Wp/cnr/Novovjekovna Crna Gora u udžbenicima za istoriju 1945-1989

Pod naslovom Novovjekovna Crna Gora su sadržaji nacionalne istorije u udžbenicima, koji su omeđeni padom naše zemlje pod osmanskim carstvom i početkom Prvoga svjetskoga rata.

Udžbenik iz 1956. godine

Prvi crnogorski udžbenik iz socijalističkog perioda, koji obrađivao ovu problematiku (makar njen veći dio), štampan je tek 1956. godine. U njemu je pored najstarijeg perioda iz istorije Crne Gore, dat i pregled od pada pod osmansko carstvo, pa do proglašenja Crne Gore za knjaževinu.

Veoma skromnim informacijama, u okviru poglavlja Naši narodi pod Turcima , opisuje prve crnogorske pobune protiv osvajača, i to u vidu ustanka vojvode Grdana, kaja se desila pred sami kraj XVI vijeka, iako su se se značajno ranije desile prve oružane pobune Crnogoraca.

XVII i XVIII stoljeće

Na isti način biće predstavljena uloga cetinjske mitropolije u XVII, ali i narednih vijek i po, na nešto više od 19 stranica. Tačnije, periodu vladika Petra I i Petra II data je polovina ovoga prostora. Kao najistaknutiji tenutci iz XVII i XVIII vijeka (do vremena Petra I), navode se: crnogorske pobjede na Lješkopolju (1604.) i Kosovo lugu (1613.), kao i značaj Moračkog manastira u ovom periodu, kao centra odakle se kerirao otpor u Brdima. Uloga Crne Gore ni u Kandijskom ni u Morejskom ratu nije pomenuta, već je po hronologiji autora sljedeći nabitniji trenutak XVII vijeka, stupanje na crnogorski prijesto Danila Petrovića. Pored uspostavljanja veza sa Rusijom, po autoru, najveći doprinos Danila Šćepčeva je njegova beskompromisna borba protiv Osmanlija za slobodom. Upravo u tom kontekstu se pominje i bitka na Carevom Lazu, kao događaj koji se neosporno desio(!). Kao jako važan trenutak, pominje se uspostavljanje instutucije Guvernadurstva u Crnoj Gori, koja se po autoru prepoznaje po zastupanju mletačkih interesa i to za novčanu nadoknadu.

I vladika Sava je krajnje skromno opisan, kao pasivan sudionik svih dešavanja iz njegovog vremena. Po autoru, upravo to je dovelo da ga autoritetom nadjača njegov sinovac Vasilije, koji je predstavljen kao energična i ambiciozna osoba, “neprijatelj i Mlečana i Turaka”. Kao najveća dostignuća Vasilijeve politike pominju se njegovi odlasci u Rusiju, pobjeda na Predišu 1756. godine, kao i osnivanje Suda dobrih ljudi (koji nije zaživio). Takođe, posebno je pažnja posvećena Vasilijevoj Istoriji Crne Gore, koja mu je poslužila da zainteresuje Rusiju za Crnom Gorom.

Šćepan Mali

Najviše prostora u ovom prvom dijelu, iznenađujuće, dobio je Šćepan Mali. Najviše pažnje autor je poklonio intrigantnoj priči o samoj ličnosti Šćepana Maloga, ali i o načinu na koji je došao na crnogorski prijesto. Kao najveće dostignuće iz njegovog perioda autor ističe pobjedu na Čevu 1768. godine.

Petar I Petrović

Bez značajnijeg uvoda o tome kako je došao na crnogorski prijesto, autor kao najistaknutija istorijska śećanja na Petra I, pored njegove borbe protiv krvne osvete, ističe pobjede iz 1796. godine, na “Visočicama i Krusima”. Ističe se i pokušaj ujedinjenja Crne Gore ovog perioda sa Bokom, ali i osujećenost uspjeha iz novembra 1813., odlukama bečkog kongresa. Kao najveći uspjesi djelovanja Petra I na unutrašnjem planu, istaknut je “zakon iz 1796., po kome se nije moglo suditi” (misli se na Stegu), dok se Zakonik Petra I iz 1798. smatra samo dopunom Stege. Sve to zajedno sa “Kulukom” iz 1803. doprinijelo je da Crne Gora s početka XIX vijeka bude korak bliže ka manjoj samovolji Crnogoraca.

Petar II Petrović Njegoš

Petar II Petrović Njegoš je predstavljen na četiri stranice ovog udžbenika. U kratkim crtama su predstavljeni dometi politike vladike Rada, bez pomena o razgraničenju Crne Gore sa Austrijom (osnivanje “prvih državnih organa vlasti”, obračun sa guvrenadurskom strujom, stabilonost odnosa sa Rusijom, osnivanje štamparije, prvih škola...).

O periodu od proglašenja Crne Gore za knjaževinu, pa do početka Prvog svjetskog rata, crnogorski osnovci su mogli učiti tek od 1958. godine, kada je štampan prvi udžbenik koji je obradio ovu problematiku.

Period “ Crne Gore u doba kneza Danila”

Period “ Crne Gore u doba kneza Danila”, na nešto više od 5 stranica teksta, predstvalja učinke Danila Stankovoga i njegove politike. Ističe se da je Danilova odluka o raskidu sa vladikatom, njegovo stremljenje “ka modernom uređenju Crne Gore”. Pored ove odluke istaknute su i namjere Danila Petrovića Njegoša o uspostavljanju poreskog sistema, kao i u tom kontekstu pobuna Kuča i Bjelopavlića, koji su odbili takve zahtjeve. Zakonik iz 1855 je takođe naveden kao jako značajan trenutak ovog perioda, a dimenzija pobjede na Grahovcu je predstavljena kao “dokaz da Crna Gora ima pravo na međunarodno priznanje”, uz teritorijalno proširenje koje je dobila.

Period 1860 - 1910. godina

Za 50 “najintenzivnijih” godina crnogorske istorije, od 1860., pa do 1910., autor je u udžbeniku opredijelio 13 stranica teksta. Omer-pašin pohod iz 1862., tajni ugovor sa Srbijancima iz 1866., kao i uspjesi Crne Gore u Veljem ratu, najbitniji su momenti vladavine Nikole I, do Berlinskog kongresa. San Stefanskom ugovoru, zajedno sa Berlinskim, dato je samo pola stranice prostora, bez obzira na to što je Crna gora nakon toga dobila međunarodno priznanje.

Tim manirom biće predstavljen i period do proglašenja kraljevine 1910. Bez i jednog navedenog pomaka iz ovog perioda, kada su u pitanju diplomatski uspjesi i pomaci na polju kulture i prosvjete, akcenat je stavljen na parlamentranom životu Crne Gore. U fokusu je stvaranje crnogorske opozicije, sukobi predstavljeni kroz Bobašku aferu i Kolašinski proces. Upravo, ne bi li prevazišao tu krizu, po autoru udžbenika, Nikola I se odlučio proglastiti Crnu Goru kraljevinom.

Balkanski ratovi

Uloga Crne Gore u Balkanskim ratovima predstavljena je na ukupno pola jedne stranice teksta. Takastivno je navedeno da su Crnogorci u Prvom balkanskom ratu “oslobodili Bijelo Polje, Berane, Pljevlja, Đakovicu i Peć”, kao i, poslije duže opsade, “uz bratsku pomoć srpske vojske” i Skadar. O Drugom Balkanskom ratu i učešću Crne Gore u njemu, data je samo jedna rečenica, u kojoj se navodi da je poslat jedan odred Crnogoraca, kao pomoć Srbiji.

Navedena dva udžbenika, nastala 1956. i 1958 godine, poslužiće kao obrazac narednih tridesetak godina, kada je u pitanju predstavljanje istorije novovjekovne Crne Gore, crnogorskim osnovcima. Užbenici za VI i VII razred, koji su korišteni šesdesetih godina, gotovo da ni u čemu ne odstupaju od navedenih. Jedina razlika su odstupanja u periodu nacionalne istorije, koji obrađuje udžbenik za VI, odnosno za VII razred.

Udžbenici iz sedamdesetih i osamdesetih godina

Ni udžbenici korišteni sedamdesetih godina neće se zančajnije razlikovati. Značajnije promjene neće donijeti čak ni to što su se promijenili autori udžbenika za VII razred. Za razliku od predhodin učenika, noviteti su pominjanje Smail age Čengića, ali i razgraničenje Crne Gore sa Austrijom, za vrijeme vladavine Petra II Petrovića Njegoša. Kao zanimljivo se ističe tumačenje odluke Danila Stankovoga, da Crnu Goru učini knjaževinom. Navedeno je da su “glavari, trgovci i zelenaši” ponešeni mišljenjem da će tako nastaviti da se bogate, donijeli “jednoglansu” odluku da se cg proglasi knjaževinom. Uz to, u ovom udžbeniku je taksativno navedena većina uspjesha Crne Gore na polju diplomatije, kulture i prosvjete, a koji su uslijedili nakon Berlinskog kongresa.

I udžbenik za VII razred koji je korišten osamdesetih godina, a koji se bavi periodom novovjekovne nacionalne istorije, potpisuju Milo Strugar i Milutin Perović. Minimalna odstupanja na udžbenik koji su autorizovali desetak godina ranije, tiču se napomena da je najveći uspjeh Danila Stankovoga razgraničenje sa Turskom i posvjećivanje manje pažnje Nikolinim optužbama na račun Srbije u Bombaškoj aferi i Kolašinskom procesu.

Poveznice

• (Ne)poželjna istorija

Izvori

• Nacionalna istorija u udzbenicima za istoriju ‎1945-1989; Petar Glendža, zbornik Prosvjetne prilike u Crnoj Gori ‎1834-2014.
• Đuro Mrvaljević, Vukašin Radonjić, Dragomir Petrić: Istorija za VII razred osmogodišnje škole i III razred gimnazije, Cetinje, 1956.
• Marko Bošković- Istorija naroda Jugoslavije od 1848 godine do danas, za VIII razred osmogodišnje škole, Cetinje, 1958.
• Vukašin Radonjić, Istorija za VI razred osnovne škole, Titograd 1960; Dragomir Petrić, Đuro Mrvaljević, Vukašin Radonjić- Istorija za VII razred osnovne škole, Cetinje, 1962.
• Dragomir Petrić, Vukašin Radonjić, Istorija za VI razred osnovne škole, Titograd 1976.; Milo Strugar, Milutin Perović, Istorija za VII razred osnovne škole, Titograd, 1976.
• Milo Strugar, Milutin Perović, Istorija za VII razred osnovne škole, Titograd, 1976.