Wp/cnr/Peko Dapčević, general-pukovnik

Rođen je 25. juna 1913. godine u selu Ljubotinj, kod Cetinja u porodici Jovana Dapčevića.

Biografija

Imao je tri brata - Vlada, Draga i Milutina i sestru Danicu. Još kao gimnazijalac na Cetinju učestvovao je u dva štrajka, a kao učenik osmog razreda bio je uhapšen zbog aktivnog učešća u manifestacijama omladine. Nakon završene gimnazije upisao se na Pravni fakultet u Beogradu i ubrzo, u svojoj dvadesetoj godini, 1933. postao je član Komunističke partije Jugoslavije. Tri godine kasnije vratio se u svoj rodni kraj i kao član Okružnog komiteta KPJ za Cetinje radio je na stvaranju i jačanju partijskih organizacija.

Španski borac

U maju 1937. godine odlazi u Španiju, kako bi se u Španskom građanskom ratu borio protiv Frankovih fašističkih snaga. Nakon kraće obuke, kao borac-mitraljezac, bio je u bataljonu „Dimitrov“ 15. internacionalne brigade. Na frontu Brunete kod Madrida ranjen je u glavu. Nakon izlaska iz bolnice postao je politički delegat voda, a ubrzo i politički komesar čete. U borbama je ispoljilo svoje vojničke sposobnosti i postao komandir čete. Na frontu kod Ebra ponovo je ranjen u glavu, a 1938. godine ranjen je treći put u ruku. U borbama (Kinto, Belčite i Katalonija) ispoljio je visoke ratničke sposobnosti. Za kratko vrijeme napredovao je od desetara do poručnika Španske republikanske armije. Kada je februara 1939. godine nakon poraza Španske republikanske armije sa ostalim dobrovoljcima prešao francusku granicu, odveden je u koncentracioni logor u Anželesu. S grupom prijatelja iz Španije, francuska policija ga je zatvorila u tvrđavu Koljure. U logoru je ostao do oktobra 1940. godine. Tada je zajedno sa Fadilom Jahićem-Španacem dobio zadatak da pobjegne iz logora i da organizuje bjekstvo ostalih drugova. U aprilu 1941. godine odlazi na rad u Austriju, odakle je organizovao bjekstvo i prebacivanje drugova u Jugoslaviju, da bi odmah nakon povratka u Jugoslaviju bio uhapšen u Somboru i sproveden za Crnu Goru, ali je uspio da pobjegne sa stanice u Nikšiću. Tu se povezuje sa članovima Mjesnog komiteta KPJ za Nikšić i aktivno učestvuje u pripremama za ustanak.

Ustanak u Crnoj Gori

U prvim danima, Trinaestojulskog ustanka nalazio se na funkciji člana Okružnog komiteta KPJ za Cetinje i komandanta Lovćenskog partizanskog odreda. U borbi na Košćelama (na putu Cetinje - Rijeka Crnojevića) 15. jula 1941. godine, pod njegovom komandom je najprije uništena motorizovana kolona, a zatim i motorizovani bataljon italijanske divizije „Mesina“. Bio je član, a neko vrijeme i zamjenik komandanta, Glavnog štaba NOP odreda za Crnu Goru, od njegovog formiranja avgusta 1941. godine. Kao član Glavnog štaba i komandant Lovćenskog partizanskog odreda dao je veliki doprinos stvaranju i učvršćivanju partizanskih jedinica, izvođenju borbenih poduhvata i razvoju Narodnooslobodilačkog pokreta u Crnoj Gori. Za vrijeme krize ustanka na području Kolašina, u zimu i proljeće 1942. godine, kao zamjenik komandanta Glavnog štaba, objedinio je komandu nad partizanskim udarnim bataljonima i odredima na ovoj teritoriji. Ove snage su na Sinjajevini, na području Morača-Kolašin, u Poljima, vodile duge i teške borbe.

Komandant Glavnog štaba NOP odreda za Crnu Goru i Boku

Za komandanta Glavnog štaba NOP odreda za Crnu Goru i Boku Dapčević je postavljen aprila 1942. godine, a maja iste godine imenovan je za člana Vrhovnog štaba NOP i DVJ. Od tada do 10. juna, crnogorske jedinice su pod njegovom komandom vodile izuzetno teške borbe na širem području Crne Gore. Borbe u poljima Kolašinskim, na Sinjajevini i Durmitoru, oko Nikšića, na putu Nikšić-Grahovo i Cetinje-Grahovo spadaju i po angažovanim snagama i po žestini u najteže borbe u Trećoj neprijateljskoj ofanzivi. Prilikom formiranja Četvrte proleterske crnogorske udarne brigade, 11. juna 1942. godine imenovan je za njenog komandanta. Pod njegovom komandom brigada je učestvovala u pohodu na Bosansku krajinu. Do sredine jula, zauzela je Hadžiće (na pruzi Sarajevo-Mostar), Gornji Vakuf i vodila borbe na sektoru Bugojna. U avgustu je izvršila dva snažna napada na jako utvrđeni Kupres i pretrpjela teške gubitke. Poslije ovoga vodila je borbe s jakim Njemačkim snagama na Manjači, zatim je u septembru učestvovala u napadu na Jajce, a potom je učestvovala u žestokim borbama na pravcima Jajce Donji Vakuf i Jajce Travnik. U oktobru je učestvovala u oslobođenju Mrkonjić Grada. Kada su 1. novembra 1942. godine formirane prve divizije NOVJ, postavljen je za komandanta Druge proleterske divizije. Od tada do sredine septembra 1943. godine, pod njegovom komandom Druga divizija je učestvovala u najtežim borbama na jugoslovenskom ratištu. Od novembra 1942. do februara 1943. godine divizija je dejstvovala na širem graničnom pojasu između Bosne i Dalmacije. U novembru je razbila neprijateljske snage na sektoru Knin Bosansko Grahovo, 14. decembra oslobodila Livno, potom napala Kupres, oslobodila Šujicu i Duvno i vodila borbe na pravcu Duvno-Imotski; krajem decembra 1942. i početkom januara 1943. godine divizija je izvela uspješna ofanzivna dejstva u Cetinjskoj krajini.

U vrijeme bitke na Neretvi Druga divizija je imala veoma važnu ulogu. U februaru je učestvovala u oslobođenju Posušja i Imotskog, prodrla u dolinu Neretve, oslobodila Drežnicu i Jablanicu, i dijelom snaga učestvovala u napadima na Konjic. Glavnina snaga divizije učestvovala je u odbrambenim borbama na pravcu Gornji Vakuf-Prozor i u čuvenom protiv udaru kod Gornjeg Vakufa, a drugi dio snaga je vodio teške odbrambene borbe na Neretvi. Druga proleterska divizija je prva forsirala Neretvu, marta 1943. godine i zadala snažan udar kolaboracionim snagama. Od tada su počela njena ofanzivna dejstva na istok. Glavina divizije je nastupala pravcem Čičevo Glavatičevo Kalinovik Foča i učestvovala u više teških borbi i razbijanju snažnih nacionalnih grupacija, a drugi dio snaga je angažovan na borbama u Hercegovini. U saradnji sa Prvom divizijom, Druga divizija je forsirala Drinu, razbila italijansko-četničke snage jačine nekoliko hiljada, i oslobodila śevernu Crnu Goru, a u saradnji sa Trećom divizijom u borbama na Javorku i Bioču razbila italijansko-četničke snage, takođe jačine nekoliko hiljada. U vrijeme Pete neprijateljske ofanzive Druga divizija je vodila teške borbe sa Prvom njemačkom brdskom divizijom, na sektoru Mojkovca i Kolašina, zatim učestvovala u stvaranju mostobrana na Vučevu i u teškim borbama na Javorku pivskom. U borbama u dolini Sutjeske njene brigade su igrale odlučujuću ulogu u napadima na Košur i u odbrani na Barama. U vrijeme proboja na Zelengori izuzetno značajne su odbrambene borbe na Ljubinom grobu i Košuti, i prodor prema komunikaciji Foča Kalinovik. Oktobra 1943. godine je postao komandant Drugog udarnog korpusa NOVJ. Pod njegovom komandom korpus je postao jedna od najjačih jedinica NOVJ. U jesen 1943. godine učestvovao je u oslobođenju većeg dijela teritorije Crne Gore, Hercegovine i Sandžaka. Potom je korpus vodio teške borbe u Limsko-drinskoj operaciji. Godine 1943. proizveden je u čin general-majora, 1944. u čin general-potpukovnika. U proljeće 1944. godine njegov Drugi udarni korpus je izveo Mojkovačku operaciju i druge poduhvate za odbranu slobodne teritorije Crne Gore i Sandžaka, a tokom ljeta učestvovao u Andrijevičkoj operaciji. Za komandanta Operativne grupe divizija, imenovan je jula 1944. godine sa kojom je prodro u Srbiju i oslobodio znatnu teritoriju u slivu Južne i Zapadne Morave. Septembra 1944. godine komandovao je Prvom armijskom grupom, koja je izvela operacije za oslobođenje zapadne Srbije i Šumadije i Beogradsku operaciju.

Komandant Prve armije JA

Za komandanta Prve armije JA imenovan je 1. januara 1945. godine. Prva armija je vodila borbe na Sremskom frontu i 12. aprila izvršila proboj. U završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije armija je oslobodila znatan deo Slavonije i Hrvatske, prodrla u Sloveniju i sa Trećom armijom na sektoru Celje-Maribor razbila i zarobila glavne Njemačke i kolaboracionističke snage, pod komandom generala Aleksandra Lera (jačine oko 300.000 ljudi). Za komandanta Četvrte armije i komandanta Vojne uprave u Istri imenovan je maja 1945. godine. U toku rata bio je član Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) i član Predśedništva Crnogorske antifašističke skupštine narodnog oslobođenja (CASNO).

Poslijeratni period

Od 1946. do 1948. godine završio je Višu vojnu akademiju „Vorošilov“ u Moskvi. Po povratku iz Sovjetskog Saveza do 1953. bio je zamjenik, a od 1953. do 1955. godine načelnik Generalštaba JNA. Nakon demobilisanja 1955. godine bio je član Saveznog izvršnog vijeća, kao sekretar za saobraćaj i veze, od 1955. do 1961. i ambasador u Grčkoj i učesnik velikog broja diplomatskih misija. Bio je potpredśednik Savezne skupštine. Bio je poslanik Privremene narodne skupštine i Ustavotvorne skupštine DF Jugoslavije, a za poslanika Savezne skupštine i Republičke skupštine SR Crne Gore biran je više puta. Na Sedmom i Osmom kongresu SKJ biran je za člana Centralnog komiteta SKJ. Bio je član Predśedništva SSRN Jugoslavije, Glavnog odbora SUBNOR-a i Savjeta federacije. Za prvog počasnog građanina Beograda proglašen je oktobra 1945. godine na godišnjicu oslobođenja. U čin general-pukovnika proizveden je 1947. godine. Jedan je od osnivača sportskog društva Partizan iz Beograda.

Odlikovanja

Dobitnik je Nagrade AVNOJ-a. Nosilac je Partizanske spomenice 1941, Ordena slobode, Ordena junaka socijalističkog rada, kao i više drugih visokih jugoslovenskih odlikovanja. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 22. oktobra 1945. godine. Autor je knjiga: Rat u Koreji, Beograd 1951; Značaj i snaga manevra, Beograd 1954; Kako smo vodili rat, Beograd 1956; Taktika partizanskih odreda i brigada, Beograd 1961; Male ratne priče, Beograd 1961; Od Pirineja do Cetinja, Beograd 1981. i Kazivanja o Beogradskoj operaciji.

Porodica

Pekova supruga bila je glumica Milena Vrsjakov-Dapčević, sa kojom ima ćerku Milicu i sina Vuka. Umro je 10. februara 1999. godine u Beogradu, i sahranjen je na beogradskom Novom groblju.

Poveznice

Izvori

Martinovic, Srdja, Crnogorska vojna elita JNA ‎1943-1992, Matica, br. 70, Podgorica, 2017, str. 543-658.