Wp/isv/Srbskohrvatsky jezyk

Srbskohrvatsky jezyk, takože hrvatskosrbsky i srbohrvatsky, jest južnoslovjansky jezyk, ktory jest osnovny jezyk v Bosniji i Hercegovině, Črnoj Gorě, Hrvatiji i Srbiji. Srbskohrvatsky jest mnogocentričny jezyk s 4 vzajemno razumlivymi kniževnymi standardami: srbsky, hrvatsky, bosnijsky i črnogorsky.

Početkom jezyčnoj standardizacije srbskohrvatskogo byla srědina 19. stolětja, kogdy hrvatski i srbski pisatelji i filologi podpisali Viensky kniževny dogovor, do stvorjeńja jednoj državy Jugoslavija. S samogo početka jestvovali razne srbsky i hrvatsky standardy, jednako obadva byli osnovane na jednom narěčju štokavskogo, iztočnohercegovinskom narěčju. Bosnijsky i črnogorsky standardy srbskohrvatskogo počeli jestvovati poslě razpada Jugoslavije.

Srbskohrvatsky jezyk mogut pisati kako latiniceju, tako i kiriliceju, ktore jesut ravnolike 1:1. Srbskohrvatsku kirilicu stvoril v 1814 roku srbsky jezykoznavec Vuk Karadžić. Srbskohrvatsku latinicu stvoril hrvatsky jezykoznavec Ljudevit Gaj v 1830. godah na osnově češskogo alfabeta.

Nazva

• srbskohrvatsky ili hrvatskosrbsky jest tradicijna nazva družnogo jezyka ktora je upotrěbjana podčas cělogo 19. i 20. věka, nazvany po obrubah ili pograničjah regiona kde se govori.
• srbsky, hrvatsky, bosnijsky i črnogorsky sut nazvy za standardizovane varianty razděljene po etničnyh linijah, oficialne v novonastalyh državah poslě 1990-ih. Bosnjačsky jest nazva za bosnijsky ktoru koristajut hrvatski i srbski ideologi jerbo Bosnija i Hercegovina jest razděljena na trěh glavne narody.
• hrvatsko-bosnijsko-srbsky () ili bosnijsko-hrvatsko-črnogorsko-srbsky () se koristajut kak v inozemnom jezykoznavstvu, tak i sudah (zločinci časom požedajut prěvoditeljev i tak izběgavajut sudženja). Kako nazva predolga, najčestěje v akronimah "HBS" ili "BCMS".
• "naš jezyk" ili "našky" neformalno koristajut vsi oni ktori želajut izběgti debatu, ale priznajut družny jezyk.

Prěd 19. stolětja razni govory kolektivno sut zvane raznymi imenami: "ilirsky", "slovjansky", "slavonsky", "dalmatinsky", "bosnijsky", "hrvatsky" i "srbsky". Porastom panslavizma v srědině 19. stolětja, stvorjena je žedža za odstupom poddanosti Avstro-Vugrijskomu i Osmanskomu carstvu mnogyh južnoslovjanskyh narodov, po prikladu na francuzsku revoluciju. S tomu stvorjena jest i potrěba standardizacije narodnogo jezyka, prědvodžena najvyše hrvatskym "Ilirskym dviženjem". Prva upotrěba nazvy "srbskohrvatsky" je v 1824. godu od Jakoba Grimma, a popularnost ta nazva je dobyla od slovenačskogo filologa Jerneja Kopitara, ktory je mněval da štokavsky govor, togda najrazprostranjenějši, čini jedinstveny jezyk. Črěz slědujučih nemnogo desetilětij srbskohrvatsky je všel v Zagrebske slovniky.

Stvorjenjem Jugoslavije, srbskohrvatsky je postal oficialnym. Jezyk se neformalno i svobodno mogl zvati narodnymi imenami, ale se ne jesut směli dělati velike razliky. Hrvatsky i srbsky sut se poněkogda domněvali kak zapadny i iztočny varianty. Eventualnym razpadom Jugoslavije, vsaka nova država je razlučila svoj standardny jezyk i medžu jim veličajut razliky, kako i prědpisujut nove "pravilne" zaměny za rěči ktore dumajut "čudže". Zagovorniki družnogo jezyka sut onogda mety agresije nacionalističnogo pogleda da jezyk i narod morajut byti totožny.

Historija

Rany razvoj

Humačsko tablo (10. stolětje), pisano bosnijskym kiriliceju

Baščansko tablo (12. stolětje), pisano hrvatskym glagoliceju

V 9. stolětju byl razvity prvy slovjansky kniževny jezyk, starocrkovnoslovjansky. To jest byl jezyk liturgije, a iz jega sut adaptovane i različne versije, kako za svoje crkvy, tako za narodnu upotrěbu. Pisany glagoliceju, versija (staro)crkovnoslovjanskogo v službě hrvatskoj liturgiji ostala dokolě 19. stolětja.

Prvi slědovane nahodky togda blizkyh ale razhodečih jezykah sut iz 10. stolětja, srědnjevěčny teksty pisanyh s pet pisma: latinica, glagolica, rana kirilica, bosančica/bosanica (bosnijska kirilica) i arebica, poslědnje upotrěbjano od bosnijskyh dvorjanov. Najraněje posvědčenje jest Humačsko tablo (Humačka ploča) na bosnijskoj kirilici, slědujuče Plominski nadpis na hrvatskoj glagolici, Valunsko tablo (Valunska ploča) na glagolici i latinici, Župski glagoličny nadpis na glagolici, Miroslavljevo evangelje (Miroslavljevo jevanđelje) na srbskoj kirilici, te najvažněje, Baščansko tablo (Bašćanska ploča) na glagolici i čakavskom narěčju okolo početka 12. stolětja.

Konec 12. i početok 13. stolětja sut viděli "Akt Kulina bana" (Povelja Kulina bana), trgovny dogovor iz-medžu Banovine Bosne i Republike Raguse, pisany ranym štokavskym narěčjem; "Vinodolsky svod" i "Istarsky razvod" na čakavskom. V 14. i 15. stolětju narodna narěčja sut ovplyvnili fonologiju, morfologiju, i leksikalne sistemy jezyka, pa religiozne i nereligiozne pěsnje běše komponovane po narodnome narěčju. Togda se načinala i religiozna poezija, pisana od anonimnyh poetov zvanyh "začinjavci". Tutoj poetov sut obogatili literarnu produkciju vsih narěčjah, bylo čakavsko, štokavsko ili kajkavsko.

Razkošni teksty crkovnoslovjanskogo, reprezentovany v srbskohrvatskom vernakularu, takož jestvovajut v 14. i 15. stolětju. Znamenity jesut Dušanov zakonik iz 1349., Misal kneza Novaka iz 1368., Hrvojev misal iz 1404., te prva printana kniga, Misal po zakonu rimskogo dvora iz 1483. goda. Najvažněje dělo na štokavskom narěčju byl Vatikansky hrvatsky molitvenik okolo 1400. goda. Najranši slovnik v slovjanskyh jezyka byl Bosnijsko-turečsky slovnik iz 1631. goda, napisany od bosnijskogo poeta Muhamed Hevaji Uskufi Bosnevi.

Galerija

• 
  Plominski nadpis (11. stolětje)
• 
  Valunsko tablo (11. stolětje)
• 
  Župski glagoličny nadpis (11. stolětje)
• 
  Akt Kulina bana (12. stolětje)
• 
  Miroslavljevo evangelje (12. stolětje)
• 
  Vinodolsky svod, 1288
• 
  Dušanov zakonik, 1349.
• 
  Misal kneza Novaka, 1368.
• 
  Vatikansky hrvatsky molitvenik c. 1400.
• 
  Hrvojev misal, 1404.
• 
  Misal po zakonu rimskogo dvora, 1483.
• 
  Istarsky razvod, kopija iz 1526.

Standardizacija

Đuro Daničić, Rěčnik (slovnik) hrvatskogo ili srbskogo jezyka, 1882.

Črěz historije vsih evropejskyh naroda, tako i južnoslovjanskyh, jezyky sut razvivany samostojno. 19. stolětje znamenuje "narodno vozrodženje" i konstrukcija nacionalnyh država, a s tomu i potrěba standardizacije jednogo narodnogo jezyka. Porastom panslavizma v srědině 19. stolětja, stvorjena je žedža za odstupom poddanosti Avstro-Vugrijskomu i Osmanskomu carstvu mnogyh južnoslovjanskyh narodov, po prikladu na francuzsku revoluciju. Mnogy srbsky i hrvatsky pisatelji i lingvisti sut mněvali o jedinstvu jihnyh jezyka. Srbskohrvatsky govory sut uže byli podobny, potom polno měšanja govorov jerbo migracij poslě osmanskyh invazij. Štokavsky govor, togda najrazprostranjenějši, jest upotrěbjeny za osnovu budučego standardnogo družnogo jezyka. Ideje o standardizaciji sut prědvodžene najvyše hrvatskym "Ilirskym dviženjem" so Đurom Daničićem i Ljudevitom Gajem na frontu, ktory stvoril srbskohrvatsku latinicu v 1830. godu na osnově češskogo alfabeta, te srbskym jezykoznavcem Vukom Karadžićem, ktory stvoril srbskohrvatsku kirilicu v 1814. godu.

„Mi svi valja da se trudimo, dotle da dotjeramo, da nam jezik u knjigama bude tako jednak, da se svaka knjiga može od slova do slova preštampati od Latinskijeh slova Slavenskima i od Slavenskijeh Latinskima, pa ćemo onda (i samo onda) biti jedan narod i imati jednu književnost...“ –Vuk Karadžić

„Ponosimo se i hvalimo Bogu Velikomu, sto mi Hrvati s bratjom Serbljima jedan knjizevni jezik imamo.“ –Ljudevit Gaj

Ljudevit Gaj iz češskogo alfabeta htěl je prějeti i bukvu Ě (yat) zaradi kompletnogo jednačenja v pisanju različnyh izgovorah (e, ije, i), ale mnogy zastupniki tomu sut protivili se, žedajuči potpolnu ortografičnu fonematičnost ("piši kao što govoriš" i "piši za oči, govori za uši").

Viensky kniževny dogovor

Vuk Karadžić, tvoritelj kirilice

Ljudevit Gaj, tvoritelj latinice

28. marta 1850. hrvatski i srbski pisatelji i filologi podpisali Viensky kniževny dogovor, kojim ustanovjena podloga družnom srbskohrvatskom jezyku. Glavni podpisniki sut Vuk Karadžić na srbskoj strany, i Ivan Mažuranić na hrvatskoj strany.

„Znajući da jedan narod treba jednu književnost da ima i po tom sa žalosti gledajući kako nam je književnost raskomadana, ne samo po bukvici nego i po jeziku i pravopisu, sastajali smo se ovijeh dana da se razgovorimo kako bismo se, što se za sad više može, u književnosti složili i ujedinili.“

–Viensky kniževny dogovor

Dogovor v Vieně (Avstrijska imperija) sut dostignuli osmero južnoslovjanskyh kniževnikov, od ktoryh petero Hrvatov, dvoje Srbov, i jedin Slovenec. Vprvo je opublikovany v Gajevim Narodnyh novinah (Narodne novine) 3. aprilja 1850. Objedinjeni jezykoslovci sut prihodili v konkluziju da ne valjaje měšati narěčja i konstruovati novo kojego v narodu nemaje, no odbrati jedno, najrazprostranjeněje i najvyše govorjeno narěčje, že ono bude literaturny jezyk. To bylo štokavsko narěčje ijekavskogo akcenta, v ktorom takože spěvano najmnogo razkošne dubrovačskogo literatur. Radi sbližanja kniževnogo jezyka, hrvatski pisatelji se odrěkli kajkavskogo narěčja, a srbski pisatelji se odrěkli umětnogo slovjanosrbskogo jezyka. Potom oni provedehu reformy na latinici i kirilici da budu ravnolike.

Razvoj srbskohrvatskogo

V několiko slědujučih dekadentah, srbskohrvatsky byvaje akceptovany v světskoj lingvistiki, ale i v městnoj upotrěbě. Hrvatska vlada pozdněje mnogo razprav (od 1847.) oko imena družnogo jezyka Srbov i Hrvatov, 1861. goda prinosi rěšenje da se zove "jugoslavsky jezyk". Imperijska Viena ovo ne dozvalja, pa se zval "hrvatsky ili srbsky", poka v okupovanoj Bosniji i Hercegovini (od 1878. do 1907. goda) se zval "bosnijsky". V inozemnom jezykoznavstvu nazva "srbskohrvatsky" jestvuje popularna za slovniky (napr. Grammatik der serbo-kroatischen Sprache iz 1914.), te nakonec dostigaje popularnost i v regionu, kogda jedin slovnik vměsto staroj nazvy Gramatika bosnijskogo jezyka (od 1890.) nosi nazvu Gramatika srbsko-hrvatskogo jezyka (od 1908.).

Pohodženjem Kraljevstva Srbov, Hrvatov i Slovencev i Kraljevstva Jugoslavije, srbskohrvatsky byl postal oficijalnim pod imenom "srbsko-hrvatsko-slovenačsky", hot slovenačsky i srbskohrvatsky ne sut vzajemno razumlivy. Iz-medžu 1941. i 1945., nacistična država marionetka Nezavisna Država Hrvatska jest odstranjavala "iztočne" (srbske) rěči, prinesla jezyčne zakony o "korenjskom pravopisu" (korienski pravopis), silila jezyčny purizm, zatvarjala srbske školy, itak reafirmovala ideologiju samobytnogo hrvatskogo jezyka, v pokušenju kompletne eliminacije internacionalizama i srbizama.

Nakon Drugogo světovogo vojny se stvorila Socialistična Federalna Republika Jugoslavija, ktora jestvovala do razpada 1992. goda. Makedonsky, slovenačsky i srbskohrvatsky jezyky byli deklamovani kako ravnopravni. Sjedinjenost jezyka dodatočno je zaščitil Novosadsky dogovor (1954. god) iz-medžu 24 srbskyh, hrvatskyh i bosnijskyh pisateljev i lingvistov, ktory je ustavil jedin standard za upotrěbu črěz cělu Jugoslaviju, napravil latinicu i kirilicu, i ijekavsky i ekavsky akcent ravnopravnymi v vsih aspektah, te dozvolil institucije iz vsih republik da postanovajut družnu terminologiju i pravopis. Takože se rěšiteljno htělo stanuti na konec škodlivom pojavjenju samovoljnogo "prěvodženja" tekstov i považavalo se originalno dělo pisatelja. Medžu podpisnikov sut byli največši lingvistov i pisateljev jugoslavskoj doby, kak Ivo Andrić i Aleksandar Belić, a podpor dalo ješče 64 kulturnyh i naučnyh rabotnikov, kak Miroslav Krleža.

1960. goda stvorjeni sut pravopisny slovniky hrvatskosrbskogo na latinici i ijekavskom akcentu v SR Hrvatiji, te srbskohrvatskogo na kirilici i ekavskom akcentu v SR Srbiji. Něktori hrvatski lingvisti sut myslili da ovo za jih bylo nečestno, te da sili unitarizm jezyka so pristrasntosti ko srbskoj variantu, ačekoli vsi slovniky sut byli jednaky i bočno spisali obě varianty vsih sloves, a daže latinica byla vyše koristana na televizijnyh programah iz Bělgrada, jerbo čestějše prědpočitanja i prestiža v upotrěbě. Materialy v Pravopisnom slovniku (Pravopisni rječnik) takože byl izključiteljno redagovany v SR Hrvatiji, čto često jest ignorovano od ovyh kritikov.

Političny razděl jezyka

„Stranci kada dodju u našu zamlju ... ističu kako im u Zagrebu kažu da odlično govore hrvatski, u Beogradu da odlično govore srpski, a u Sarajevu da odlično govore bosanski, a oni uvijek govore isto. No kako će i jednom stanovniku, recimo, s Posavine, recimo, Hrvatu biti prihvatljiva tvrdnja da on i neki Dalmatinac, da ne kažem i Zagorac govore istim hrvatskim jezikom, a da on i njegov komšija Bošnjak ili Srbin s kojim on svakodnevno komunicira ne govore istim, nego različitim jezicima.“ –Josip Baotić, bosnijsky hrvatsky jezykoslovec

Etnopolitična dělba srbskohrvatskogo jezyka

Hrvatski intelektuali 1967. goda sut inicializovali Deklaraciju o nazvě i položenju hrvatskogo kniževnogo jezyka, čto byl samo jedin děl onogdašnjih nerěšenyh etničnyh napetostij, imenno hrvatskogo MASPOK dviženja odnosno hrvatskoj vesny. Deklaracija tvrdi da se principy ravnopravnostij Novosadskogo dogovora ne jesut slědovali v praksě, te da se vodil etatizm, unitarizm i hegemonija srbskogo kniževnogo jezyka. Tuta deklaracija nalegala se na ideju da različny narody morajut iměti različne jezyky, kako je v 19. stolětju observoval Karl Marks; ta ideja je byvala odrěkana v světu 20. stolětja, kak praksa dokazyva da mnogi mnogocentrični jezyki ne prěčujut jestvovanje narodov (napr. Němci, Avstrijci i Švejcarci, ili Španci, Meksikanci, Čilijci, Kubanci itd.). Neky od učestnikov ovogo dviženja poslě sut priznali da ovo jest byl čin političnyh cěljev. Mnogi inozemni, ale i hrvatski lingvisti sut viděli jugoslavsku jezyčnu politiku kako jednu od najdemokratičnějših v Evropě.

Jejin glavny iniciator byl Dalibor Brozović, ktory je črěz vrěme měnjal svoju poziciju iz-medžu podpora egzistencije srbskohrvatskogo jezyka (kde sut kako v anglijskom, španskom, francuzskom, němečskom itd., hrvatsky i srbsky standardne varianty jednogo mnogocentričnogo jezyka) i koncepcije "srědnjejužnoslovjanskogo dijasistemy" v kojem hrvatsky jest vlastny jezyk, kompletno različny srbskom. Od razpada Jugoslavije 1990-ih godov, byl je jedin od glavnyh privržencev jezyčnogo purizma.

Kolo žestoke vojny 1990-ih, nacionalistični ideologi sut počeli ubědživanje da govor, pa i pismo, dokazyvaje něčiju prinaležnost tomu narodu. Srbsky nacionalisti izmysljajut da vsi ktori govoret štokavskym narěčjem jesut zabludni Srbi (ili da sut Hrvati i Bosnjaki po-katolčeny i po-islamčeny Srbi). Hrvatski nacionalisti opet napirajut ekstremistični jezyčny purizm, ješče několikokratno "prěvodet" i subtitlajut srbskyh filmy, čto bude izsmějivano v publikě. Dělba se dělaje tako da kogda kakykoli izraz imaje dva sinonimov, jedin je proglašeny "hrvatsky", a drugy "srbsky". Bosnjačsky lingvisti objasnjavajut da "srbsko-hrvatsky" jest opasna sintagma kako ne vključajut Bosnjakov i "bosnijsky" v nazvu, čto naznačet nejestvovanje Bosnjakov v Bosniji i Hercegovini. Tuta nazva jest sporna za nektore Hrvatov i Srbov ktory go nazyvajut "bosnjačsky" po etničnom označenju Bosnjakov zato že tvrdet "bosnijsky" nepravilno označava jezyk kako jedin jezyk vsih žitelja Bosnije i Hercegovine, hot bosnjačsky lingvisti zastupajut nazvu "bosnijsky" zato že ona jest historična nazva jezyka i že jesut tak nazyvali njihnogo jezyk vsegda. Črnogorsky lingvisti takože sut standardizovali vlastny jezyk stvorjenjem nezaležne Črne Gore, i vvedli dvě kombinovane fonemy za pisanje jihnogo ijekavskogo govora (

i

).

Sejčasna situacija

„Kad nekoliko naroda ili država govori zajedničkim jezikom, lingvisti ne nabrajaju u nazivu jezika sve te narode jer bi to bio predugačak naziv... U našem slučaju lingvisti su uveli u 19. stoljeću dvodijelni naziv, i današnji lingvisti su ga naslijedili kao što su današnji kemičari naslijedili nazive u kemiji, ili kao što su američki lingvisti naslijedili naziv za njihov jezik. Dvodijelnim modelom naziva imenuju se rubovi jezika, a središnju zonu i nije nužno imenovati kad se znaju rubovi. To je isto kao i kod naziva indoevropski, imenovani su rubovi, a središnja zona armenski i perzijski nisu. Moram istaknuti da svi ti nazivi obavezuju samo lingviste, a ne i obične ljude, oni mogu zvati jezik kako god žele, a i ne moraju ga nikako zvati.“ –Snježana Kordić o srpskohrvatskom jezyku

"Dvě školy pod jednoju strěhoju" v Bosniji i Hercegovini: prava strana sodrživa hrvatske studentov, lěva sodrživa bosnjačske studentov. Děti ktori govoret jednaky jezyk sut učeny po različnom kurikulumu.

Dnešnji govorniki obyčno jezyk ne nazyvajut srbskohrvatskym, ale večinstvo naroda ne protivrěčujet vzajemnu razumlivost i dobro se razumějut. Tipično se ne koristajut neologizmy, pomimo naporov da se varianty čto vyše različajut. Srbskohrvatsky jest i nadalje učeny v inozemstvu (Cambridge, Oxford, Sorbonne, itd.), pod nazvoju "bosnijsko-hrvatsko-srbsky jezyk". Medžunarodny tribunal za vojenne zločiny v byvšej Jugoslaviji oficialno koristaje nazvu "bosnijsky, hrvatsky ili srbsky jezyk" (BHS). SIL International sortuje go kako "makrojezyk" so ISO 639-1 kodom [sh] i -3 kodom [hbs]. Evropejska unija je prosila Hrvatiju da se vrati srbskohrvatsky jezyk zaradi administrativnyh uščedah, da se ne dělajut "prěvodženja" ako i kogda Bosnija i Hercegovina, Črna Gora i Srbija pristupet do EU. Hrvatija to jest odbila i argumentovala da Hrvati ne by byli privoljany vhodženju ka EU, ako jim se jezyk bude zval srbskohrvatsky.

V 2017. godu, točno 50 godov poslě Deklaracije o nazvě i položenju hrvatskogo kniževnogo jezyka, je opublikovana Deklaracija o družnom jezyku. Ova deklaracija nalagaje da Hrvati, Srbi, Bosnjaki i Črnogorjani imajut jedin družny mnogocentričny jezyk. Ukazyva na negativne poslědice jezyčnyh politiky, kako je izražanje postalo kriterij za pokazyvanje etnonacionalistične lojalnosti. Tvrdi da jezyk i narod ne morajut byti totožny, ale da vsaka država može kodifikovati vlastnu variant družnogo jezyka, te da vse četyri varianty uživajut ravnopravny status. Pozyvaje na likvidovanje vsih form lingvistične segregacije v edukacijnom sektoru i javnyh institucijah. Advokatuje svobodu individualnogo izbora i považanje lingvistične različnosti. Ova deklaracija je podpisana od strany vyše od 200 vidnyh pisateljev, jezykoznavcev, naučnikov, aktivistov, žurnalistov i drugyh publičnyh ekspertov. Kogda běše izdana, podpisana od vyše od 10,000 ljudij iz regiona.

Demografija

Template:Wp/isv/Legend Template:Wp/isv/Legend

Čislo govoriteljev srbskohrvatskogo jezyka, odnosno 'bosnijskogo', 'hrvatskogo', 'srbskogo' i 'črnogorskogo', ranguje iz-medžu 16 i 21 milionov.

Deklamovanyh govoriteljev srbskogo jest okolo 9.5 mil., prěvažno v Srbiji (6.7 mil.), Bosniji i Hercegovini (1.4 mil.) i Črnoj Gori (0.4 mil.). Srbskyh menšinstv imaje sporno poznano Kosovo (70~100 tyseče), Sěverna Makedonija i Rumunija. Srbija imaje okolo 760,000 govoriteljev srbskogo kak drugym jezykom, vključajuči Madjarov v Vojvodini i okolo 400,000 Romov.

Deklamovanyh govoriteljev hrvatskogo jest ugrubo 4.8 mil., čislivši okolo 3.7 mil. v Hrvatiji i okolo 575,000 v Bosniji i Hercegovini. Hrvatija imaje okolo 170,000 govoriteljev hrvatskogo kak drugym jezykom, vključajuči Madjarov i Italijanov.

Deklamovanyh govoriteljev bosnijskogo jest okolo 2.2 mil., prěvažno Bosnjakov, čislivši okolo 220,000 v Srbiji i Črnoj Gori.

Večinstvo Črnogorjanov deklamuje srbsky kak svojim jezykom, ale relativno novy črnogorsky standard imaje krěpky institucijsky podpor. Okolo 16.2% měščanstva deklamuje jedin, družny (srbskohrvatsky) jezyk kak svojim jeyzkom, čto jest daleko najvyše od ove četyri držav.

Srbskohrvatsky jest drugy jezyk Slovencev i Makedoncev, osoblivo onyh rodženyh za vrěmena Jugoslavije. Prinajmenje 2 mil. od mnogo milionov ljudi v diaspory umě govoriti nektoru formu srbskohrvatskogo. Najvyše jih jest v Avstraliji, Avstriji, Braziliji, Čiletu, Italiji, Kanadi, Němciji, Sjedinjenyh Štatah Ameriky, Šveciji i Vugriji.

Narěčja

Věrojetna distribucija glavnyh narěčja v Hrvatiji, Bosniji i Hercegovini, Srbiji i Črnoj Gori prědže migracij v 16. stolětju.

Južnoslovjanske jezyky historično sut tvorili dialektičny kontinuum; vsaky dialekt je podobny susědnomu, a različja rastut s udaljenostju. Migracije poslě osmanskyh invazij na Balkanov (16.-18. stolětje) izhodili sut ogromnym izměščenjem žiteljev i prělomom ovogo dialektičnogo kontinuuma. Prědže invazij, štokavsko narěčje je pokryvalo večinstva Bosnije i Hercegovine, Črne Gore i Srbije, kako i vozhodny slavonsky děl Hrvatije i teritoriju Republike Raguse (dnešnjego Dubrovnika). Množstvo migracij v 20. stolětju takože sut pomogli razširjenju štokavskogo narěčja i smenšili dialektične razliky.

Primarne narěčja sut imenovana po izgovoru občego pytanja "čto": štokavsko jest "što" (ili "šta"), čakavsko jest "ča" (ili "ca") i kajkavsko jest "kaj" (ili "kej"). Tuta narěčja sodrživajut množstvo "pod-narěčja" (sub-dialektov) i govorov.

Vse standardizovane formy srbskohrvatskogo sut osnovany na iztočnohercegovinskom sub-dialektu štokavskogo narěčja. Ine narěčja ne sut učena v školah ili upotrěbjana v državnyh medijah. Torlačsko narěčje često dodavano v spisku, ale obslědovanja pokazyvajut da ono jest prohodno narěčje iz-medžu štokavskogo i bulgarsko-makedonskyh dialektah, te ni jest mnogo razumlivo.

Svojevrěmenno štokavsko narěčje vse vyše zaměnjaje druge narěčja, pa dnes zajmaje prědhodno čakavske i kajkavske teritorije, osoblivo v urbanyh městnostah. Čakavsko narěčje je sejčas vtiskano na izolovane hrvatske ostrovy i istransko poluostrov. Kajkavsko narěčje jest blizko slovenačskomu jezyku. Obě kajkavsko i čakavsko narěčje povrěmenno sut viděne kako sobstvene mikrojezyky ili regiolekty od strany nektoryh jezykoslovcev, kako imajut menšu vzajemnu razumlivost so štokavskim. Različja iz-medžu ovyh narěčij mogut se viděti na Šlajherovoj basnji:

novoštokavsky	staroštokavsky	čakavsky	kajkavsky	medžuslovjansky
Óvca i kònji Óvca koja níje ìmala vȕnē vȉd(j)ela je kònje na br(ij)égu. Jèdan je òd njīh vȗkao téška kȍla, drȕgī je nòsio vèliku vrȅću, a trȅćī je nòsio čòv(j)eka. Óvca rȅče kònjima: «Sȑce me bòlī glȅdajūći čòv(j)eka kako jȁšē na kònju». A kònji rȅkoše: «Slȕšāj, ȏvco, nȃs sȑca bòlē kada vȉdīmo da čòv(j)ek, gospòdār, rȃdī vȕnu od ovácā i prȁvī òd(j)eću zá se. I ȍndā óvca nȇmā vȉše vȕnē. Čȗvši tō, óvca pȍb(j)eže ȕ polje.	Óvca i kònji Óvca kòjā nî ìmala vȕnē vȉdla kònje na brîgu. Jèdān od njȉjū vũkō tȇška kȍla, drȕgī nosȉjo vȅlikū vrȅću, a trȅćī nosȉjo čovȉka. Óvca kȃza kȍnjima: «Svȅ me bolĩ kad glȅdām kako čòvik na kònju jȁšī». A kònji kāzȁše: «Slȕšāj, ȏvco, nãs sȑca bolũ kad vȉdīmo da čòvik, gȁzda, prȁvī vȕnu od ovãc i prȁvī rȍbu zá se od njẽ. I ȍndā ōvcȁ néma vȉšē vȕnē. Kad tȏ čȕ ōvcȁ, ȕteče ȕ polje.	Ovcȁ i konjı̏ Ovcȁ kȃ ni imȅla vȕni vȉdela je konjȉ na brȇge. Jedȃn je vȗkal tȇški vȏz, drȕgi je nosîl vȅlu vrȅt'u, a trȅt'i je nosîl čovȅka. Ovcȁ je reklȁ konjȇn: «Sȑce me bolĩ dok glȅdan čovȅka kako jȁše na konjȅ». A konjȉ su reklȉ: «Poslȕšaj, ovcȁ, nȃs sȑca bolẽ kad vȉdimo da čovȅk, gospodãr dȅla vȕnu od ovãc i dȅla rȍbu zȃ se. I ȍnda ovcȁ nĩma vȉše vȕni. Kad je tȏ čȕla, ovcȁ je pobȅgla va pȍje.	õfca i kȍjni õfca tera nı̃je imȅ̩la vȕne vȉdla je kȍjne na briẽgu. Jȇn od nîh je vlẽ̩ke̩l tẽška kȍla, drȕgi je nȍsil vȅliku vrȅ̩ču, a trẽjti je nȍsil čovȅ̩ka. õfca je rȇkla kȍjnem: «Sȑce me bolĩ kad vîdim čovȅka kak jȃše na kȍjnu». A kȍjni su rȇkli: «Poslȕhni, õfca, nȃs sȑca bolĩju kad vîdime da čȍve̩k, gospodãr, dȇ̩la vȕnu ot õfci i dȇ̩la oblȅ̩ku zȃ se. I ȏnda õfca nȇma vȉše vȕne. Kad je to čȗla, õfca je pobȇ̩gla f pȍlje.	Ovca i konji Ovca ktora ne iměla volny viděla je konjev na gorkě. Jedin od jih je vlačil težky vagon, drugy je nosil veliku vrěču, a tretji je nosil člověka. Ovca povědaše konjam: «Srdce me boli gledeči člověka kako jezdi na konju.» A konji kazaše: «Slušaj, ovco, nas srdca bolet kogda vidimo da člověk, gospodar, rabi volnu od ovc i děla odědžu za se. I potom ovca nemaje vyše volny. Slyšavši to, ovca izběžeše v polje.

Izgovory bukvy

(jat)

Dnešnja distribucija tri

(jat) izgovorov v srbskohrvatskom: Template:Wp/isv/Legend Template:Wp/isv/Legend Template:Wp/isv/Legend

"Trojezyčny" nadpis na krabkě cigaret - vse tri jednaky

Serija izoglosy prěhodi glavne dialekty. Moderni izgovory dolgogo praslovjanskogo samoglasky jat (

) variuje v lokaciji. V srbskohrvatskyh dialektov može se izgovarjati kako /i/, /e/, /ije/ (i kratkym /je/). Městne variete izgovorov nazvany sgodno - i ikavsky; e ekavsky; ije/je ijekavsky. Pisemny ekavsky i ikavsky ne različajut iz-mědžu kratkogo i dolgogo izgovora, dok ijekavsky različaje so ije i je.

Standardni hrvatsky, bosnijsky i črnogorsky sut osnovany na ijekavskom izgovoru, a srbsky glavno poljzuje ekavsky i menje ijekavsky. Ikavsky izgovor se ne koristaje v nijednom standardnom jezyku i jegovo uživanje opadaje. Ikavsky v boljšesti koristaje se v zapadnoj Hrvatiji i sěvernoj Srbiji. Ekavsky se koristaje pokromě štokavskogo v Srbiji, takože v kajkavskom dialektu v Hrvatiji. Ijekavsky izgovor jest najrazširjenějši.

Izključenja egzistujut vnutri izgovorov - napr. něktore rěči v ijekavskom koristajut ekavske i ikavske formy (htio vměsto htjeo; vidio vměsto vidjeo). Ikavsky takože někogda koristaje ijekavske formy (prijelaz vměsto prilaz), a ekavsky někogda koristaje ikavske formy (potiče vměsto poteče).

medžuslovjansky	prědok	ekavsky	ikavsky	ijekavsky	ijekavsky razvoj
krasny	*lěp	lep	lip	lijep	dolgy ě → ije
čas/vrěme	*vrěme	vreme	vrime	vrijeme
věra	*věra	vera	vira	vjera	kratky ě → je
prěprava	*prělaz	prelaz	prеlaz ili prijelaz	prеlaz ili prijelaz	pr + dolgy ě → prije
razy/vrěmena	*vrěmena	vremena	vrimena	vremena	r + kratky ě → re
trěbati	*trěbati	trebati	tribat(i)	trebati
grěti	*grějati	grejati	grijati	grijati	r + kratky ě → ri
viděl	*viděl	video	vidio	vidio	ěl → io
selo	*selo	selo	selo	selo	e v korenju, ne ě

Pismo

V historiji upotrěbjali se mnoge pisma:

• varianty latinskogo i grečskogo alfabeta
• glagolica
• kirilica
• arebica (arabsko pismo)

Dnes se koristaje latinica i kirilica standardizovane v 19. stolětju. Obadva sostojet se od 30 bukv. Latinica se nazyvaje po prvyh četyri bukv: a, b, c, d - abeceda; kirilica se po prve dvě bukv: az, buki nazyvaje "azbuka". Mogut se transliterovati jedna v drugu ravnoliko. Latinica je oficialna v vsim državah i popularněje pismo, a kirilica je oficialna v vsim pokromě Hrvatije i koristaje se primarno v Srbiji.

Latinica

Gajeva versija latinice ktoru razvil Ljudevit Gaj dobyla je svoju konečnu formu kogda je za svoje ime Đuro Daničić

prěměnio v

, uz 27 prostějših i 3 dvojnyh bukv. Slovenačsky jezyk koristaje podobno pismo. Kombinovani dijagrafi

,

i

pišut se kako jedna bukva. Unikod imaje jednodělne simboly

za tute bukvy, ale se one velmi rědko koristajut, ako li voobče.

Kirilica

Kirilicu za srbskohrvatsky jezyk je razvil Vuk Karadžić. Vsaka bukva imaje jedin glas i potpolnu ortografičnu fonematičnost. Makedonsky jezyk koristaje podobno pismo.

Gramatika

Tomislav Maretić, Gramatika i stiljistika hrvatskogo ili srbskogo kniževnogo jezyka, 1899.

Podobno inym slovjanskym jezykam, srbskohrvatski imenniky imajut tri rody (mužsky, žensky, srědnji), dva čisla (jednina, množina) i sedm padežev (nominativ, genitiv, dativ, akuzativ, vokativ, lokativ, instrumental). Rodne različnosti pojavjajut se i v jednině i množině (čto ne jest slučaj napr. v russkom, ili v čakavskom narěčju, čestično).

Srbskohrvatski imenniky, zaimenniky, pridavniky i něktori čislovniky sklanjajut se po sedm padežah, naslědivši jih od praslovjanskogo jezyka. V modernom štokavskom narěčju, medžutym, lokativ je skoro stopjeny v dativ (jedino različje obyčno jest v akcentu):

• Instrumental, dativ i lokativ vsih imennikov i pridavnikov identičny sut v množině: ženama, ženama, ženama; očima, očima, očima; riječima, riječima, riječima.
• Genitiv v jednině i množině immenikov mužskogo i srědnjego roda identičny sut ortografično, no različajut se v akcentuaciji (napr. seljáka, seljaka), kromě slučaja kde se v množině pojavja "nepostojannogo a" ktorogo nemaje v jednině (napr. kapitalizma, kapitalizama).
• Stary instrumentalny sufiks "ju" ženskogo korenjskogo konsonanta i poněkogda v množině genitiva ženskyh immenikov sklanja se v "i" (napr. noći a ne noćju, borbi a ne boraba, itd).
• Skoro vsi čislovniky ne sut sklonjivi v štokavskom narěčju, a čislovniky poslě prědložnikov se ne sklanjajut ješče dolgo vrěmena.

Pridavniky se uměščajut prěd imenniky ktore modifikujut, čislom i padežem morajut se suglaset s imennikom.

Jestvuje sedm vrěmena za časovanje glagolov (perfekt, imperfekt, pluskvamperfekt, aorist, prezent, futur prvy, futur drugy) i tri metod (indikativ, imperativ, kondicional). Aorist, imperfekt i pluskvamperfekt tipično se koristaje jedino v štokavskom pisanju. Kako i vse druge slovjanske jezyky, srbskohrvatsky takože različaje medžu glagolami sovršenogo i nesovršenogo vida.

Vněšnje linky

• (;
  ).

d:Q9301