Wp/cnr/Crnogorska stranka (Crnogorska federalistička stranka)
Crnogorska stranka djeluje od 1922. iako je službeno osnovana u Podgorici 1925. kao političko krilo oružanoga ustanka Crnogoraca protivu prisajedinjenja Kraljevine Crne Gore Srbiji (Kraljevini SHS). Poznata je i pod nazivom Crnogorska federalistička partija a njeni pripadnici i simpatizeri kao crnogorski federalisti, no službeni joj je naziv bio - Crnogorska stranka.
Osnivanje stranke
[edit | edit source]Pristalica Crnogorske stranke počeli su da se okupljaju 1919. godine. Iako je neformalno postojala od tada nije joj bilo omogućeno učešće na 1920. godine, jer im je prijetnjama i ucjenama onemogućen nastup na izborima. Obzirom da se radilo o pojedincima i Stranci koji su Podgoričku skupštini smatrali nelegalnom i čije odluke nijesu priznavali, ne prihvatajući položaj Crne Gore nakon tzv. ujedinjenja, crnogorski federalisti su se prvi put pojavili na izborima tek 1923. godine.
Na formalno osnivačkom kongresu održanom 4. oktobra 1925. u Podgorici kad je donijet Statut i Program u kojem su definisani razlozi osnivanja stranke i u kojem se, između ostalog, kaže „... Vječno u borbi za slobodu, Crna Gora je naučila cijenu svoje slobode i izgradila svoje duboko poštovanje prema slobodi drugih... Da bi pravilni pogledi Crne Gore i Crnogoraca na zajedničku državu Južnih Slovena došli do punog izražaja i moći kod njenog unutrašnjeg izgrađivanja i utvrđivanja odnosa među ujedinjenim joj dijelovima, Crnogorci treba da se svi do jednog organizuju u jednu čvrstu i snažnu stranačku organizaciju. Da bi tome udovoljili i najvećim interesima državne zajednice i Crne Gore kao njenog člana, osnivamo stranku pod imenom Crnogorska Stranka...”
Stranački organi
[edit | edit source]Za predśednika je izabran Mirko Mijušković (1875. - 1948.), bivši crnogorski ministar, za sekretara advokat Dušan Vučinić a osnovan je i glavni odbor u sastavu:
Vujo Bulatović, Dušan Vučinić, Jovan Memedović, Jovan N. Plamenac, Joko T. Vukčević, Marko Đukanović, Marko Šoć, Milo Dragojević, Milo K. Martinović, Milutin Tatar, Mirko Mijušković, Hasan Mećikućić, Mihailo Ivanović, Niko Debelja, pop Petar Kapa, Petar Lompar, Radovan Dedović, Radomir Vešović, Risto Radović, Savo Vuletić, Sekula Drljević, Filip Stanić. Drugi organi Crnogorske stranke su bili Vrhovno vijeće, sreski i opštinski odbori, studentski odbori na fakultetima u Beogradu i Zagrebu.
Glasilo stranke je bio list Crnogorac.
Stranački ciljevi
[edit | edit source]Prema navodima dr. Šerba Rastodera u studiji "Političke borbe u Crnoj Gori 1918-1929" programska načela Crnogorske stranke su se prevashodno sastojala od osporavanja tekovina Podgoričke skupštine , kao i poboljšanjem položaja crnogorskog seljaštva.
Politički su ciljevi Crnogorske stranke
[edit | edit source]Politički su ciljevi Crnogorske stranke bili:
- Ravnopravnost Crne Gore;
- Borba protiv ideologije Velike Srbije, unitarizma i centralizma;
- Federalizam kao oblik državnoga sistema u kojem bi Crna Gora bila federalna jedinica s posebnom zakonodavnom i izvršnom vlašću;
- Federalna država bi imala zajednički parlament sastavljen od podjednakog broja zastupnika svih federalnih jedinica i bio bi bez mogućnosti majorizacije;
- Nezavisno sudstvo, besplatno školovanje, načelo zakonske ravnopravnosti svih vjeroispovjedi i potpuna slobodu savjesti i javnog djelovanja bez cenzure.
Ekonomski program Crnogorske stranke
[edit | edit source]Ekonomski program Crnogorske stranke u bitnom se sastojao:
- Podjela zemlje seljaštvu koje ga obrađuje;
- Seljačke zadruge;
- Isušenje Skadarskoga jezera i pretvaranje u žitonosna polja;
- Izgradnja Jadranske željeznice.
Učešće na izborima
[edit | edit source]Izbori 1923.
[edit | edit source]Crnogorska se stranka prvi put pojavila na izborima 1923. premda još formalno nije bila održala osnivačkii kongres (održan u oktobru 1925. godine). Osvojila je u Crnoj Gori, 24,31% od ukupno upisanih birača, a u parlament Kraljevine SHS su iz njezinih redova izabrani dva predstavnika: Mihailo Ivanović i Risto Popović (zamjenio ga Milo Dragojević).
Izbori 1925.
[edit | edit source]Na izborima 1925. Crnogorska stranka je ojačala i osvojila 25,75% i tri mandata. Za parlament su izabrani zastupnici Mihailo Ivanović, Savo Vuletić i dr. Sekula Drljević. Popela se s treće najjače partije u Crnoj Gori na drugu, potisnuvši demokrate. Radikali su jedini bili jači od njih.
Izbori 1927.
[edit | edit source]Crnogorska stranka je 1927. pristupila Federalističkom bloku a za zastupnika je izabran dr. Sekula Drljević. Zapažen je osjetan pad u biračkom tijelu na 14,88%. Po rejtingu se vraćaju na treću partiju, u korist demokrata.
Izbori 1938.
[edit | edit source]Crnogorska stranka je bila zabranjena Šestojanuarskom diktaturom 1929. godine i do decembra 1938. nije učestvovala na izborima. Tada se priključila listi Udružena opozicija (nosilac dr. Vlatko Maček) i dobija dva mandata: dr. Sekula Drljević je izabran u cetinjskom a Mihailo Adžić u šavničkome srezu.
Političko djelovanje
[edit | edit source]U periodu 1919-1923. godine prvaci Crnogorske stranke su bili pod stalnim nadzorom, neki su hapšeni, zborovi im rasturani, drugima su organizovana lažna suđenja (Radomiru Vešoviću). Ulaskom u jugoslovenski parlament, crnogorski federalisti su u skupštini aktuelizovali događanja u Crnoj Gori poslije ujedinjenja, pitanje njenog položaja i odnosa jugoslovenske države prema njoj. Dokazivali su da se Crna Gora eksploatiše i da joj potpuno uskraćena sredstva dobijena po osnovu ratne štete, da je prilikom zamjene novca, perper bio potcijenjen čak ispod nivoa austrougarske krune, da je odnos ubranih prihoda i rashoda u Crnoj Gori bio na njenu štetu i sl. Beogradska Politika u svom broju od 10. februara 1924. godine piše, između ostalog, o izlaganju g. Mihaila Ivanovića: "Najkarekterističniji je rad režima prema crnogorskom narodu. Nesrećnim slučajem Crna Gora prešla je iz ruku pokojnog Kralja Nikole u ruke nesposobnog g. Pašića. Danas u Crnoj Gori vlada nepodnošljiv režim, koji je nerazumljiv kada se zna što je sve Crna Gora učinila za zajedničko oslobođenje. G. Pašić je izmislio bajku o izdaji Kralja Nikole iz dinastičke uslužnosti. Sve se čini da bi se izbrisala istorija Crne Gore. U ekonomskom pogledu stav srbijanske buržoazije prema Crnoj Gori tragičan je. Razmjenom perpera za dinare u odnosu 2:1 crnogorskom narodu oteto je 3 do 4 miliona dinara. Crnoj Gori dosuđena je ratna šteta 2,75%, a Srbiji 5%. Do sada je mađutim u Crnoj Gori poslato samo nekoliko prskalica i dvije vršalice. Za ovih 5 godina beogradski režim oduzeo je u Crnoj Gori preko 5 milijardi dinara."
Za razliku od svih ostalih stranaka koje su djelovale u Crnoj Gori i dokazivale da je Crna Gora ekonomski pasivna oblast nesposobna za bilo kakvo samoizdržavanje, crnogorski federalisti su dokazivali da Crna Gora nije ekonomski pasivna oblast, već je pasivno šire državno okruženje koje ništa ne preduzima na aktiviranju njenih ekonomskih potencijala.
Crnogorska stranka se duboko podjelila oko pitanja formiranja nezavisne Crne Gore koja je proglašena na Soboru 12. jula 1941. godine. Dio stranke, okupljene oko dr.Drljevića i Ivanovića, bili su predvodnici toga neuspjeloga pokušaja obnavljanja nasilo ukinute crnogorske nezavisnosti 1918. godine. Drugi dio stranke (Krsto Popović i dr.Novica Radović) bio je protiv ideje o restauraciji crnogorske države kao marioinetske talijanske tvorevine kojoj bi, uz to, bili amputirani djelovi njene povijesne teritorije. Riječ je o tome da granice teritorija nezavisne Crne Gore, proglašene 12. jula 1941, nijesu bila jasno definisane, a talijanska komanda je prenijela stav službene Italije da je Boka kotorska i Pljevljapredviđeni kao dio NDH, odnosno Italije, a Ulcinj, Plav, Gusinje, Rožaje kao dio Velike Albanije.
Većini članova Crnogorske stranke je poslije Drugog svjetskog rata suđeno od strane novih (partizanskih) vlasti zbog "saradnje sa talijansko-njemačkim okupacionim vlastima". Neki od njih su strijeljani a neki osuđeni na robije i/ili gubitak građanskih prava. Pojedini članovi Crnogorske stranke (Mihailo Vicković i Savo Čelebić , general JNA), kao izuzetak, bili su od početka rata ustanka 1941. u partizanima i, kasnije, oficiri u JNA.
Poveznice
[edit | edit source]Dr Šerbo Rastoder: POLITIČKE STRANKE I ŽIVOTNA PITANJA CRNE GORE 1918-1929.
Izvori
[edit | edit source]dr. Šerbo Rastoder, "Političke borbe u Crnoj Gori 1918-1929"
Slobodan Jovanović, Način prisajedinjenja Crne Gore Srbiji nema primjera u istoriji ljudi uopšte (Pobjeda)
Dr. Dimitrije Vujović “Prilozi izučavanju crnogorskog nacionalnog pitanja”, Univerzitetska riječ, Nikšić, 1987.
Dr. Radoje Pajović, “Kontrarevolucija u Crnoj Gori: Četnički i federalistički pokret 1941.-1945.”, Obod, Cetinje 1977.