Wp/kek/Ri tinamit Huni Kuĩ

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kek
Wp > kek > Ri tinamit Huni Kuĩ
Kaxinawa ruq'a' tinamit.
Jun ruq'a' tinamit richin ri winaqi' kaxinawa.

Ri tinamit Huni Kuĩ, jun tinamit ri k’äs kela’ pa ruqajib’äl qaq’iq’ richin ri Ab’ya Yala ruwach’ulew, pa ruwach’ulew rub’ini’an “Kaxinawa”, chu naqajil ri nimaya’ rub’ini’an Yuruá. Ronojel ri ruwach’ulew ri’ k’o chupam ri nimaruwach’ulew “Amazonía” nib’ix chi re pa kaxlan ch’ab’äl. Ri wakami e k’o akuchi’ naläx wi ri nimajuyu’ rub’ini’an “Andes Peruanos” richin ri amaq’ Perú, k’a nb’apon pa ri saqamaq’ rub’ini’an Acre richin ri amaq rub’ini’an Brasil.

Ri ch’ab’äl “Huni Kuĩ” nub’ij “ri e pa qitzij taq winaqi’” or “ri winaqi ri jeb’el etaman ri kib’anob’äl”. Ri tinamit Huni Kuĩ, e k’o laq jun juchuy wolajq’o’ ru winaqi’ (14,000) pa konojel. Ri kich’ab’äl rub’ini’an “kaxinawa”.

Ri tinamit Huni Kuĩ, achi’el ri jalajöj chik taq tinamital, k’o k’iy kitzijonem chi rij ri k’aslemal. Po k’o jun kichin rije’ ri ke re’ nub’ij:


“Ja ri xub’än ri tz’unun toq xuchöp q’aq’ ri k’ichelaj

Ruchapom wi q’aq’ ri k’ichelaj, ja k’a ri chikopi’ xab’ama wi yek’at, po choj wi xe’animäj or, choj wi nikitz’et ri k’ayewal.

Ri ti tz’unun, yalan po’inäq wi ruk’u’x ruma ri q’aq’, po tiropop nib’e pa raqän ya’, nb’e ru k’ama’ pe jub’a ya’ chupam ri ti rutz’am, norutixa’ k’a chi rij ri q’aq’. Jari’ tajin nub’än, toq ri b’alam xutz’et, ke re’ k’a xub’ij chi re:

–¿Achike nab’än?

–Tajin ninchöp ruchupik ri q’aq’.

Ri b’alam xub’ij kan chi re chi man xtitikir ta xtuchup, ruma xaruyonil. Ja k’a ri ti tz’unun, ke re’ xub’ij chi re:

–Rïn tajin ninb’än ri k’o chi ninb’än, ri yitikir ninb’än. Wi qonojel ta niqachöp rub’anïk ri k’o chi niqab’än, ri yojtikir niqab’än, chqi b’a ta yojtikir niqachup ri q’aq’.”

Re jun tzijonem re’ xutzijoj jun achi k’amöl b’ey richin jun ruq’a’ kitinamit ri Huni Kuĩ winaqi’. Rija’ rub’ini’an Tuĩ Huni Kuĩ, chuqa xuq’alaj saj chi re jun tzijonem re’ nuq’ajuj chi wi qonojel yojsamäj chirij ri rukolik ri qach’ab’äl, chirij ri rukolik ri qana’oj, chirij ru rukolik ri qab’anob’äl, ustape’ yalan nim ri ruq’aq’al ri kaxlan, xetal xtik’ase’ ri qatinamit chuqa ri na’ojil.

Ja re’ jun silowachib’äl akuchi’ ri Huni Kuĩ yetzijon chi rij ri retal kitinamit. https://vimeo.com/127611686