Wp/fvr/Biís

Biís (Felis Catus) yé elle'ŋ biís jaluŋtog ittî nɨ́nójâmkwǎ na ka̱nsʉkwǎ lé-ii. Na yé bá délliŋ elle'ŋ biís jaluŋtog-ii Felidae'ŋ aala-lé. Biísá-sí suŋŋâŋere toŋa-lé in ká̱ɨ́lɨ âl karâb-máne-ii, maraŋ biísá dog taga dááríŋ na hamîla ɨ́ndélíŋá. Kila ǎl elle'ŋ biísá ge kwa kí assó ká̱ɨ́lɨ ná ampárakwe kɨ́eŋ kʉrro'ŋ ʉʉ́ŋ ǎl taga (takka) karába ja̱ssɨkwǎ-sí ɨwre. Niin asá 60 biísiŋ kólá kʉmmé kí biísáŋ rɨmmɨŋ karába suŋŋâ’ŋ dɨó. Niná 2021, híllâ gánníneŋ jáaŋa ka̱ɨ́ŋ áláŋ 220 míri pa̱a̱gʉl ná kwa'ŋ dóŋa ɨŋɨ, na 480 míri nás biísá hamíla ká̱ɨ́ŋá da̱ldɨ́ŋ dɨó.

Kí tin kurrâ ǎl-si beto in-si ka̱lʉŋɨ̂ŋɨ âl biísáŋ elle'ŋ jeeŋ âl-si míŋ Ma̱sɨr toy-lé tuuŋa, ǎl déé-le biísás ba̱gɨ́ŋjaní kǎ̱ɨ́ŋ míŋ áláŋ dákkiŋ dii 3100 Ísa'ŋ waar, maraŋ jʉrgʉ́ló ka̱rɨkʉŋo kʉlʉ́ŋá’ŋjɨ́wɨ́ na dɨɨrɨ́eŋjɨ́wɨ-lé in-si páálí dɨ́eŋ elle'ŋ jeeŋ âl-si Ásia Dʉ́gʉ́-lé tuuŋa dákkiŋ áláŋ 7500 Ísa'ŋ waar.

Biís bá toglóŋ suur'íŋjurgúŋó-le na yé biís Felid'íŋ aala lé-ii naŋ jaluŋtog gé. Yé suur ka̱kkɨ́re na dʉrtês kee, naŋ-si waarwaar ja̱ɨŋel, na kage sikká, na goobeŋa ka̱rá̱gá̱ kee. Na ilaiŋ-si jɨ́wlɨ́ŋíe áláŋ kɨ́eŋ rimmeŋa dokkéŋa ɨɨrʉ. Dééŋ luul'íŋ ja̱gɨl jimaŋ'íŋ ja̱ɨm-lé suŋŋâ kakkɨ́ré ge. Kí ilaiŋ ǎl biís jɨ́sɨ́ŋo'ŋ jalutog-ii, bá maraŋ yé awla dítin pii. Na in ǎl yé kerŋa’ŋjâmdʉŋo-ii, yé saasuŋŋá riyá lá̱ɨ́ŋ kí subu’ŋ síj na arra. Yé taga arkaŋa kit kelaam ná dʉldɨ́ŋkwě kel á aamba, inná kila ǎl kʉ́tɨ́ na karába ka̱nsʉkwǎ kerŋa pɨe.

Biís'iŋ pârne elle'ŋ biísáŋ kwǎ’ŋ da̱a̱rɨŋ-lé míŋ kí uŋâŋ namaŋ áláŋ taáŋ ǎ̱rɨ kí jaaruŋa suúrarrá a̱wɨ, lóóŋá dǐŋáŋ dɨ́eŋ addi a̱w namaŋ áláŋ oos pa̱a̱gʉl ǎl kɨrel. Elle'ŋ biísá yeeŋ jʉrnyóŋ gé ná lóŋíntía jállíŋá dɨó in ǎl rɨmmɨŋ-lé kayé dóláŋiŋgaár'íŋ biísá-le. Kwa'ŋdiigiŋíŋjasi biísá-le mat níŋ suúr ká̱rɨ́ kí baaru'ŋjáa na ture'ŋjáa, maraŋ biís karâbmáne'ŋ jeeŋ’íŋ-ii suŋŋâŋ ere na jʉrnyóŋ jundí biísá hamîla'ŋ sʉŋŋɨŋ-lé lóóŋóla da̱ldɨ́ŋ dɨó. Na día, ka̱nsʉkwǎ na karâba kosoota'ŋ jaluŋtog'íŋ múúneŋjeeŋ wala pááneŋjeeŋ nyét-sís dóŋányiítía.