Wp/cnr/Milo Milunović

Milo Milunović (Cetinje, 6. 8. 1897 — Beograd, 11. 2. 1967) bio je crnogorski slikar, likovni kritičar, jedan od osnivača i prvih nastavnika Akademije likovnih umetnosti u Beogradu (1937).

Obrazovanje i uticaji

Pripada plejadi velikih crnogorskih i jugoslovenskih slikara, čiji su se životni i umjetnički tokovi razvijali i doživljavali svoju afirmaciju u duhovnoj i političkoj klimi burnih društveno-istorijskih procesa koji su obilježili prvu polovinu XX vijeka. Za slikarstvo se opredjeljuje veoma rano. Likovno se obrazuje u Italiji a zatim, u dva navrata nastavlja usavršavanje u Parizu. Njegovo djelo koje se u svojim razvojnim fazama oslanja na iskustva evropske tradicije i modernosti, ali i na domaću srednjovjekovnu umjetnost, duboko ukorijenjeno u folkloru, odrediće ga kao umjetnika koji je izvršio snažan uticaj na jugoslovensku likovnu scenu XX vijeka. Neposredan kontakt s djelima velikih majstora renesanse, klasicizma, kao i posebna impresioniranost slikarstvom Pola Sezana, koje se očituju u sveukupnom komponovanju likovnog djela i njegovom realizovanju prvjenstveno kroz racionalno promišljen stav, skromnost i jednostavnost forme, odrediće smisao i karakter Milunovićevog slikarskog razvoja.

Ne podliježući uticajima evropske avangarde, ali upoznat sa svim njenim važnijim tokovima, poštujući umjetničke veličine Pikasa i Braka, svojim senzibilitetom više je naginjao tradicionalnim slikarskim vrijednostima (pompejansko slikarstvo, Mazačo). Sve to će biti dragocjeni podsticaji u formiranju njegovog umjetničkog identiteta do one mjere koja ga je usmjeravala ka usavršavanju likovne fizionomije. Prolazeći kroz mnoge stvaralačke mijene on je strpljivo tražio i nalazio svoj idealan slikarski izraz. Milunović je bio ...kombinatorik koji je dugo sabirao i oduzimao valere, kao Sezan, graditelj koji je strpljivo zidao formu, kao Engr, i racionalista koji je pažljivo konstruisao kompoziciju, kao Pusen zapisao je Lazar Trifunović. Urođena istraživačka strast, svestrana talentovanost, temeljan i disciplinovan rad biće vitalni impuls koji će kontinuirano prožimati njegovo likovno djelo. U Parizu, đe postiže i prve uspjehe, izlagao je na Jesenjem i Proljećnom salonu i bio zapažen od slavnog vajara Antoana Burdela koji mu je otkupio sliku konstatujući jednom prilikom da ...ako neko ne slika na francuski način, ipak može da bude slikar. ...Vašu umjetnost smatram istovremeno jakom, savjesnom i spontanom. Pa iako su, u to vrijeme, Milunovićeva djela, kao i djela mnogih njegovih savremenika, nailazila na nerazumijevanje jednog manjeg dijela domaće kritike, njegova umjetnička zrelost i prepoznatljiv autentičan likovni rukopis svrstavali su ga među vodeće umjetnike jugoslovenskoe slikarstva XX vijeka.

Period poslije Drugog svjetskog rata

Nakon II svjetskog rata, koji provodi u Beogradu, Milunović od sredine 1946. godine do početka 1948. živi na Cetinju, đe u novootvorenoj Umjetničkoj školi radi kao profesor. Poslije njenog preseljenja u Herceg Novi, Milunović odlazi u Beograd, dobija zvanje majstora-slikara i radi kao profesor na Akademiji likovnih umetnosti. Godine koje su uslijedile otvorile su novu stranicu i veliki entuzijastički podsticaj Milunovićevog daljeg stvaralačkog opusa, a učešće na Izložbi Samostalni 1951. godine u Beogradu, najavilo kraj jednog, već stereotipnog, socrealističkog programa koji je vladao u jugoslovenskoj umjetnosti.

Iako kratak, boravak na Cetinju i neposredan dodir sa rodnim podnebljem, zasigurno su oživjeli zavičajnu čežnju. Njegova kretanja ka novim likovnim stavovima u odnosu na predratnu epohu evoluirala su ličnim avangardizmom i specifičnom umjetničkom poetikom koju će teoretičari umjetnosti odrediti terminom moderni klasicizam.

Ako se poetika njegovih slika tokom 50-ih godina projektovala kao određeniji racionalni estetsko-likovni sadržaj njegovo slikarstvo 60-ih dobija dublji psihološki smisao.

Posljednjih godina to su sve manje slike koje nose uzbudljivost primorske vedrine, već jedan novi svijet, nestvarnih oblika i linija, uslovljen unutrašnjom logikom u traženju likovne izvornosti, koji u svojoj sažetosti, svodeći na simboliku i sam prizor, emanira poseban poetski doživljaj. Ne gubeći vezu sa realnošću, u stalnom otkrivanju suštinskih svojstava kretanja i obnavljanja, umjetnik fenomenima prirode daje nov smisao i značenje. Na slici Obala iz 1963. godine, umjetnik je fluidnom svjetlošću eteričnog zvuka sivoplavih i smeđih lazura, koji materiji daju osjećaj lakoće i prozračnosti, dočarao iluziju mističnosti nekog tajnovitog prostora vanvremenske dimenzije. A taj trenutak produhovljavanja pejzaža, nesvesno unošenje jedne lične note, sklop svega onoga što ne ulazi u prosede, u tehniku – to je onaj duh, onaj fluid što lebdi na slici, u lišću i na talasu, i koji nenametljivo odaje prisustvo umetnika.

Tragični suton

U Tragičnom sutonu (1965.) dostignuta je ona uzvišena dimenzija gdje je poznati predio doživio transformaciju nove realnosti i postao mentalna projekcija univerzalne slike prirode, gdje kategorije vremena i prostora gube svoju vrijednost (L.H. Borhes). Prožeta filozofskom dubinom, ova slika emanira metafizički prizor pustog predjela, u kojem prazna ljuštura, tajanstvena i nepomična, simboliše raspadanje i prolaznost svega materijalnog. U atmosferi bolne tišine, na prigušenom ružičasto-plavom slivenom fonu, svjetlost, koja treperi još samo u tragovima rijetkih, reskih odbljesaka, kao posljednja iskra života prenosi na posmatrača umjetnikov osjećaj nemira i neke skrivene slutnje. U tom predjelu sunce je prisutno često samo zato da osvijetli jednu špilju, jedan ponor, jedno vječno umiranje. Ta kreativna katarza, od realnog transponovanja do simboličkih svojstava viđenog, koja počiva na zakonima čisto pikturalnih referenci, ovaploćena je kroz oslobođenu emocionalnu snagu umjetnikovog bića duboko ukorijenjenog u mediteransko podneblje. Te slike, jedinstvenog sadržaja i neponovljivog duha, pulsiraju ritmom umjetnikovih intimnih osjećanja uznesenim pred nedokučivim ćudima i zamršenim lavirintima sila prirode. U tom uzvišenom idealu da ovim djelima da onaj dublji, unutrašnji psihološki smisao i prenese na posmatrača svoj emocionalni doživljaj, Milunović je dosegao granična područja onostranog i mističnog, a u rešavanju slikarskih procesa sigurno i spontano do izvora čiste likovnosti. Uspio je da ostvari san kojem je od početka težio, da je njegovo djelo, kako je sam isticao, samo izraz divljenja prema večitom i najboljem učitelju – prirodi.

U tom smislu, slika Tragični suton koja je skoro u celini bila i jedna od najdubljih završnih ispovesti našeg slikarstva i koja zaokružuje cjelovitost njegove slikarske zamisli, može se s pravom svrstati u sam vrh Milunovićevog umjetničkog stvaralaštva. Iznenadna smrt u februaru 1967. godine sklopila je jedra velikog umjetnika – zaljubljenika u jadranske obale i široka morska plavetnila, a ovim ciklusom, sintezom njegovih likovnih otkrivanja, koji je trajao skoro dvadeset godina, zatvorio se jedan sveobuhvatan, dug i kontinuiran umjetnički proces. Njegovo djelo, utemeljeno na klasičnim likovnim postulatima, i korespondirajućim jezičko-plastičkim atributima i emotivno-intelektualnoj ravnoteži, doseglo je one karakteristike dubljeg i potpunijeg značenja u poimanju suštine slikarskog jezika, a veličina njegovih umjetničkih dostignuća i originalnost likovnog manira, zauvijek će biti čvrsto utisnuti u temelje jugoslovenske i crnogorske kulturne baštine. Jer, samo velikim umjetnicima kao što je Milo Milunović dato je da snagom svoje imaginacije, likovnom virtuoznošću, velikim artističkim i intelektualnim potencijalom i osobenom likovnom leksikom pokažu da slike malih, naizgled nevažnih stvari, mogu da pulsiraju snagom monumentalne vrijednosti.

Poveznice

Izvori

Snežana Ivović, “More kao inspiracija u mediteranskoj fazi slikarstva Mila Milunovića”, Matica, jesen, 2017.