Wp/cnr/Božidar Vuković Podgoričanin

Kako piše u pogovoru jedne od svojih knjiga rođen je u mjestu Đurići, pored Podgorice. Iako nije utvrđen tačno ni datum ni godina njegovog rođenja pretpostavlja se da je rođen oko 1460. godine. Nakon turskog osvajanja napušta svoju domovinu i trajno se nastanjuje u Veneciji. Onđe se Božidar Vuković veoma uspješno bavio trgovinom, što mu je omogućilo da dio svog imetka uloži u osnivanje štamparije koju je sa sinom Vićencom vodio preko četrdeset godina.

Biografija

O njegovom životu, prije nego što se nastanio u Veneciji gotovo da nema nikakvih podataka. Jedini izvori informacija, i oni veoma oskudni, o tom periodu njegovog života su predgovori i pogovori iz knjiga koje je štampao i dva testamenta koja je ostavio iza sebe.

Nakon prelaska u Veneciju, on je koristio ime Dionisio dela Vechia. Porijeklo ovog imena je u naučnim krugovima tumačeno na različite načine. Neki smatraju da je uzeo prezime svoje supruge Apolonije koja je, navodno, poticala iz ugledne venecijanske porodice. Na to navodi činjenica da se u dokumentina vezanim za Božidara Vukovića pominje i njen brat Gaspar della Vechia. Međutim, ni u jednom venecijanskom arhivu nije pronađen dokument u kome se pominje neka druga porodica della Vechia, osim porodice Božidara Vukovića. Druga mogućnost je da je della Vechia bilo ime trgovačke kompanije na čijem čelu je bio Božidar Vuković. Ovu teoriju potkrepljuje činjenica da su ime della Vechia koristili pored Gaspara della Vechia i Božidarev brat Nikola kao i kum Venturino della Vechia. U knjigama koje su štampane u njegovoj štampariji on isključivo koristi svoje rođeno ime u različitim varijantama kao: Gospodin Božidar, Gospodin Božidar vojvoda, Vojvoda Božidar, Božidar Vuković Zećanin, Božidar Vuković od Đurića Podgoričanin itd.

Po dolasku u Veneciju, u „zapadnu zemlju italijansku, u veliku jeres rimsku“, Božidar Vuković se priključio Bratstvu Grka43, oko kojeg su se okupljali vjernici pravoslavne konfesije u tom gradu. U samoj organizaciji Društva Grka Vuković je s vremenom zauzeo uglednu i visoku poziciju, što potvrđuje i činjenica da je već 1527. bio izabran za člana upravnog odbora Bratstva44, da bi 1536. godine postao i njegov gastald, to jest upravitelj45. Upravo za vrijeme njegovog upravljanja Bratstvom pokrenuta je inicijativa za podizanje nove, velike crkve Svetog Ðorda Grčkog (San Giorgio dei Greci). Nakon dobijanja dozvola venecijanskih vlasti, temelj novog hrama svečano je osvećen prvog dana novembra 1539. godine. Božidar Vuković u svojim testamentima, onom iz 1533, staroj Crkvi Svetog Ðorda ostavlja deset dukata, a testamentom iz 1539. godine za izgradnju novog hrama prilaže petnaest dukata46

Titula plemića

Božidar Vuković je 1533. godine od kralja Karla V dobio titulu plemića Svetog rimskog carstva. Sa titulom je dobio i pečat sa grbom. Grb je bio oivičen upletenim lovorovim lišćem. Unutrašnjost grba je podijeljena na dva dijela. U donjem je štit podijeljen, dijagonalno, sa dvije trake, na tri polja od kojih je centralno polje najveće. U njemu je prikazan lav kako korača sa otvorenim ustima i isplaženim jezikom. Iznad štita je prikazana gornja polovina orla sa raširenim krilima i otvorenim kljunom iz kojeg izlazi isplaženi jezik. Iza orla je prikazano stilizovano platno na čijem vrhu se nalazi stilizovani plamen ili cvijet. Ovaj grb je Božidar Vuković koristio u izdanjima Oktoiha i Zbornika za putnike.

Testamenti

U venecijanskom arhivu su 1956. godine pronađena dva testamenta Božidara Vukovića. Ovi testamenti su najbolji izvor informacija za upoznavanje njegovog života i ličnosti. Prvi testament je Božidar Vuković zapisao svojom rukom na dosta slabom italijanskom jeziku, 5. februara 1533. godine, u vrijeme kada se spremao da napusti veneciju i pođe za Tursku. Kako sam kaže, testament je pisao svestan opasnosti koje mu prijete, kako na moru, tako i na kopnu. Na početku testamenta ostavlja novac crkvama i hospitalima (bolnicama) u Veneciji, među kojima ostavlja crkvi sv. Đorđa Grčkog 10 dukata. Manastirima na Skadarskom jezeru ostavlja 80 dukata od kojih 40 za mise i koljiva, a 40 za gradnju. Zatim testamentom obuhvaća "siromašne đevojke" i svoju porodicu, kojoj ostavlja većinu svog bogatsva.

Drugi testament po kojem je njegova volja i izvršena Božidar Vuković je diktirao, istom notaru kojem je predao svoj prvi testament, neposredno pred smrt 1539. godine. Ovaj testament se u mnogome razlikuje od prvog. Godine koje su protekle izmeću pisanja ova dva testamenta sigurno su doprinijele da u nekim djelovima Božidar Vuković izmijeni ili dopuni svoju posljenju volju. Ono što je ostalo isto ili što je možda još više došlo do izražaja u drugom testamentu, je njegov odnos prema porodici i prijateljima, prema zavičaju i ljudima u njemu i posebno njegov odnos prema pravoslavnoj crkvi kojoj je ostao nepokolebljivo privržen i odan do kraja života.

Takođe, on u svojoj oporuciji ostavlja svojoj porodici da ga sahrani u manastiru Sv Đorđa, na Starčevoj Gorici: “Hoću da se moje tijelo položi u jedan sanduk od tesanog drveta, koji neka bude malen da ga mornari mogu podići, i neka se ostavi u pohranu u sv. Đorđa Grčkog, pa neka se moje tijelo pošalje u manastire na jezeru Zete, da se preda u sv. Spas, nazvan Starčeva Gorica, kao i deset dukata, preko onih četrdeset. Ovo stavljam u dužnost majstoru Dimitriju Kristalaru da se pobrine da moje tijelo pošalje, kao što sam kazao, i za to da mu se da petnaest dukata. A pomenuti sanduk neka se prekrije crnom čohom”.

U Oktoihu petoglasniku i Prazničnom mineju39, shvatajući da se „vrijeme starosti približilo“40, ne krijući strah od smrti koja „ne štedi ni cara ni boljarina“41, Božidar Vuković piše: "I pomislih da se vrijeme moje starosti približava, kao što reče istinoljubivi prorok David: ’Dana godina naših svega ima do sedamdeset, a u jačega do osamdeset godina, i većina su muka i bolest.’ Mi, smo, pak, gonjeni burom životnih nedaća ovog sujetnog vijeka i uvijek vidimo smrt koja nas vodi kraju."

Štamparija

Božidar Vuković je naložio da se u publikacijama iz tridesetih godina, po ugledu na Crnojevićeva izdanja, reprodukuje njegov porodični grb koji je trebalo da ukaže na plemićko porijeklo i titulu koju je dobio od rimsko-njemačkog cara Karla V Habzburškog. Pri osnivanju Vukovićeve štamparije bitnu ulogu su, između ostalog, imali njegov veliki ugled i bogatstvo koje je, baveći se trgovinom, stekao u Veneciji, njegov blizak odnos, ne samo s pravoslavnom, već i s rimokatoličkom crkvenom jerarhijom, budući da je za pokretanje rada štamparije morao da dobije dozvolu, kako od venecijanskih svetovnih vlasti, tako i od najviših predstavnika rimokatoličke crkve. O dobijanju dozvole za štampanje ćiriličnih knjiga svedoči Božidarev sin Vićenco, koji u pismu papi Grguru X navodi da su papa Pavle III i car Кarlo V odobrili Vukovićevu izdavačku djelatnost.

O njegovim vezama sa katoličkom jerarhijom govore i oba njegova testamenta – prema prvom, on fra Anđeliku, fratru Svetog Kristofora, prilaže deset dukata da ga se „ponekad śeti“ u molitvama50, dok mu, prema drugom, ostavlja četiri dukata „u znak ljubavi“51. Vuković zaveštava četiri dukata i Crkvi Svetog groba u Jerusalimu.

Prva knjiga je iz ove štamparije izašla 1519, godine da bi u narednih dvadeset godina, do 1540. bilo štampano ukupno sedam knjiga.

U periodu od 1519. do 1540. godine u štampariji Božidara Vukovića je štampano sedam knjiga: Psaltir, Službenik, dva Zbornika za putnike, Oktoih petoglasnik, Praznični Minej i Trabnik.

Prva knjiga je štampana 7. aprila 1519. godine. Bio je to Psaltir s posledovanjem, Venecija, 7. april 1519 – 12. oktobar 1520. Ova dva izdanja su uvezana u jednu knjigu i sačuvana u tom obliku. Zbog toga se kao godina izdanja ove knjige često pominju i jedna i druga godina.

Druga knjiga štampana u njegovoj štampariji je Služabnik, Venecija, štampan 7. jula 1519.

Treće njegovo izdanje je Zbornik za putnike štampan 6. marta 1520. godine.

Ova prva tri izdanja radio je jeromonah Pahomije od Reke (Rijeke Crnojevića) koga je Božidar Vuković doveo u Veneciju, vjerovatno, iz nekog od prepisivačkih centara sa Skadarskog jezera. Nakon ovog izdanja, jeromonah Pahomije se više ne pominje tako da je, vjerovatno odmah poslije 1520. godine umro. Njih dvojica su, najvjerovatnije, odnijeli iz manastira sa Skadarskog jezera jedan broj rukopisnih knjiga koje su im služile kao predlošci za štampanje knjiga. To su, vjerovatno, one knjige koje Božidar Vuković pominje u svom testamentu iz 1533. godine i za koje kaže da ih treba predati manastirima na Skadarskom jezeru.

U periodu od 1520. do 1535. godine nije štampana nijedna knjiga. Razlog za ovoliku vremensku pauzu između izanja, vjerovatno leži u čestim putovanjima Božidara Vukovića.

Drugi Zbornik za putnike je radio jerođakon Mojsije iz Budimlje. Ova knjiga je izašla iz štampe 26. aprila 1536. godine.

Štampanje Oktoiha petoglasnika završeno je 27. jula 1537. godine.

štampanje Zbornika-Prazničnog Mineja je započelo 11. juna 1536, a završeno je 19. januara 1538. godine ( Praznični minej, Venecija, 11. jun 1536 – 19. januar 1538). Knjiga je štampana na pergamentu i poklonio je manastiru Hilandaru.

Posljednja knjiga štampana u štampariji Božidara Vukovića je Trebnik iz 1539 - 1540. godine. Od svih, do sada, sačuvanih primjeraka ove knjige ni jedan nema pogovora. Pogovir je, vjerovatno, izostao jer je Božidar VukoviĆ u vrijeme završetka knjige već bio na samrti.

Spomenik u Podgorici

Spomenik Božidaru Vukoviću Podgoričaninu, „iz sela Đurići kraj Podgorice, Dioklitijske zemlje, makedonska strana“, kako je sam o sebi pisao, samo je još jedna žrtva krivotvorenja prošlosti Crne Gore i njenih istorijskih ličnosti, karakteristično za novije doba. Bista, autora Rista Stijovića, postavljena je 1939. godine Podgorici, na 400-godišnjicu smrti Božidara Vukovića.

Vukovićev stav prema patriotizmu se u najvećoj mjeri iskazivao u ljubavi prema zavičaju (Zećanin) i privrženosti pravoslavnoj vjeri: „Stoga i ja, Hristov sluga, Božidar Vuković, porijeklom iz grada zvanog Podgorica, koja je u zemlji Dioklitijskoj, iskreno čeznuh, još iz svoje mladosti, za božanskim knjigama, i uz pomoć Božiju, izlih matrice za slova, i odštampah ovu dušespasnu knjigu, u tuđoj u Italiji. I stavismo u nju izabrano, koje će biti podesno za nošenje putnicima“ I Pahomije, njegov najbliži saradnik piše u pogovoru Psaltira s posledovanjem (7. aprila 1519 - 12. oktobra 1520. g., Venecija): „Po zapovijesti gospodina Božidara Vukovića, Podgoričanina, trudih se o ovom štampanju, ja okajani i posljednji među inocima, jeromonah Pahomije, iz Crne Gore, iz Rijeke, kome je otadžbina grob a zemlja mati“.

Spomenik je rekonstruisan 1954.godine, ali sa ploče nije uklonjen natpis „prvi Srbin štampar i izdavač“, iako on o sebi nikada nije tako pisao.

Poveznice

Izvori