Wp/cnr/Predromaničke crkve
Predromanička umjetnost se pojavila duž jadranske obale između 800. i 850. godine. U „Istorijskom leksikonu Crne Gore“ iz 2006. godine navodi se da je na tlu Crne Gore od početka 9. vijeka otpočelo jedno novo istorijsko-umjetničko razdoblje u crkvenom graditeljstvu, takozvana, predromanika. O najranijim poduhvatima te vrste govori jedna predromanička crkva u okolini Splita izgrađena oko 830. godine. Takva je, po svemu sudeći bila i crkva Sv. Marije u Budvi, koju su 840. godine podigli benediktinci.Tako rana gradnja predromaničkih crkava je bila vezana za urbane primorske sredine u kojima je živjelo romansko stanovništvo. Ti gradovi su odranije bili povezani sa Italijom i bili otvoreni za uticaje sa te strane. Nakon konačnog pokrštavanja južnoslovenskih sklavinija, dolazi do talasa gradnje malih predromaničkih crkava i u zaleđu, s druge strane planinske barijere.
Plitki reljef[edit | edit source]
Pod predromanikom na našem tlu prije svega mislimo na raskošni plitki kameni reljef kojim su ti maleni hramovi ukrašavani. Predromanička umjetnost je isključivo vezana za crkvenu arhitekturu. „Srž ove umjetnosti je upotreba i kompozicija motiva isključivo na crkvenom namještaju i nigdje drugdje“, kaže arheolog Ilija Pušić („Predromanička umjetnost na tlu Crne Gore“, CANU, 2006, 21). Branislav Borozan u tom smislu ukazuje da je na ovim prostorima predromanički kameni ukras “skoro bez izuzetka krasio sve značajnije crkve u vremenu od početka devetog vijeka” (“Martinićka Gradina – civita dioklitiana”, 1999).
Lezene[edit | edit source]
Ali, nije u pitanju samo kameni ukras. Predromaničke crkvene objekte odlikuju i prepoznatljivi graditeljski elementi. Za razliku od Crne Gore, đe je do danas sačuvan samo jedan predromanički objekat – crkva Sv. Đorđa u Podgorici - na dalmatinskom primorju iz tog doba ima mnogo više očuvanih malih crkvica, starih i preko jedanaest vjekova. Ta okolnost omogućava da se nasluti i izgled tih crkava na tlu Crne Gore – jer cijeli taj prostor je u tom dobu pripadao jednoj kulturnoj cjelini. Ti maleni hramovi se prepoznaju po izduženosti i elegantnim lezenama na fasadi, što im i pored malenkosti, daje monumentalnost – lijep primjer za to je crkva u Stonu na Pelješcu čiji je ktitor bio dukljanski kralj Mihailo Vojislavljević.
Crkva Sv. Đorđa[edit | edit source]
Skoro je izvjesno da je isprva tako izgledala i mala podgorička crkva Sv. Đorđa. Njenu su fasadu u momentu izgradnje najvjerovatnije krasile izdužene lezene, koje su kasnije prezidane i poravnate. Ovaj je hram, inače, u proteklim vjekovima više puta rušen i skrnavljen i pravo je čudo da je uopšte preživio do našeg vremena. Francuski naučnik G. Millet je ovu crkvu 1930. godine ubrojao među vrlo stare. Sa time su se saglasili i drugi istraživači. Aleksandar Deroko je 1932. pisao da crkva Sv. Đorđa posjeduje odlike koje imaju srednjovjekovne katoličke crkve iz dalmatinskog primorja. Frapiralo ga je „njeno srodstvo sa crkvom Sv. Petra u Prikomu kod Omiša” („Crkva Sv. Đorđa u Podgorici”, Narodna starina 29, 1932). Božidar Šekularac na tom fonu navodi da crkva Sv. Đorđa „potiče iz dukljanskog perioda ili neposredno prije njega” („Crkva Sv. Đorđa u Podgorici“, Zbornik „Sto dvadeset godina od oslobođenja Podgorice“, Podgorica, 2000, 259). Dodaje da „pripada tipu jednobrodnih jednostavnih crkvica s neraščlanjenim zidovima, s poluobličastim svodom, jednom apsidom i kupolom”, te da je “ovakav tip crkava rasprostranjen na primorju nekadašnje Zetske države i po bivšim romanskim gradovima i ostrvima Dalmacije”. Zaključuje da je podgorička crkva Sv. Đorđa “izraziti predstavnik ovog tipa crkve” (isto).