Wp/dar/Ислам

Ислам (гӏяраб мезлизиб الإسلام‎ «мутигӏвиъни» «Ца Аллагьлис мут1иг1виъни») к1иэси мерлабси дин саби шаликартала лугӏи хӏясибли, христианство динлис гӏергъиси. Дунъяличиб лебти саби 1,8 млрд бусурманти. 28 улкализиб Ислам официальный дин саби. Бахъалгъунти бусурманти суннит мазгьабла шаликарти саби (85-90 %). Гӏергъити шиит мазгьабла ва цархӏилти мазгьабтала шаликарти саби. Мух1яммад (571—632) Аллагьла вакил сай. Дурхъати жузи Кьуръан ва Сунна сари. Динна Гӏяраб мез сари. Ислам дин ак1убси саби VII векла бех1бихьудлизиб. Мухӏяммад Маккала Хӏяниф уибси сай. Ил кьурайшитунала наслула адам сай. Илини вачар бузахъули ва гӏур к1инайс 40 дус виубх1ели Аллагьла Идбаг ва Вакил ветаурси сай. Мухӏяммад Ца Аллагьличи бирхаахъес жибирули уибсай. 622-ибил дуслизив ил Маккализивад Мадинализи вебшиб. Илини илаб гӏярабла бусурманти цалабяхъиб.8 дусла г1ергъи ил Маккализи бусурмантачил варх чарухъун. Илаб бусурмантала ва мушрикинтала дергъ бетаур. Илхӏели Макка бусурмантани буциб ва бусурмантала тахшагьар бетаур. Мух1яммад вебк1или гӏергъи халифат ак1уб. Бегӏла гьабти халифунани буибтири Абу Бакр, Гӏумар, Усман ва Г1яли. Ислам динлизир 5 черти сек1ал (арканти) лер :

1. Шагьада (Аллагь марварни). Дучӏути ишдагъунти дугьби сари : أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ [Ашгьаду Ан Лаилагьа Илаллагь Ва Ашгьаду Анна Мух1яммада РасулуЛЛагь] Нуни бикьридеш дирулра Ца Аллагь ах1енси гьатӏи Аллагь агара ва Мух1яммад Аллагьла Расул (Вакил) сай или.

2. Дех1ибала. Черти дех1ибала 5 сари : Савлила (Фаджр), Хӏерила (Зугьр), Дакьала (Г1яср), Маркач1ила (Магъриб) ва Къат1ила (Гӏиша). Гьар дех1ибайс гьалар дазала яра таяммум ( г1янжила дазала) диру. Дех1ила кӏапӏти палтарличал диру, кьиблала шайчивяхӏ визурли. Бусурмантани гьар жумягӏлизир хала мижитлизир жумягӏ барх1ила дех1ибала диру.

3. Дуббуцари. Гьар бусурман адамлис рамазан баз дубуцес чебси саби ахъри бик1усилис.

4. Закат. Гьар бусурманлис адамлис 2.5% сунела маслизибад бедес г1яг1ниси саби.

5. Хӏяж. Хӏяж барнира чебла саби гьунилашал ахъри бик1усила.

Кьуръан хӏясибли Аллагь ца сай, гьар секӏайчи ц1акьси сай ва г1яламла Вегӏ сай. Малаикуни Аллагьли шаладешлизирад акӏахъубти жан сари, чулира чараагарли Аллагьла бараибси бирути. Дег1лара машгьурти малаикуни сари : Джабраил, Микаил, Исрафил, Г1израил, Ризван, Малик.

Дурхъати жузи. Бусурманти бирхарути саби гӏергъити жузачи : Таурат - хьурабарибси Муса идбагличи, Забур - Давуд идбагличи хьурабарибси, Инджиль - хьурабарибси Иса иббагличи, Сухӏуфуни царх1илти идбагуначи хьурадарибси ва Кьуръан Мух1яммад идбагличи хьурабарибси. Бусурмантани бурни хӏясибли илди жугьут1унала ( иудеитала) ва христиантала жузи гъарацӏкадиубти сари ва ца Кьуръан калунси саби гъарацӏх1ебиубси.

Идбагуни. Идбагуни буртӏути саби саби к1ел даражаличи : Идбагуни ва Расулти. Х1ядисуназиб бурни х1ясибли : Аллагьли ванзаличи 124 азир идбагуни ва 300 расул бархьиб. Кьуръайзиб гьанбуршули саби 25 идбаг илдазиб саби : Адам, Идрис, Нухӏ, Гьуд, Салих1, Ибрагьим, Лут1, Исмаг1ил, Исх1якь, Якьуб, Юсуф, Айюб, Шугӏайб, Муса, Гьарун, Юша ибн Нун, Зуль-Кифль, Давуд, Сулейман, Ильяс, Альянса, Юнус, Закария, Гӏиса ибн Мариям, Ях1ья ва Мух1яммад.