Wp/cnr/Ustrojstvo Kraljevskog Ministarstva vojnog za vrijeme Kraljevine Crne Gore

Današnje Ministarstvo odbrane Crne Gore ima duboke istorijske i pravne korijene, začetke njegove organizacije možemo pronaći još u pojedinim institucijama koje su se razvijale tokom hiljadugodišnjeg trajanja crnogorske državnosti

Reforma državne uprave 1874. godine

Reformom državne uprave i Senata 6. maja 1874. godine u Crnoj Gori dolazi do uvođenja kancelarija za obavljanje: vojnih, finansijskih, prosvjetnih, unutrašnjih i spoljašnjih poslova. Na čelu tadašnje Knjaževske vojne kancelarije nalazio se upravitelj vojni sa titulom vojvode. Knjaževska vojna kancelarija nadležna za vojne poslove brojala je mali broj službenika uglavnom školovanih artiljerijskih i pješadijskih oficira ali i jedan broj lica koja nijesu imala nikakvu vojnu spremu osim bogato iskustvo stečeno u brojnim ratovima, koji nijesu Crnoj Gori nikada manjkali.

Reforma 1879. godine

Već 8. marta 1879. godine dolazi do nove velike reforme državne uprave, kojom se ukida Senat, a uspostavlja Državni savjet, Ministarstvo i Veliki sud. U okviru Ministarstva kako se zvala tadašnja državna uprava funkcionisalo je šest odjeljenja, koje se smatraju pretečom sadašnjih ministarstava. Jedno od tih odjeljenja bilo je i Knjaževsko odjeljenje za vojne poslove na čijem čelu se nalazio ministar, koji je bio i član Državnog savjeta. Ubrzo će doći do transformacije ovog odjeljenja u Knjaževsko Ministarstvo vojno koje je sve do 1910. godine bilo smješteno u prostorijama Biljarde, kada je premješteno u novoizgrađenu zgradu Vladin dom na čuvenom drugom spratu prema zgradi tadašnjeg Crkvenog suda. Prvi sastav ovog Ministarstva sačinjavalo je svega tri čovjeka na stalnoj službi: ministar-vojvoda, sekretar tj. zamjenik ministra-komandir i pisar, dok se na platnom spisku Ministarstva vojnog iz 1880. godine nalazilo 70 lica među kojima su bili viši i niži oficiri crnogorske vojske, perjanici, ekonomi, stražari, trubači itd. Narastanjem potreba efikasnog obavljanja posla već 1883. godine na platnom spisku nalazi se skoro 100 lica raznog profila razmještenih na dužnostima širom tadašnje Crne Gore. Formiranjem Stajaće vojske 1895. godine broj zaposlenih u Ministarstvu vojnom značajno je proširen, uspostavljeni su kontakti sa inostranstvom, naročito oko obrazovanja vojnog kadra i nabavke adekvatnog oružja. Za te potrebe upućivane su razne misije Ministarstva vojnog u Italiji, Njemačkoj itd. u cilju direktnog dogovora sa proizvođačima naoružanja.

Zakon o ustrojstvu Ministarstva vojnog

Prvi propis na nivou zakona koji je u cjelosti tretirao pitanje organizacije i ustrojstva Ministarstva vojnog donijet je 19. decembra 1903. godine Zakon o ustrojstvu Ministarstva vojnog koji se sastojao od 28 članova. Zakonom je propisano da je Ministarstvo vojno najviša upravna vlast u zemlji koja »upravlja i administruje cijelom vojskom, svim njenim ustanovama i sredstvima zemaljske vojne snage«. Ministarstvo vojno se sastojalo od četiri odjeljenja: Opšte vojno, Artiljerijsko, Generalštabno i Administrativno i dvije zasebne organizacione jedinice: Blagajna i Registratura. Na čelu svakog odjeljenja nalazi se načelnik u činu brigadira ili više oficira koji je neposredno odgovoran ministru vojnom. Na čelu Blagajne nalazio se blagajnih koji je mogao biti oficir ili činovnik građanskog reda, a Registratuom je upravljao mlađi oficir koji je ujedno bio i ađutant ministra vojnog. Odjeljenja su se dijelila na odsjeke kojima su upravljali šefovi odsjeka po pravilu oficiri. Sva važnija pitanja rješavao je Vojni savjet kojeg je obrazovao ministar vojni, a kojeg su sačinjavali: ministar, komandant Stajaće vojske, svi načelnici odjeljenja, a po potrebi i šef odsjeka na čiji se odsjek odnosio posao. Sva rješenja Vojnog savjeta ministar je podnosio prijedlogm Knjazu Gospodaru na rješenje i potvrdu.

Odsjeci

I Opšte vojno odjeljenje imalo je tri odsjeka: Stroji, Sudski i Sanitetski. Pod Strojni odsjek pripadalo je i vojno svještenstvo. II Artiljerijsko odjeljenje imalo je dva odsjeka: Strojni i Tehnički. III Generalštabno odjeljenje imalo je tri odsjeka: Mobilizacioni, Statistički i Operativni. IV Administrativno odjeljenje imalo je dva odsjeka: Ekonomski i Intendantski. U suštini svaki šef odsjeka koji je najčešće bio u čini kapetana imao je jednog ili dva pomoćnika najčešće iz reda poručnika, a u Ekonomskom i Intendantskom odsjeku pomoćnici su mogli biti i činovnici građanskog reda. Prema ličnom sastavu Ministarstva vojnog iz 1903. godine u samom Ministarstvu radilo je oko 40 lica. Interesantno je da je već tada postojala hijerarhija tj. podjela akata ili podataka na povjerljiva i nepovjerljiva. Ova organizacija Ministarstva vojnog važila je sve do 1910. godine.

Uredba o ustrojstvu Ministarstva vojnog iz 1910. godine

Nakon povraćaja Crne Gore na stepen kraljevine, došlo je do reorganizacije Ministarstva vojnog kada je 2. decembra 1910. godine donijeta Uredba o ustrojstvu Ministarstva vojnog. Sa organizacijom ustrojenom ovim propisom Kraljevina Crna Gora dočekaće balkanske ratove, svjetski rat i svoj kraj, iz tog razloga pokušaćemo u potpunosti rekonstruisati tadašnju strukturu. Novom organizacijom Ministarstvo vojno se sastojalo od devet posebnih organizacionih jedinica: 1.Kabinet ministra vojnog, 2.Generalštabno odjeljenje, 3.Pješadisjki odsjek, 4.Artiljerijsko-inžinjerski odsjek, 5.Administrativni odsjek, 6.Sanitetski odsjek, 7.Sudski odsjek, 8.Registratura i 9.Pomoćni organi. Pomoćni organi bili su: Artiljerijsko-inžinjerska inspekcija, Administrativni inspektor i Uprava vojnih radionica. Novom reorganizacijom uspostavljena je i funkcija pomoćnika ministra vojnog koji upravlja opštim unutrašnjim redom u Ministarstvu, posreduje između ministra i ostalog upravnog osoblja. Pomoćnik je ujedno bio i šef Kabineta ministra vojnog kojeg ukazom postavlja Kralj Gospodar. Imao je prava i vlast komandanta divizije – ako je brigadir i komandanta brigade – ako je komandir po činu.

Djelokrug rada ministra vojnog

U Kabinetu ministra vojnog, između ostalih obavljali su se sljedeći poslovi koji se odnose na: a) komandovanje i upravu cijele vojske; vođenje računa o moralnom stanju vojske; proizvodstava, nagrade, odličja, raspored, penzije, ostavke; pribiranje podataka o ličnim odnosima i sposobnostima zaposlenih itd. b) pomoćnik ministra čuva pisma povjerljive prirode, otvara sva zvanična i službena pisma, signira ih na odjeljenja ili odsjeke, prolazeći prethodno proceduru zavođenja osim povjerljivih pisama i depeša itd.

Generalštab

Na čelu Generalštabnog odjeljenja nalazio se načelnik kojeg imenuje Kralj Gospodar po ličnom nahođenju. Načelnik Generalštaba referiše ministru vojnom ili Kralju Gospodaru u prisustvu ministra vojnog, pdpbrava nabavke i izdateke, čini prijedloge ministru o rasporedu generalštabnih putovanja, predlaže generalštabne oficire za vojne izaslanike, vodi računa o svim generalštabnim oficirima, vrši njihovo ocjenjivanje itd. U Generalštabnom odjeljunju pored šefova odsjeka nalazio se na službi i određeni broj generalštabnih oficira kao najškolovanijih i najsposobnijih u zemlji. U ratnim uslovima Generalštabno odjeljenje prelazilo je većim dijelom u sastav Vrhovne komande Kraljevske crnogorske vojske, kao i uštabove većih jedinica.

Izvidničko-operativni odsjek

U prvom Izvidničko-operativnom odsjeku u čiji je sastav ulazila i Uprava telegrafa obavljali su se poslovi: a) proučavanje i izrada organizacije i formacije vojske; izrada ratnih planova za svaki mogući slučaj; vođenje računa o moralu i materijalnom stanju vojske; b) proučavanje organizacije, formacije, dislokacije, nastave i cjelokupne ubojne spreme stranih – susjednih i daljih država, izučavanje tih država sa vojno.geografskog, statističkog, administrativnog i fortifikacijskog gledišta itd; c) priprema oficira za generalštabnu službu, predlaganje slanja oficira u više vojne škole itd; d) izrada, umnožavanje i nabavke topografskih karata i planova.

Mobilizacijski odsjek

Drugi Mobilizacijski odsjek bavio se: izradom mobilizacijonog plana; staranje o prevoznim sredstvima za vojsku, rekvizicija, komunikacija, pozadina, razmještaj, sredstva itd.

Statističko-istorijski odsjek

Treći Statističko-istorijski odsjek u svoj djelokrug rada imao je: a) pribiranje i sređivanje brojnog stanja cijele vojske, izrada statističkih podataka o potrebnim sredstvima za vojsku itd; b) prebiranje, proučavanje i prikupljanje podataka za istoriju crnogorskih ratova, rukovanje ratnom arhivom i bibliotekom, kao i rukovođenje Vojnom štamparijom. Dakle, ovaj odsjek osim pripreme statističkih podataka, bavio se prikupljanje podataka iz vojne istorije Crne Gore, objavljivanjem istih i vodio brigu o pamćenju crnogorskog ratovanja i stradanja na čemu se umnogome i temeljio moral crnogorske vojske.

Pješadijski odsjek

Pješadijski odsjek kao samostalna organizaciona jedinica bavio se: a) usavršavanjem, organizacijom, donošenjem svih pripisa kod pješadije, mitraljeških odjeljenja, izvidničkih četa, žandarmerije, dvorske straže, vojne muzike, vojničnih škola i pripremnih kurseva i svih drugih jednica i oblasti vojnog života; b) vođenje računa o jedinstvenom obrazovanju, vaspitanu, disciplini, tumačenju propisa, takođe o opremi, naoružanju itd; c) izradom opšteg godišnjeg plana nastave i vježbe, izrada nastavnih planova za škole, zavode i kurseve, kao i nadzor i rukovođenje vojničkim vježbama pri osnovnim vježbama i gađanju u srednjim školama. Ovaj odsjek starao se o pravnom i organizacijonom uređenju jedinica, njihovim obrazovnim i profesionalnim sposobnostima kroz vježbe, nastavu i drugu vrstu kurseva i nastave.

Artiljerijsko-inžinjerski odsjek

Artiljerijsko-inžinjerski odsjek je takođe bio samostalna organizaciona jedinica koja je u svoj nadležnosti imala nad: a) artiljerijom, inženjerijom, vojnim radionicama, utvrđenjima, skladištima itd; b) snabdijevanjem vojske, tvrđava i skladišta oružjem, oružnim priborom, municijom, prevoznim sredstvima itd; c) nabavkom municije, konja, alata, materijala itd; d) građenje i oprevka svih vrsta vojnih objekata, uključujući i utvrđenja, kupovinom zemljišta i zgrada za potrebe vojske. U ovaj odsjek službovali su oficiri i građanski činovnici koji su posjedovali specifična znanja i vještine, prije svega artiljerijski, građevinski i inženjerijski oficiri koji su za ove potrebe školovani na ondašnjim visokim prestižnim vojnim školama u Italiji, Francuskoj, Turskoj, Rusiji i Austriji.

Administrativni odsjek

Administrativni odsjek kao samostalna organizaciona jedinica u svok djelokrugu rada imao je: a) izrada predračuna potrebnog novca za plate, sastavljanje vojnog budžeta, izdavanje plata personalu Ministarstvu vojno, Vojsci i ostalim koji rade za njihove potrebe, rukovanje vojničkim i invalidskim fondom itd; b) izradu predračuna o potrebnoj hrani i opremi za vojsku, popunjavanje magacina svim potrebnim sredstvima u skladu sa spuska koji dostavlja generalštab; c) nadzor na magacinima i skladištima, kao i nad intendantskim osobljem njihove uprave itd; d) naređivanje prijema u skladišta, izdavanje odjeće i obuće, sastav predračuna za nabavku ogrijeva, osvjetljenja, kancelarijskog i kasarnog materijala itd. Prema djelokurugu rada ovog odsjeka vidi se da je u njemu bila objedinjena i finansije i logistika crnogorske vojske, a u njemu su službovala osim oficira i podoficira i lica sa tehničkom i finansijskom spremom.

Sanitetski odsjek

Kao šesta organizaciona jedinica funkcionisao je Sanitetski odsjek koji se starao o održavanja zdravlja u vojsci, snabdijevanju vojnih bolnica, ambulanta, marvenih bolnica ljekovima i drugim sanitetskim materijalom. Iz ovog odsjeka upravljalo se sanitetskim zavodima i slagalištima, vršila se obuka, priprema ali i kontrola cijelog sanitetskog osoblja koje je bilo razmješteno po jedinicama, vojnim bolnicama i drugih vojno-sanitetskim objektima. Takođe, ovaj odsjek bio je zadužen za održavanje kontakta sa Crvenim krstom, o čijem radu je i vodio računa. Na čelu ovog odsjeka nalazio se vojni ljekar u činu komandira crnogorske vojske. Iako je Crna Gora imala oskudna sredstva, zahvaljući promišljanju tadašnjeg dvora i Ministarstva vojnog uspjela je da odškoluje vrsne doktore koji su diplome stekli u Beču, Bazelu, Švajcarskoj, Napulju, Petrogradu, Njemačkoj itd. Veliki dio njih dao je ogroman doprinos organizovanju sanitetske službe Kraljevske crnogorske vojske, služeći kako u miru tako i u ratu na bojištu, neki od njih su kasnije postali generali itd.

Sudski odsjek

Sedma jedinica Ministarstva vojnog bio je Sudski odsjek koji se bavio vojno-sudskim poslovima, kontrolom nad vojnim sudstvom i isljednicima, donošenje planova rada, izradom propisa u domenu vojno sudstva, davanje pravnih savjeta, kontrola njihovog rada itd. Ovaj odsjek zapravo vodio je računa o djelovanju ukupnog vojnog sudstva.

Registratura Ministarstva vojnog

Registratura Ministarstva vojnog obavljala je poslove prijema, slanja pisama, njihovom prepiskom, vođenjem evidencije i čuvanjem arhive. Evidencija povjerljive prepiske vođena je u Kabinetu, a ne u Registraturi. Radilo se o svojsvrsnoj Vojnoj pošti sa djelovima Vojne arhive u kojoj su radili precizni i marljivi pisari, prepisivači i poslužitelji, kojima je rukovodio vojnograđanski činovnik III ili IV klase. Posljednja deveta organizaciona jedinica bila je Pomočni organi. U prvom dijelu funkcionisala je Artiljerijsko-inžinarska inspekicja koja je: vršila lični pregled artiljerijskih i inženjerskih slagališta oružja i municije, kao i trupa. Inspekcija je fererisala ministru ali i davala prijedloge koji su se odnksili na nastavu, obuku, vaspitanje, disciplinu, ispravnost održavanja i postupanja po jedinicama tj. vršila inspekciju cjelokupne borbene gotovosti i spreme osoblja i materijala cjelokupne artiljerije i inženjerije crnogorske vojske. Ova inspekcija obavljala je poslove inspekcije vojske, u njoj su radili iskusni viši oficiri-insspektori od najvećeg povjerenja za Državu i Dvor. Drugi dio bio je administrativni inspektor koji je sprovodio nadzor i pregled osoblja svih jedinica II klase i intendantskih slagališta, a u vezi sa disciplinom, spremnošču, kvalitetom itd tj. vršio inspekciju potpune borbene gotovosti i spreme sveg osoblja i svih ontendantskih materijala. U ovom inspektoru možemo vidjeti i djelove vojno-revizorske djelatnosti. Treći dio Pomoćnih organa bila je Uprava vojnih oružnih radionica koja je vršila nadzor nad radom, redom i poslovanjem svih starješina i mlađeg osoblja u svim vojnim radionicama kako glavnoj tako i divizijskim i brigadnim vojnim oružnim radionicama.

Sa ovim ustrojstvom Ministarstva vojnog, Kraljevina Crna Gora je dočekalo balkanske i svjetski rat ali i sopstveni kraj. Razmišljajući o budućnosti, a živjeći sadašnjost u kojoj uspostavljamo novu organizaciju, vršimo reorganizaciju već postojećih struktura zagledani u sigurnu budućnost, korisno je i podsjetiti se na nekadašnju strukturu resora vojnog kada je Crna Gora koračala slavnu i herojsku prošlost žrtvujući oltaru države i slobode svoje najbolje sinove i kćeri.

Poveznice

• Crna Gora u Prvom svjetskom ratu
• PARTNER 29 Published on Oct 1, 2010

Izvori

• Martinović, Srđa, Ustrojstvo Kraljevskog Ministarstva u Kraljevini Crnoj Gori, Partner, br. 63, jul 2015