvozunê Mikail Aslani sero ki dı-rê qesey:
Dieter Schmalzried (cor resım de axsêno) alvozê Mikailiyo. O, wayirê xeyle şinatuno u rınd ki bêzar keno. Hem Qawale, Piyano, Elektro Orgel, Kemane, Akordion, Kontra-Bas u E-Bass cıneno, hem ki mustoğê Enstrumanuno, Doçento, lewê ni honde gureu de ki Tonstudio de gurino.
Michail Weil ki Psikoloji wendo, lewê wendisê xode ki perkusyon-cınıtene muso. O, hem maylimeni keno, hem ki dersa kay u folklori dano. Gurenayisê xuyo jêder muzikê Latin Amerika u Anadoliye serowo. Def, Drumm u Perkusyon cıneno.
Cemil Koçgün talevê Mikailiyo, 2 serri ra ravêr amo koma Mikaili. O, eve xo ki lawıku vano, wazeno ke emserr jü CD vezo. Ma, vengê dey lawıka Mikaili “Pervaneyim Pervane” kaseta Hemed Aslani “Va u Waxt” ra naskeme.
Yasin Boyraz Sêvaz-Zara de amo dina. Istanbol de, konservatuwarê Dewlete de muzikê Tırki wendo. Enstrumentê muziki, jê zurna (vilıke), dawul, saz u qewale (bılure/luliye) muso. Serra 1994 ra nat xeyle welatu de vejiyo festival u konseru. Serva televizyon u filmu ki muzik vırazeno.
Zafer Küçük nejdiyê Dêrsımi ra yeno, lise ra dıme Istanbol de şiyo mektevê muziki, uza mey, dudıke u balaban muso/wendo. Dı serri ra nat Almanya de vejino sewu u studio de gurino.
CD'ya Mikail'iya "Agêrayis"i de jü ifade yeno werte, na ifade ra dı lızgey phêl danê. Lızgeo ju ra racêrayişê kultur u kamiye fam beno. Lızgeo bin ra ki vurnayisê politika u xoseramayisê qomi. Qomo ke ma werte ra ameyme, kok u bıngê xora xeyle çi kerd vind. Lewê zon u kulturê xode, çhêl-çhukê xo ki kerd vindi. Hardê xora, warê xora, çê xora kut ve düri. Mikail na durum rınd şêzut keno. Coka lawıka xuya cêrene de, Dêrsım de tholkerdena dewu u goçê mıletê ma ano ra zon. Lawıka xode mae ve laji ra dano qeseykerdene. Zoneno ke, çığa düri kuyo ki, qomê ma rozê-nê rozê cêreno ra welatê xo ser; dewunê xo, warunê xo, çêwunê xo keno ve şên u şênatiye. Lawıkunê Mikaili de dexelat u bêomudiye çina. Hover-estene u xeleşiyaene esta. Haskerdene u weşiya serbeste esta. Hama pêrodayiso qilerın çino, "vur-qır" çino. Honde biyayisê zulm u zordariye ra gore, rındekiya lawıku nia vejina ser.
Mae:
Ero bıko, Mamekiya vêsaiye
Sıpiya sıti çarna zerdıkê haki, wax ğerib!
Lac:
Erê fındı daê, nae xorê torê vaci
Kami vato, bınê asmêni de haştiye çina?
Herdê dewrêşi rê wad bo, peyser ênê!
Pheppo pheppo, ênê!
Wiy wiy, ênê!
Bêrime CD'ya Mikailiya newiye; "Mı Kilıtê Kou Kerd Vindi".
Mikail wes u war bo ke, ey na CD/Kaseta nianene zonê made veta. Iyê ke na zoni qız vênenê, iyê ke na zoni benê kenê dımoçıkê zovina zonu, iyê ke qimet na lawıkunê ma nêdanê, jukêk lawıke erzenê peyê CD/Kasetunê xo; inerê na Cd’ya Mikaili jê şilpağe yena.
Rozê alvozê mao delali Cemal Taş, jü reportajê xuyê khokımu de na qesê coreni hesneno. Na qesey, Pilunê Demenu ra Hemê Mırzê Sıli vato. Hemê Mırzê Sıli hoverdoğunê 38'i ra mordemo de çhêro. 38'ra dıme ke lazê xo Aliyo Qız yeno kistene. Endi tesela xo ke kuna, kou ra yeno war. Eke benê ifade ke cênê, mehkeme de na qesey vano. Vano;
"Mı kilıtê kou kerd vindi". Ezvaji na reportaj perloda "Dersim" de vejiya. Bado no qese bi ve pelarêka (ayraç) de Vejiyaişê Tiji (Tij Yayınları). Rozê ma na pelarêke berd caê Mikaili. O waxt Mikaili suka Mainzi de mektevê muziki kerdi vi ra. Name “Veroz” bi. Ey ke uza na qese wend, xora şi. Sero xeyle fikiriya. Bado ma niada ke Mikaili no qese kerdo namê CD'ya xuya newiye. Derheqa ni qesey de Mikail nia vano: "Mı Kilıtê Kou Kerd Vindi" Na qesa; tawo ke albumê mıno vıren "Agêrayis" vejiya, eyra senık têpia, serra 2000i de mı caê wendbi. Na çeku, vatişê jüyê de pilê Demenu biyo. Kounê xo sero se-serre pêrodayis ra dıme, vindkerdişê tertelê 1938i de xo hên ifade kerdo. Qesa "Kilıtê Kou Vindkerdene" coru aqılê mıra nêvejiye. Zerrê mıde çiyê bibi têra, saê ke na çeku mı beno caê. Qerar-cıdayena mı jêde nêont. Dest kerd cı, zerê gurey çıxa ke pır nêbi sa, oncia ki na çekuy mı kerdi namê gurê xo. Işte wertê na 3 serri de cêrayis, mobet u mısawre, wenden u virardene pêro-pia na gure de ame têarê. Raştiye ke vajine, "Kilıtê Kou"no ke biyo vindi, ey dıma fetêliyais de kamci çêverê ke cınıyê, i çêver u rau ra reçê kami ke mendê, mı i doskerdi ardi têlewe.
Weşiya mıde afarnayena karê de nianani ancax eve phoştdariya tayê albazu amê werte. Wazen ke na zerrdostu ra berxudariya xo vajine; veri ra nat eve kılamunê xu, eve zonayisê xuyê Zazaki u her çi ra ravêr eve gonegermiya xo, Kamer Söylemez berxudar bo.Seveta gurê xuyê pêt u sabrê xuyê dergi, tonmaisterê mı Hakan Akay rê zerre ra teşekur ken... Iyê ke emegê xo na gure de vêrdo ra u ita namê xo nêmoriyo, sayiya pêrune de kulturê mıno ke thaway verde say nêbeno, qedr u qimet cı nêdino, çıxa senık bo ki vejiya werte. Ez hên cad ken ke, mı serva zon u kulturê xo eve na kar u gurey vijdanê xo tenê kerdo osanek u persberiya xo arda hurêndi."
Ni qesê cêreni cengdarunê Dêrsımi sero vajiyê. Ma ni çeku zovina lawıku ra naskeme. Mikaili ni qesê cêreni "Kilıtê Kou" name kerdê.
”Ni kou sero merdene
Marê çêf u saltanato
Kamo kê peyê tıfongê xode merdo
Cayê xo cenneto“
“ Çerxê dina gewre
Zê şiya viyale dormê xode çerexino
Caro keşi rê yar nêbeno“
“ Mı kilıtê kou kerd vindi“
Naê ki vajine ke; Mikaili ke tenêna sero bıguriyêne, bınê na qesê “Kilıtê Kou” tenêna kerdêne pırr u mıqerrem. Serva “Kilıtê Kou” ni çekuy tenê xefif manenê. Wastena ma awa ke;
Ma kilıtê kou kerd vindi, roê ma vindi mebo.
Ma kilıtê kou kerd vindi, qomê ma vindi mebo
Ma kilıtê kou kerd vindi, çhemê ma vindi mebo
Ma kilıtê kou kerd vindi, koê ma vindi mebo!
Nustoğê na lawıka "Tewt" i Qemero. Qemer Söylemez hetê edebiyatê zazaki ra xeyle ravêr şi. Çığaşi ke kılamunê xuyê vırenu de honde serkute nêbi, hama na bado gıraniye dê ve qesunê kılamu ser, weşiya qomiya sosyale xorê bınge gurete. Çı esto ke, Qemer zon u kulturê qomê xora dêyme düri nêkot. O, teyna lawıku nênusneno, lewê ni gurey de televizyonu de programunê hewlu ki vırazeno. Hetê waxti ra senık bo ki, oncia programê "Veroz"i de xeyle isonê ma niadano u pê sabeno. No ki serva zonê ma çiyo de rındo.
Derheqa na lawıke de Mikail nia vano; "Dêrsım de çıtur ke verêcoy biyo, hên sıfte keme. Jê dine, lawıku eve thamır vame, jê dine kume tewt u raştiye uza de vêneme. Xafılde ferq ken ke; pilunê ma alaqa xuya sırr u raştiye çı rınd ki dos kerda. Qewulkerdena na xelefe mırê zaf zor yena: Çıtur bi ke ma na waxto honde kılmek de çiyo ke zonıtêne, hên hervina xovira kerd! Coka eve inad u rıka xo wazen ke i vengê maê vıreni reyna bıhesnine. Jê vırenu dest dame ve thamırê xoro: thıngayiso ke domanêna mara mendo, ey reyna vengo berz ra vame. Kume tewt, jê dewresu xora vêreme. Vindkerdunê xo rozê nê, rozê mutlaqa dos keme."
Raverde mı 'tha ra şêri
Ita esq rê ca nêmendo
Guli nêroyenê daruber şiyo
Ita cırê herd nêmendo
Niyaz danu cırm u alemi Sema sonu serva kami Ne Mıhemed ne ki Eli Keşi de din-iman nêmendo
Fam nêkeme hardê şiayi Derdê ma teyna werdena Ma dina vêsna qedena Ita jiyar-diyari nêmendê
Hunerberz na lawıka Saya Sure de ki vatena de Sey Rızay u alvozunê dey ano'ra zon. 1936 de ke pilê Khurêsu ra Usenê Seydi (rametê Heqi şêro'ro cı) u Sey Rızay ine çımê Halvoriye de ke amê têlewe, Saa Sure soro sondi werdo. Na sondê xode taê aşiri nêmendê, taê ki şiyê Anqara texalet biyê. Na lawıka cêrena ke Ali Şêri bado vata, na mesele zaf rınd ana'ra zon. Zoneme ke Ali Şêri ki cengê Qoçgiriye de xoverdo, bado amo kounê Dêrsımi, xeyle serri weşiya xo ni kou ra ramıta. Peyniye de pê destê rayverê Qopi amo kistene. Ez vaji, dina de kês jê Ali Şêri "bêbextiye" nasnêkeno. Niadime na lawıke de se vano.
Qoçgiriye kute ve ceng
Dina u dare hesna na veng
Çond ordi esker est ser
Damis nêbi, nêkut na ceng
Dılo yeman yeman yeman
Kou gureto mız u duman
Marê bıreso şahê Merdan
O dermanê hemu derdan
(...)
Zılfıqarê Murtazay rê
Sondi werdi Saa Sure rê
Peyra têli onti Anqara
"Phoşti nêdame eşqiyay rê"
Dılo yeman yeman yeman
Kou gureto mız u duman
Marê bıreso şahê Merdan
O dermanê hemu derdan
Usaro. Mikail ve lazê apê xo Hemedi ra verasonê Almanya derê. Xorê niştê ro, pia qesey kenê. Xo sero, khan u newu sero, ra u wolağu sero, vijêr u meştey sero qal kenê.. Na movete ke xeyle ravê sona, zerê mikaili beno teng, tavat ro cı bırrino. Iyê ke verêcoy de mendê yaxê dey nêverdanê ra. Hên xo-xode çiyê vano, hama gosê Hemedi dey sero niyo." Mikail cêreno'ra cı, perskeno:
-"Mezela Seyit Rızay çayê çina?
Dare-estene ra dıme meyitê dey çayê werte ra (dard we) kerd vindi?"
-"Ey xora perske!"
vano Hemed
.
-"O ke wes biyêne, ey ma rınd fam kerdêne, hênima?"
Vano;
"Pêro jü ve jü yenê aqılê mı u vera çımunê mıde çerexinê. Xafılde gınon pıro ke, her çi uza, fekê çhemê Muzuri de eve gul-xatırê jükhêk saya sure sıfte kerdo.
Serra 1936i de Seyit Rıza u serverê aşirunê binu feke çhemê Muzuri de yenê pêser. Serva hoverdayisê kamiye u kulturê xo, serva itıqatê xo saya sure sero sondi wenê. Serre ra dıme jêderê xo sondê xode nêmanenê. Tarixê xode en xelefa de gırana ke, itiqatê xorê ixanet kenê. Peyniya ixaneti her kes zoneno: axıri têdine ki weşiya xode a dejiye diya.Vano; “Mezela Seyidi ke bıbiyêne, ma pêro a mezele sero biyêne top, uza biyêne caê mayê pêseramayişi." Raşt ki hênio. Zordari her waxt na meselu sero verêcoy xori fikirinê, bado watena xo ve aqıl anê hurêndi. Cokao ke mezele Seyidê ma çina. Çıke vatena diyoğu ra gore, meyitê Seyidi vêsno, wele ki Xarpêt de berda caê de vayda. Hên kerdo ke kometa xo jiarge mebo. Oncia vajino ke, hetê dewlete ra taê verva na vaydayisê wela meyiti vejiyê u sero no hurê, vato; Wela DEY sona hard, hard de vas rewino, mal u mul ki na vasi weno. No ki beno ve sıt, sono gula azê nayinu (Dêsmızu). Azê nayinu bado delete rê beno saredez. Ita de "Kilıtê Kou" bınkutene u saya sure ano ra ma viri.
Tiriza homete rê vaji
To ez kerdu sahadê merdena ju qomi
Hêfê to herdê dewreşi
Seyidê mırê cayê to çino
Mezela Seyidê mına ke çina, aye ser Wela meyitê Seyidê xo ser Ax vaji ... vaji
Yenê têlewe merde u condê xo Neqi ra perskenê hebe be hebe Verê koyê Tujige de Vengê Seyidê mı gulbang dano
Cem u cemat yeno pêser Reyna saye sero sondi wenê Saya sure sero Ax wad bo, vıla bo..
Ya Xızır!
Neçe Heqi, neçe dini u raştiy bi vindi şi, hama Xızır hona mavênê ma dero. Uyo ke roza tenge de reseno, o Dewreso ke seveta raştiye, ra u wolağu ra, ko u gêrısu ra, der u derxulu ra cêreno, o Piro hêrdıse-sıpe hona wertê madero. Lawıka cêrene kılamunê Heqiye ra, düaykerdena kokumu ra amê werte. Dêka mı Almoste ke verê Xızırê Thuzıke de (Xızırê Harşiye de) düay kerdêne, hona jê roza ewroy vira mı dero. Ni düayi mı jü nustê xuyê perloda Tija Sodiri de nusnayvi. Mikali ni qesey rınd ardê têca u vatê. Ma ki xorê gosdame, weşiya mawa welati yena’ra ma viri.
Mikail Xızıri nia ano xo viri; "Ma Ey (Xızıri); kıtavu ra nê, nustunê ke eve raştiye nusiyê o kerdo ebedi, inu ra nê. Ma, Ey; sanıkunê fekê qomi ra hêşime pê u naskeme. Ma, Ey; bınê çıxi ra xelesnayena Sey Uşênê Weli ra, sakerdena Gule ra, hawarê Pir Uşêni de vejiyene ra naskeme. Ma, raa Dey rameme ke, riyê Dey bivênime. Bivênime ke, vajime hawarê made bıreso. Çı ke mao tenge derime, motazê yardımê Dey me. Ma wazeme ke Eyra perskerime, Kilıto ke kerdo vindi kotiyo. Eve lawık u sanık u hêkatu raa Dey rameme. Zoneme ke, roza pêrestena ma ma nê, O ve xo tayin keno. Çı çiyo temasewo! Oncia ki sabiyayiso henên derime ke, qe pers mekerê!"
Demo demo ....
Asmenê xo gêwro
Herdê xo gêwro
Sodırê xo gêwro
Bextê xo gêwro
Thamê xo thalo tırso nêwerino
Ğeribistano ...
“Çhemê Muzuri Xanê Xızıri Qalxanê wayiri Halênê theyr u thuri Mor u mılawıni” Her keşi rê cayê to esto Manê na bêkeşiya mı çıko No çı ğezevo
“Ya Xızırê Thuzıke Ya tija homete Tenga made bırese! Raver can u roy de Wa u bıray de Xal u werezay de Ded u dezay de Dar u kemeri de Vergê yavani de Dıma ki maê neçari de”
Vırastena muzikê Remayisê Munzuri de Mikail efsanê Munzuri ano ra xo viri. Erdal Gezik xorto de rındo, zerrepako. O ki itiqatê Dêrsımi sero gurino. Mikail, rozê kıtavê Erdal Geziki de na efsanê Munzuri waneno. Na efsanê Munzuri sero nia vano;
"Ez na sanıke qızênia xora nat zonen, hama oncia ki qafıka mıde bena zovina çêşit. Hata nıka mı Munzur hondê nıkay xora nejdi nêdiyo. Munzur çıxaşi ke bêzarker u pêto ki, wasto ke bıremo şêro sır bo. Na remayis u sırbiyaena Munzuri thonê astunê xode his ken. Jêder niya, pêro-pia 10 çekuya na efsane, hama wertê na çekuy de oloz u şexsiyet çıtur wedardewo, wanen. Ğeyal u virardenê mı qelevinê tê. Munzur endi mekanê jiare ra vejino. Xo ken hurêndia dey, na efsane reyna cüyin/weşiyun: Kıramete vetene, racêrayis, verva cı şiyayis u remayisi ez ve xo anu hurêndi /weşiyun."
Mıra gore hona raa ma derga, ma gereke hona xeyle çi sero doskariye bıkerime u vejime werte. Vanê "qeseykerdene sona, nustene manena" Coka ma her çiyê xo bınuşnime, kıtavu kerime ke vindi mebê.
Dilbera Dêrsımi Dilbera Dêrsımi hetê haskerdene ra cao de rınd u rındek cêna. Dêrsım de cênu u çênu rê, isoniye rê sayği u hurmet esto. Inu qız nêvênenê, qedır u qimet danê cı. Sayir Usên Doğanay sayirê de mao delaliyo. O vengê Dêrsımiyo berzo. Ey na lawıke ki, jê lawıkunê xuyê binu zaf rındek arda’ra zon. Çiyo ke mı ferq kerdo, lawıkunê maê esqi de çênunê azevu sero zaf senık lawıki estê. Jêderi veyvık u cênıku seroyê. Van, demake mıletê ma verêcoy wayirê ehlaqê heneni biyo ke, pêskarê azevu nêbiyo, zina uçb. çinebiyo.
Juye nawa cêrra yena wax wax
Dilbera Dêrsimi way way
Baji pêcêri cırê -wiy- bımıri
Dilbera Dêrsımi way way...
Verê çeveri 'bı gavano Dilbera Dêrsımi way way... Des u dı aşiri sero danê pêro Dilbera Dêrsımi way way...
Erê mırê khul u derdo wax wax To rusnenê nuba mali Dilbera Dêrsımi way way... Doğanay guneko meke lewê torano Dilbera Dêrsımi way way...
Heq Şi
Na lawıke, jü kılama mıra vejiye werte. Kıtavê mınê "Rozê Yena" ra ama guretene. Namê na lawıke "Serva To!" bi, Mikaili na çekuy sero muzik vırasto, eve taê çekunê newu ra lawıka de xase arda werte. Raşt ki keder ma dıma nêvışino. Lawıkunê mara jivayis kêm nêbeno. Vıreniya na lawıke de Mikail jü cênıka kokıme de hirıs u hêşti sero qeseykeno. Çı hêf ke na qeseykerdene hên jêde berz nêgureta. Vengê cênıke zaf senık fam beno. A kama, çıka? nênuşiyo. No ki kêmasiya Mikailiya.
Ma gegane xora perskeme, vame na xelefe çaê ama ma serde? Na qesi rê vatena de jêdere lazıme niya..Mikail ve xo ki vano; "Bervayis u jivayiso ke pilunê xora ma hesno, haza vındero, hala reyê ez na weşiya xuya kılmeke de niaderine. Ezo yen 30 serre. Çıxa alvoji, çıxa dost u hevali, çıxa xortê rowali wertê mara şi; mı ve çımunê xo di. Çonday teney şi, nıka vira mıde niyo. Zerrê mı beno teng, helmê mı bêştino; her kêso ke mıreno, saê ke eve dey Heqê zerrê mı ki mıreno. Ez vaji inu ra pia Heq ki gıra-gıra ma terk keno."
Serva to hey Dersim!
Hey hardo dewres
Serva to xeylê çi şi, xele çi
Al şi, Yiv şi, Xıd şi, Khêk şi
(...)
Ele şiye, Gule şiye, Fide şiye, Zere şiye
Qırayisê domanu şi Bırayisê khalu şi Qırayisê voreku şi Haştiye şiye Ded u derezay şi Heq şi! (...)
Tew Lê
Hengeme u hurhurıt biyo Dêrsımo khan. Vengê aşiru, vengê çhek u qewete hukım kerdo. Oncia ki aqılê kêşi nêamo ke, na mazaikê zon u zagoni, adet u torey asimile kero, ya ki werte ra wedaro. Çıxaşi ke jümini de do pêro ki, qedrê zon u zagoni, adet u torey rınd zonıto. Mahmut Baran wayirê ra u reça de nianene biyo. O, hem Dewresê jiara Ağuçani , hem ki dewresê Dêrsimi biyo. Çê Barani de hirê zoni qeseybiyê. Kırdaşki, Zazaki u Tırki. Mahmut Barani lewê kırdaşki de kırmancki/zazaki de ki lawıki yimıs kerdê u vatê. Ca ve ca şiyo kêmane cınıto, thamır do pıro u veyvey kerdê. Ewro lazê xo thamır danê cınenê u lawıku vanê. Ali Baran na ciyet ra wazeno raa piyê xo bıramo. O ki zazaki u kırdaşki de lawıku vano. Ma lawıka jê Estemolo, Merxoy, Ğezale, Ağzonigo u tayê lawıkê kırdaşki vengê Mahmut Barani ra gos dê. Mara gore, ra u reça ke Ey wasto ravêr bero, cao de berz cêna. O, sarrê Dêrsımi çımde sayiro de namdaro. Mikal ki vano, ey domanênia xode lawıkê ke thomete biyê, herkes nêşikiyo vazo; sıfte Mahmut Barani ra gosdê.
Baranek ji bariye hey lê canê
Hewr kırın xurme xurme tew lê canê
Ramisana jınbiyan dılo hay
Nanê nanê garısan tew lê canê
Ew gula gula zere hey lê hey canê Ew dukana bajarê tew lê canê Ramisana qiz u bukan dılo hayê Nanê nanê genıman
Lo rabe xortêk rabe Gul mivanê me hatın Lı ser çavan u riyane Hey lê, hey lê, hey canê
Lawıka Kırmanciye Mikaili piyê xo sero vata. Na adet made verêcoy ra nat biyo. Jü ke dina xo vurnê, ya ki qeza u bela amê sari ser; weşeno Sayirê ro, do ardene, sero şüari dê vatene. Mikail ki xamê na adet u torey niyo, coka dezê zerrê xo eve na lawıke keno ğiyas. Na lawıke sero vano: "Qeydkerdena lawıku ke dewam kerdêne, mı na surgıniye de piyê xo kerd vind. O ki jê mı ğeriviye de bi. Zıncıla ke mı weşiye rê girêdana, aye ra jü helqa de bine qırfina. Vindkerdena Piyê xode teyna merdene nê, Azo peyêno ke kamiya mı têmsil keno, vera çımunê mı çıtur beno vindi, ey vênen. Teyna vindkerdena piyê xo nê, Welatê xuyo ke mı tede dina rê çımê xo kerdê ra, ey ki vênon."
Kırmanciye, Kırmanciye
Kırmanciya şia u beleke
Weşiye tode şirina
Merdene tode şirina
Hetê to heşiriya Hetê to ğeribiya Ez derdê torê vaji Ya ki derdê xorê vaji
Dina alem laşerde şi Zulm u tari bi daimi Dewe de pagê to rıznay Zerê page de royê to rıznay.
Hêştırê Ararati sero qesa de Mikaili esta, vano;
"Hermeni zamanê ciranê ma bi. I, jü parçeyê de keder u sabiyayisê ma bi. Nıka endi çinê. Vênıtena Domanunê dostunê xorê, mordem gereke xeyle düri şêro. Usarê serra 20001 iyo. Ez cêrayisê Qafqasya de, suka Erivani deru. Dost u ciranênia mawa ke biya vindi, rêça daye ramen. Jü ko esto ke yaxê mı nêverdano ra. Bê na koy ki Erivan de cêrayis nêbeno. Mordem gereke na koy de niadero. Çı ke na ko dostêni diyene rê rae keno ra. Roza de mız u dumane de, mı ke raa xo kerde vindi, manedariya koyê Ararati dayna rınd fam ken."
Lawıka "De Bê Wayiro"y de qeyde u qesey saê ke vırare fişta'ra jümini. Na albüm de parçeo ke zaf dikat onceno, nuyo. Lawıke eve vengê Hemedi taêna biya rındeke. Mordem ke des-rey têdıma gost do, coru mırd nêbeno. Ez vaji, Hemed na lawıke de tenê ki his u filozofiyê xo dano tever. Felsefê Hemedi ve na lawıke ra pıloşiyê jumini ro. Coka honde wes vata. Qemer na kılama xo eve formê beyite nusna. Heqi ra, Wayiri ra, Hayri ra beno gereçi ke, no durum zaf lawıkunê made esto. Hetê ra derd u khulê qomê xo ano'ra zon, hetê ra ki cêreno ve Wayiri vero, ge ki cırê sıtem keno ke, qulê xuyê bêkeşi rê çaê wayirêni nêkeno. Jê kılama de Heqiye vajiya. Nustoğ vano madem ke;
"Emaneta tuya, no ro ma dero No senê halo wayir, no qul tedero"
Tıvanê, her çekuye ve jü qesê de weşi ra têsera neqesna. Bara mırê, qeweta sayirêni ita de zaf rınd ama werte. Derheqa na lawıke de Mikail nia vano: "Weşiya xo çı hêf ke endi kounê xo sero nêrameme. Suki, xanê kar u gurey, perdê televizyoni biyê ve mekanê weşiya ma. Zonayis çıxa ke ravêr sono ki, peyniya dejiya ke ison dano ve xo u dina-homete nina. Dinawa ke musnenê ma u vanê hira u ravêra, jü ve jü rıjina. Persê ke Zerdosti ra nat pi u khalıkunê ma xora perskerdê, ma reyna inu sero fıkırime: Rındiye u xıraviye, roştiye u tariye, heq u nê'qiye gunê têsera ciakerime. Na derheqe de çıxaşi bêquwetey me, aye ferq keme. Tıvazê bêçare mendime? Jê vırenunê ma, venga Wayiri dame, vaxo tenga made bıreso. Vame: De bê Wayiro!
Emaneta tuya, no ro ma dero
No senê halo wayir, no qul tedero
Mınete kenu cêren to vero
De bê wayiro, de bê wayiro
De bê wayiro, de bê wayiro
Jargêniya to wayir, ez ontu berdu Mı to famkerda heyran, ez vêsan mendu Sarri heram werdo, ez nıka tenge deru Kotya wayiro, kotya wayiro Kotya wayiro, kotya wayiro
Dewê mı vêsnay, ez nıka teverawu Mezgê mı talano, roştia mı tariya Jiyarê mı bomba kerdi, ez nıka bêsıtaru De bê Duzgıno, de bê Xızıro De bê Eliyo, Qemer bêsıtaro.
Qeso peyen
Bara marê, ju qomo ke wazeno dina sero weşiya xo bıramo; gere ke xo zon u zagon de, şinate de zaf rınd ifade bıkero. Şinate dendıkê kamiya isoni ya. A şaxsiyetê mordemi kena quwetın. Mordem ke ni lawıku gosdano; xora-, mılet u welatê xora haskeno. Coka şinata ke Mikail ano werte, şinata de zaf rındeka. Zaf hewla. Ni rivat ra şikiun vajine, CD’ya Mikaili seveta muzik u kulturê ma mustera de rında. Jê belekê usari axsêna. Wazen naê ki vajine; Mikaili lawıkê newey ki vırastê. Savrê xo bıjêdnime, hata ke CD’ya xuya binee vejiye. Zovina ki, wazen çığa ke destebera mı amê, nara têpia sayir u lawıkunê ma sero bınusnine. Fıkır u persê sımarê her dayim ayan u rakerdeune. Bıwanê, bınusnê u gosdê weşiye de!