Wp/cnr/Ilovička krmčija

Ilovička krmčija crnogorski je ćirilski rukopis nastao 1262.

Ovaj je nomokanon prepisao (1262) mnogogrešni Bogdan za Crkvu Sv. Arhanđela Mihaila u mjestu Ilovici, pominjući kao inspiratora i duhovnoga oca ne Sv. Savu, kako je uradio Teofil iz Budimlja u Moračkoj krmčiji (1252), nego episkopa zetskoga kir Neofita. Pošto je to osnovna knjiga koju mora imati jedna episkopija, vidi se da na tome mjestu nije bilo pravoslavne episkopije prije propasti Latinskoga carstva u Carigradu 1261. godine. Kako se Neofit pominje 1269. na spornoj ploči Crkve Sv. Petra u Bogdašićima, ima ga i u kotorskom arhivu 1270. godine, a Crkva Sv. Arhanđela Mihaila nalazi se na Prevlaci, došlo se do naizgled sasvim logične pretpostavke da je Ilovica isto što i Prevlaka. No već je I. Stjepčević naglasio da za tu Ilovicu ne zna nijedan mjesni dokumenat. Na to nas je podśetio i P. Malbaša. On veli da u tekstu i ne stoji da je Crkva Sv. Arhanđela u toj Ilovici, no da je Bogdan pisao u Ilovici. Ako je zetski episkop bio na Prevlaci, morao je imati na raspolaganju i krmčiju.

Rukopis je na 400 pergamentnih listova, formata 31 x 24 cm, ali više listova nedostaje. Pisan je ustavno, s oblicima tipičnim za XIII vijek, ali s takvim promjenama u pisanju da je Sreznjevski pomišljao na rad dvojice pisara. Dimitrije Bogdanović ističe da Ilovička krmčija predstavlja poseban tip nomokanona, kome nije nađen sličan obrazac u ruskim i bugarskim, a ni u postojećim grčkim nomokanonima. Kao oblik crkvenih i građanskih zakona, „dakle, on je samostalno kompiliran. Nakon neuspješnoga traganja za protografom, došlo se zapravo do pretpostavke da je prevodilac krmčije Sava imao na raspolaganju i stariji uzor. Sačuvano je jedanaest rukopisa srpske recenzije i devet ruskih rukopisa. Svetosavski nomokanon vjerovatno je nastao ili za vrijeme Savina boravka u Svetoj gori (1192–1208) ili u Filokalu, poslije povratka iz Nikeje i tokom priprema knjiga zakonskih. Ilovički prijepis je najstariji koji je sačuvan.“ Za nas je Ilovička krmčija zanimljiva zbog datuma, kada je pravoslavlje doprlo do Prevlake, a i zbog činjenice da se u njoj ne pominju Nemanjići. Još je jedan detalj zanimljiv. Naš jezik uopšteno se naziva slovenskim. Pritom se zagonetno kaže da su ti rukopisi bili „pomračeni mudrošću jelinskoga jezika“: „Произидоше на свијет словенскога језика богодуховне сије књиги, нарицајемије номоканон, помрачени бо бјеху пређе облаком мудрости јелинскога језика, ниња же облисташе, рекше истолковани бише и благодатију божијеју јасно сијајут...“

Rukopis se danas nalazi u rukopisnome fondu Arhiva Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti.

Izvor

• Božidar Šekularac: Razvoj pismenosti u Crnoj Gori, FCJK, Cetinje, 2014.