Wp/efi/Malawi

Malawi (Republic eke Malawi) edi idụt ke usụk n̄kan̄ usiahautịn Africa.Enye enyene adan̄a ye mmadan̄as Tanzania, Zambia, ye Mozambique.Ibuot obio Malawi edi Lilongwe ye mme usem oro ẹsemde-sem ẹdi Ikọmbakara ye Chichewa. Akpan usem Malawi edi Ikọmbakara. N̄kpọ nte owo 118480 ẹdu ke ofụri isọn̄, ndien n̄kpọ nte owo 100 ẹbe kilomita. Ẹkot idụt oro n̄ko "Spirit Esịt Africa". Malawi edi kiet ke otu n̄kpri idụt oro ẹdude ke Africa. Lake Malawi ada n̄kpọ nte mbahade kiet ke itie ita ke otu ikpehe Malawi.

Mme owo ẹma ẹtọn̄ọ ndidụn̄ ke Malawi ke ọyọhọ isua ikie 10. Ke 1891, n̄kann̄kụk oro ama akabade edi obio - in̄wan̄ Obio Ubọn̄ Edidiana Mme Idụt. Ke 1953 Malawi, emi ẹkesikotde Nyasaland, nte andise mban̄a Obio Ubọn̄ Edidiana Mme Idụt, ama akabade edi idụt emiemi ekperede ndidi idụt oro adade ke idem, emi ẹkotde Feddesia ye Nyasadan, ke 1963. Ke 1964, ẹma ẹtre ndinọ Edidiana Mme Idụt ukpeme kaban̄a Obio Ubọn̄ Edidiana Mme Idụt. Nyasaland ama akabade edi idụt nda-ke-idem oro Ọbọn̄ An̄wan Elizabeth akakarade ndien ẹkekot enye Malawi. Isua iba ke ukperedem enye ama akabade edi n̄wed unyịme. Ke ama akada ke idem, enye ama akabade edi ibet emi Hasings Banda akakarade. Peter Mutharika edi etieibuot idahaemi. Malawi enyene ukara mbio obio, ediwak n̄ka mbre ukara. Malawi enyene ekpri udịmekọn̄: udịmekọn̄, nsụn̄ikan̄ ye ofụm ẹsin̄wam. Malawi enyene eti itie ebuana ye mme idụt Edem Usoputịn ye ediwak idụt ke ererimbot. Malawi amadiana ye ndusụk esop ke ofụri ererimbot. Malawi edi kiet ke otu idụt oro ẹbuenede ẹkan ke ererimbot. Ata ediwak owo ẹdụn̄ọ ke in̄wan̄. Okụk esito mme idụt en̄wen. Ukara enen̄ede enyene ini ndibọp nnyụn̄ ntat ndutịm uforo nnyụn̄ ntọn̄ọ ndise mban̄a nsọn̄idem, ubọukpep, ye n̄kann̄kụk. Toto ke 2005, ẹmenam ndusụk ndutịm man ẹse ẹban̄a mme mfịna emi.

Malawi okop ndobo onyụn̄ odu uwem nte nsekeyen. Mme owo ẹdọn̄ọ ke AIDS ke Africa, mbon Asia ye Europe ẹdụn̄ ke idụt oro ẹnyụn̄ ẹsem nsio nsio usem.

Mbụk Eyouwem

Mme owo ẹdụn̄ọ ke Malawi ke ediwak tọsịn isua. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, mmọ ẹkedi mbon nyon̄. Mme otu Bantu ẹma ẹdi n̄kann̄kụk oro okodude ekpere ọyọhọ isua ikie 10. Ata ediwak otu Bantu ẹma ẹka edem usụk, edi ndusụk mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndidụn̄ do ẹnyụn̄ ẹnam otu ekpụk oro ẹkemehede ye orụk oro. Etisịm n̄kpọ nte otu 1,000 ẹma ẹsop idem ọtọkiet ẹnam obio ukara Maravia, emi ọkọtọn̄ọde ke edem edere esịm Akpa Zambezi ye Lake Malawi ke Akpa Lugawia idahaemi.

Ke isua 1600 ẹma ẹkebe tọn̄ọ andikara kiet ọkọtọn̄ọ mbubehe ye mbon Portuguese ye mbonekọn̄ oro ẹkedude ke esụkmbehe Mozambican, emi Portuguese ekesịnde udọn̄ ọnọ, ẹma ẹdiana kiet. Etisịm isua 1700, mbon ukara Portugal ẹma ẹbụn̄ọ ẹdụk mme ikpehe oro mbon Portuguese ẹkediọn̄ọde. Ofụn Swahili XArab ama enyene ata ediwak okụk ke ini ẹkenyịkde n̄kpọ nte owo 20,000 ndikabade ndi ifịn ẹnyụn̄ ẹnyamde mmọ kpukpru isua.

Ke 1859, David emi odụn̄de ke Britain ama okụt Lake Malawi (emi ẹkekotde Lake Nasa) ke n̄kpọdiọhọ Mmọn̄ oro, onyụn̄ ekere ke Shire emi odude ke edem usụk n̄kpọdiọhọ mmọn̄ oro ekedi eti itie ndida nnam en̄wan. Ẹma ẹbian̄a ediwak mbon Britain ke n̄kann̄kụk oro ke 1860 ye 1870. Ẹma ẹnam Lakes Compans Limide ke 1878 ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ mbubehe ye n̄kpọisan̄, ndien ẹma ẹnam ekpri utom ke Blanty ke 1876 ye ke British Coultish Coll ke 1883.

Malawi ama akabade edi idụt nda-ke-idem ke July 1964. Banda ama akabade edi akpa etieibuot. Ibet ama anam Malawi akabade edi an̄wan̄wa ye odudụn̄. N̄kukụre n̄ka emi ibet enyịmede ke idụt oro ekedi Malawi. Ke 1971, Banda ama akabade edi adaibuot uwem. Ke se ikperede ndisịm isua 30, Banda ama akara idiọk ukara oro akanamde Malawi ọwọrọ ke ekọn̄.

Banda ama owụt nte idụt emi ubuene mîdụhe ke inyan̄, emi ata ediwak owo ye mme odu-uwem n̄kpọ ẹkemede nditọn̄ọ in̄wan̄ ye mme usiakifia. Banda ama anam obio mbubehe kiet ke GDP onyụn̄ ada owo 10 ke otu mbonutom oro ẹkekpede okụk. Ẹma ẹda kpukpru okụk Banda ẹfori Malawi.

Ke idak mfịghe edisịn idem ke mbre ukara, Banda eketịn̄ aban̄a n̄kpọ aban̄a n̄ka mbre ukara ke 1993, emi mme owo ẹkebaharede ẹnọ ediwak ukara mbio obio, kpa ukara mbio obio. Ke utịt utịt 1993, ẹma ẹbiat ẹnyụn̄ ẹnịm obufa ibet ke MCP. Ke 1994, Bakili Mulzi ama akan ediwak usọrọ ke Malawi, ndien Bakida ama akan.

Ikpọ obio

Lilongwe Blantyre Mzuzu