Wp/cnr/Prečista Kranjska

Prečista Kranjska je nekadašnji manastriski kompleks iz epohe Balšća s hramom Uspenja Bogorodice. Nalazi se u blizini sela Ostros nadomak Skadarskoga jezera. Iako o njemu više podataka nalazimo od početka XV vijeka, pretpostavlja se da je hram znatno stariji, budući da se pominje u Regnum Sclavorumu Popa Dukljanina.

Lokacija[edit | edit source]

Ansamblu balšićkih trikonhosa pripada i manastirski kompleks, po starini i veličini jedan od najznačajnijih na tlu Crne Gore. Riječ je o Prečistoj Krajinskoj s hramom Uspenja Bogorodice, smještenim pored današnjega sela Ostrosa, koje leži uz jugoistočnu obalu Skadarskoga jezera. Manastir se pominje na početku XI vijeka u vezi s poznatom Legendom o dukljanskome knezu Vladimiru i Kosari. Kroz kakve je složene istorijske okolnosti manastir prošao od tih dalekih pomena do početka XV vijeka za istoriju ostaje nerazjašnjeno.

Istorijat[edit | edit source]

Dugo istorijsko ćutanje o Vladimirovoj zadužbini prekratio je Balša III Balšić, koji je 1417. godine u jednoj svojoj povelji istakao da je Manastiru Prečistoj Krajinskoj, tadašnjem śedištu zetskoga mitropolita Arsenija, ustupio pravo na korišćenje nekih solila. Taj podatak daje povoda da se povjeruje da je upravo Balša III bio ktitor-obnovitelj Manastira i da je to sakralno zdanje dobilo nov izgled poslije 1403. godine, kojom je označen početak vladavine posljednjega Balšića. Nakon što je krajem XIV ili početkom XV vijeka premješteno śedište Zetske mitropolije iz Manastira Sv. Mihaila na Prevlaci u Prečistu Krajinsku na Skadarskome jezeru, ukazala se potreba da se stari samostan obnovi i proširi novim građevinskim objektima. Što je pripadalo starom građevinskom sloju, a što obnoviteljskim činovima Balše III, ostaje arheolozima i istoričarima umjetnosti da, nakon sistematskih iskopavanja i proučavanja, materijalno utvrde. Oslanjanjem na parcijalna ispitivanja iz 1930. godine i raskrčivanja rastinja od prije nekoliko decenija s uporednim pomjeranjem ostataka ruševina strovaljenih u gomilu ipak se vidi da je hram Sv. Marije u Prečistoj Krajinskoj svojom građevinskom osnovicom veoma nalik na Crkvu Sv. Đorđija na Gorici, nezavisno od toga što je krajinsko sakralno zdanje mnogo većih dimenzija. Doduše, jasno se zapažaju i poneke razlike. Oltarski travej u Prečistoj Krajinskoj po dubini je veći od zapadnoga traveja, što objekat čini različitim od manastirskih zdanja na jezeru iz istoga vremena. Vjerovatno radi racionalizacije prostora nije stavljen pregradni zid između priprate i hrama, već je odvajanje tih prostorija improvizovano pilastrima povezanih lukovima. Pri pokušaju ulaženja u trag rekonstrukciji kupole čini se izvjesnim da je bila podignuta na četiri luka, koji su morali biti oslonjeni na četiri pilastra – po dva naspram bočnih apsida s jedne i s druge strane. Po toj karakteristici kupola Bogorodice Krajinske razlikovala bi se od onih na pomenutim crkvama na Starčevu i Gorici i bila više nalik na konstrukciju kupole s Moračnika.

Opis[edit | edit source]

Izvjesni elementi, zatečeni na ostacima zapadnoga zida priprate, upućuju na pomisao da su podužni zidovi hrama bili presvedeni poluobličastim svodom. Jedna od osobenih oznaka hrama Prečiste Krajinske jeste njena neuobičajena velika priprata dograđena sa zapadne strane, čija je dužina 14,5, a širina 7 metara. Sastojala se od prizemlja i sprata s drvenom tavanicom i nad njom razvedenim dvoslivnim krovom. Ostaci krovnih tragova vide se na zidu kule-zvonika, građenom istovremeno s cijelim objektom. Namjenski je prizemni dio priprate mogao služiti za razne vjerske skupove, kakvih je često bilo u srednjemu vijeku. Prostorija na spratu mogla je da služi kao katihumena, dvorana rezervisana za visoko sveštenstvo i plemstvo prigodom liturgijskih obreda. S druge strane, mogla se koristiti i kao skriptorijum za prepisivanje crkvenih knjiga. Kula-zvonik, koja se visoko uzdizala, imala je pet spratova ispregrađivanih drvenom konstrukcijom, s isto tako drvenim unutrašnjim stubama između spratova. Prema zamisli projektanta-graditelja, četvrti sprat imao je funkciju male kapele, s apsidom koja je spolja imala polukružno kameno ispučenje. Posljednji (peti) sprat bio je širi od ostalih, u čijoj lođi je bio zvonik. S istočne i zapadne strane lođa je imala po jedan veliki prozor, a s južne i śeverne po dva manja nalik na bifore. Preko blago izvedenih lukova na otvorima lođe projektant je objektu utisnuo žig gotike, koji, koliko je poznato, nije došao do izraza u graditeljskom iskazu na ostalim djelovima hrama. Iz ostataka osnove vidi se da je, neđe kasnije, uz eksnarteks, bila podignuta jedna omanja niska četvrtasta prostorija, čija namjena nije razriješena. Samim tim što je Bogorodičin hram u Prečistoj Krajinskoj imao spolja dozidanu pripratu i kulu-zvonik s elementima gotičkoga stila, čini se nespornim da je objekat obnovljen u prvoj deceniji XV vijeka.