Wp/igl/Abia

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | igl
Wp > igl > Abia

Abia State chi state ka, ki dẹ Ojanẹ Nigerian eju ọwọ South-East geopolitical zone efu Nigeria, ejuọwọ north kpai northeast eju owo Enugu kpai Ebonyi, ejuọwọ west ñwu chi Imo State dọmọ i. Cross River State di ọwọ east, Akwa Ibom State di ọwọ southeast, kpai Rivers State di ọwọ south. Odu ñwu chi efu ewo mẹlẹ ma du kwo, ami Oji ewo lẹ chi Aba, Bende, Isuikwuato, kpai Afikpo,ma mu da mu Afikpo du dama kpai Enugu state. Alu Ku ma dama kpai Enugu Oñwu ma yu Ebonyi state efu ọdọ 1996.[1] [2]

Abo Ku ma dẹ Abia state ẹgba ku ma kaluka amonẹ efu ọdọ 2016 chi 3 727 347.[3] state lẹ chẹ kpẹru eji, I chẹ kpẹru Niger Delta swamp forests kpai Cross–Niger transition forests . Ami igbo ki chi ogbo'gaga ki di ọmọ chi Imo kpai Aji Aba.

Ichi ku ma ka efu ewo Abia chi Igbo amonẹ ki di ojanẹ lẹ. Ẹgba igbele ta ki amẹnẹfu wa ojane Nigeia Abia State defi Ojanẹ Arochukwu-ki di Aro Confederacy akwubi confederacy ma Fu ma du uja ogwu ku ma ja efu ọdọ 1900s by British SOJA efu ogwu eyi Anglo-Aro War.

Ane Abia

Azumini Blue River in Abia state, Nigeria

Ane Abia State chakadu chi 4902 square kilometres, Ami state ki li Abia State daka chi Enugu, Ebonyi eju ọwọ North, Imo State eju ọwọ west, Cross River State kpai Akwa Ibom State eju ọwọ east kpai south east, ma chi Rivers State kwo eju ọwọ south.ami chẹ kibọ ma ku ma kwi ojanẹ southern di iba ka ami State agbade abgagba abo Niger Delta Swamp Forests, ichẹ Kibọ ma ka diba ami state, ki agbade Cross–Niger transition forests.[4] omi alo oji'ane abia ki di ọwọ south ñyọñyọ tugbo ki bọ le, eko ki omi alo chi efu ochu ẹkẹlẹ ti ochu ẹkẹgwa.[5] Ami aji ki chi ogbogaga Abia chi Imo kpai Aba Rivers. Ami aji lẹ a cha ru Atlantic Ocean lefu Akwa Ibom State.[6]

Ọhiala

Abia State defu ami state ogwu egwa nyo mèfa ki dẹ Ojanẹ Nigeria, ami local govenment ki dẹ Abia chi ẹgwebie. Iko ku ma ñyi Abia State chi ọjọ ko'ochu ẹkẹjọ nolu ogwu ñyọwọ mebie efu ọdọ 1991, iko ku ma chọna Abia state Lẹ chi ẹgba ka agboji Nigeria chaka ki chi president, ñwu che ku ma do odu kọ president General Ibrahim Babangida. Efu ewo Abia chi South-east Nigeria, I de eju ọwọ south-eastern Nigeria. State ku ma ñyi Abia state kwo chi Imo. Abia State defu ami state Niger Delta region. Odu ẹnẹ ki che agboji eyi ku ma dọ Governor le chi Umuahi, ewo ugbo kamonẹ a ñyaja ñyọñyọ Abia chi Aba. Odu kamone ñwo mi Abia State chi State ọjọ. Odu "Abia" chi ami ewo mẹlẹ ma ko kwo Aba, Bende, Isuikwuato, kpai Afikpo.[7][8]

Ami Igbo Ku ma dẹ Abia state dabi 95%.[9] Ma ñwo ki ẹnẹfu ọmọ gẹ, Abo ku ma di Abia State ti Ogwu mẹta le, ojile ma la che ama gbọla'ọjọ ma che.[10]

Abia state chi bi ami uñyi ukọchẹ, kpai ọna ọmẹmẹlẹ, acibiti ki chuñyi ogwu dọmọ kpai ameñwu ki di oji ñyọgba gẹ.

Crude oil kpai gas eche chi ẹñwu ogbagaga ku ma che state ọmọ oñwu la ñwọ di ọkọ ñwu ma tule.[11] [12] ugbo Kuma che ama ẹñwu ojoji ojojii ma dọ industrial centre efu ewo lẹ dugbo Ku ma dọ Aba, kpai ugbo Kuma do textile manufacturing, pharmaceuticals, ọchẹ, kpai cement, kpai ẹdaba ẹrẹ , kpai ẹñwu ma du kwa ju.[4]

Raw Materials k Abia State

Uyi Ukọchẹ utọgba

Abịa State University

Ma nẹ uyi ukọchẹ University efu ewo ma: ẹnẹ ki nẹ Odu la chi Michael Okpara sakulu University I uchẹ alo kpai ameñwu ujeñwu ki di Umudike,[15] kpaí Abia State University yi Uturu,[16] e ki la chonẹ nẹ kpọla ñwu la chi Gregory University [17] yi Uturu, Rhema University [18] dẹ Aba, Spiritan University dẹ Umu Nneochi, kpai Clifford Unibacit Owerrinta. Abia State College of Education (Technical) yi Arochukwu, Abia State College Of Health Sciences and Management Technology yi Aba, Temple Gate Polytechnic yi Aba kpai

Abia State Polytechnic[19] ama lẹ chi tertiary institution ki dẹ efu State lẹ.

Ẹñwu Ulẹ

ugbo ki mẹru ugbo ku ma dọ airport lo ti Abia chi Sam Mbakwe Cargo Airport (Owerri Airport), ulẹ hour ka I Che kwi Umuahia kpai Aba. Hour meji I Che kwi Port Harcourt International Airport. Akwa Ibom Airport (Akwa Ibom State) unugo neke chukọlọ ñwi ami amonẹ Ku ma wa efu ewo. Ujiji alimeji Uyo (Akwa Ibom) kpai Umuahia (Abia) chi:

Ku ma dọ ki rail transport ñwọ dọwo ọmọ. Aba che mẹru ugbo ku ma dọ ki

Port Harcourt kpai rail. Umuahia che mẹru ugbo ku ma le ti Aba kpai Enugu efu rail

.[4]

AMI ICHI Odu ami ichi ki dẹ Abia State kpai LGA:[20]

LGA ICHI
Arochukwu Igbo
Umuahia South Igbo
Umuahia North Igbo
Ikwuano Igbo
Isuikwuato Igbo
Ukwa West Igbo
Aba South Igbo
Aba North Igbo
Isiala Ngwa North Igbo
Isiala Ngwa South Igbo
Obingwa Igbo
Umunneochi Igbo
Ugwunagbo Igbo
Ukwa East Igbo

References

  1. "History of Abia State Nigeria" (in en-US). Retrieved 2021-09-18. 
  2. "Aba | History & Facts | Britannica". www.britannica.com (in English). Retrieved 2022-03-12. 
  3. Owoh Uzondu Roy (2023-05-07). "Figure 1. Map of abia State showing the 17 local government areas.". ResearchGate (in English). Retrieved 2022-03-12. 
  4. 4.0 4.1 4.2 Template:Wp/igl/Cite encyclopedia
  5. "abia". www.usafricaonline.com. Retrieved 2020-05-29. 
  6. Nigeria Media (2018-03-22). "Major Rivers In Abia state". Media Nigeria (in en-US). Retrieved 2022-02-13. 
  7. "History of Abia State Nigeria | AllNigeriaInfo" (in en-US). Retrieved 2021-09-18. 
  8. "Abia State history". Abia-union.org. Archived from the original on 3 September 2011. Retrieved 28 October 2012.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
  9. "Enugu State". Igbofocus.co.uk. 17 January 2012. Archived from the original on 13 November 2009. Retrieved 28 October 2012.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
  10. Owoh Uzondu Roy (2023-05-07). "Abia | state, Nigeria". Encyclopedia Britannica (in English). Retrieved 2021-09-14. 
  11. Nigeria's 36 States and the FCT, Economic, societal and political profiles, World Bank Report
  12. Channelstv, Nigeria (14 April 2013). "Harnessing Abia's oil and gas potentials". channelstv.com. Retrieved 30 November 2015. 
  13. 13.0 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 "Mineral Resources". Official Website of Abia State Government (in en-US). 2011-08-21. Retrieved 2022-03-24. 
  14. "Natural Resources – Welcome To The Embassy of Nigeria" (in en-US). Retrieved 2022-02-12. 
  15. "Courses offered by Michael Okpara University of Agriculture, Umudike". Clacified (in English). Retrieved 2021-11-18. 
  16. "List Of ABSU Courses and Programmes Offered – MySchoolGist". www.myschoolgist.com (in English). 2020-10-09. Retrieved 2021-11-18. 
  17. "List of GUU (Gregory University Uturu ) Degree Courses". www.myschoolgist.com (in English). 2020-12-09. Retrieved 2021-11-18. 
  18. "List of Courses Offered by Rhema University". www.myschoolgist.com (in English). 2020-12-09. Retrieved 2021-11-18. 
  19. "List of Courses Offered at Abia State Polytechnic". Nigerian Scholars (in en-US). 2018-03-20. Retrieved 2021-11-18. 
  20. Owoh Uzondu Roy (2023-05-07). "Nigeria". Ethnologue (22 ed.). Retrieved 2020-01-10.