Wp/cnr/Bitka za Skadar 1912.

Opsada Skadra trajala je tokom novembra i decembra 1912. godine, kao i prvih mjeseci 1913. godine.

Značaj Skadra za Crnu Goru

Za Crnu Goru, osvajanje Skadra smatrano je za stvar od životne važnosti. Dobijanjem Skadra, računalo se na Cetinju, ona će konačno dobiti potpunu kontrolu nad basenom Skadarskog jezera i priliku da pristupi regulaciji voda u ovoj oblasti. Produbljivanjem izvorišta rijeke Bojane, koje se nalazilo u osmanskim rukama, snizio bi se i nivo vode Jezera, čime bi Crna Gora dobila više od 100.000 rala obradivog zemljišta. Tako bi se jednim potezom riješilo nekoliko velikih problema crnogorske države: smanjio bi se izraziti nedostatak plodnog zemljišta, umanjilo iseljavanje, dok bi državni budžet od zemljišnog poreza bio uvećan za oko 20%. Za državu koja budžetsku stabilnost ostvaruje zahvaljujući inostranim donacijama, i zbog toga gubi dio političke samostalnosti, osvajanje Skadra izgleda 1912. godine kao najrealnije spasonosno rješenje. I kralj Nikola je tada fatalistički poručio: „Čiji Skadar, toga i Cetinje.”

Dok je trajala crnogorska opsada Skadra, velike sile, prvenstveno Austro-Ugarska, zahtijevale su od crnogorskog vladara da prekine opsadu. Čvrsto uvjeren da ishod ovog pohoda odlučuje o sudbini države, on nije htio uvažiti nijednu takvu preporuku, pa ni prijetnju. Krajem 1912. godine, kralj Nikola piše: „Mi smo se riješili da sve prevrnemo ako nam se (Skadar) ospori. Mi bogami ne blefiramo no smo se riješili da zanj do potonjega ginemo.” A početkom 1913. godine, kada su otpočeli pregovori o zaključivanju mira s Turskom, kralj je predsjedniku vlade skrenuo pažnju da ni slučajno ne pristane na zaključenje mirovnog ugovora prije nego se na Skadru zavijori crnogorski barjak. Nagovještaje da će mu Skadar biti oduzet iako ga zauzme, odbijao je s prezrivim komentarom: „Kad nam se on preda, neka dođe ko god hoće da nas iz njega oćera.” Gospodar je nesumnjivo bio svjestan da bije svoju odsudnu bitku.

Budući da je aktivno pomagala albanske ustanike, Crna Gora je računala s mogućnošću da stanovništvo śeverne Albanije pruži pomoć crnogorskoj vojsci, u cilju sopstvenog oslobođenja i ujedinjenja s Crnom Gorom. Sem toga, nemiri i ustanci u śevernoj Albaniji u velikoj mjeri su oslabili turske pozicije u tim krajevima. Prema tome, kralj Nikola je računao da će crnogorska državna teritorija moći da se proširi, u najmanju ruku na Skadar, Medovu i dio Albanije śeverno od Drača.

S druge strane, Porta je nakon velikog albanskog ustanka 1912. obećala autonomiju Albaniji, koja bi obuhvatila četiri vilajeta uključujući i skadarski, pa su albanski poglavari na okupljanju uoči rata odlučili da se bore na strani Turske. Ovo obećanje teritorija Albancima, bio je ujedno jedan od glavnih razloga balkanskog rata protiv Turske

Njegova spoznaja o važnosti bitke za Skadar pojačana je saznjanem da će ukoliko je izgubi, u susjedstvu dobiti novu državu Albaniju, kao kreaciju Austro-Ugarske. Svi oni koji su mu sugerisali da prestane s napadom na Skadar nijesu mu preporučivali da povuče običan politički potez, već da pristane da svoju poluvjekovnu borbu vrati na istu tačku sa koje je i počela. Vraćanje sa Skadra neobavljena posla, kralj je doživljavao ne samo kao svoj životni poraz, već i kao poraz političke ideje iza koje je dva vijeka čvrsto stajala dinastija čiji je izdanak. Zbog toga je tokom čitave skadarske operacije bio nepokolebljiv - „što se nas tiče mi ostajemo pri onoj smrt ili Skadar.”

Plan napada

Ka Skadru je upućeno 8 brigada, sa 36 bataljona i 74 topa, dok su pomoćne snage imale 17 bataljona i 32 topa.[1] Za komandanta Zetskog odreda postavljen je prijestolonasljednik Danilo Petrović, za komandanta Primorskog brigadir Mitar Martinović, predsjednik Vlade i ministar vojni, a za komandanta Istočnog odreda (pomoćne snage) brigadir Janko Vukotić. Inače, Ratni savjet je bio imenovao Blaža Boškovića za komandanta Zetskog odreda, ali je knjaz Nikola poništio ovu odluku i na to mjesto postavio svog sina.

Originalni crnogorski plan je bio da se Skadar zauzme na prepad. Ali, napredovanje crnogorske vojske je bilo sporo te je pred grad došla tek 28. oktobra. Napad je usporio i četvorodnevni odmor u Cijevni i Tuzima nakon zauzeća. To je otomanskim snagama dalo dosta vremena da organizuju odbranu. Crnogorske snage čak nijesu uspjele ni u potpunosti opkoliti grad, tako da je pod otomanskom kontrolom ostao put za Drač, odakle su stizalo pojačanje i namirnice za garnizon. Turskom garnizonu, koji je brojao oko 5.000 pripadnika redovne vojske se priključio i veliki broj visoko motivisanih albanskih dobrovoljaca. 17, 18. i 19. oktobra u Skadar je stiglo 4.000 vojnika (zakašnjelih s mobilizacijom), a tri dana kasnije još 4.000 vojnika i pošto se broj turske posade popeo na 18 hiljada ljudi, ona je imala izgleda da se na duže vrijeme odupre Crnogorcima. Uoči crnogorskog napada, turska odbrana Skadra, pod komandom Hasan-Rize divizijskog đenerala, sastojala se iz: 24-te divizije I carigradskog korpusa, Skadarske redivske divizije i Elbasanske divizije, jednog gardijskog puka od 3 tabora, dva puka poljske artiljerije sa 72 topa, jednog puka brdske artiljerije sa 36 topova i 1 eskadron konjice, uz to još i oko 6 hiljada naoružanih i obučenih dobrovoljaca Arbanasa.

Početak napada

Pošto se Zetski odred, najzad, prikupio na položajima sjeverozapadno od Štoja, knjaz Danilo je odlučio da 24. oktobra izvrši napad na Štoj, a zatim i na Skadar. Ali brigadir Martinović, poslije trodnevne artiljeriske pripreme, 25. oktobra nije uspio da likvidira odbranu Štoja, pa je radi napada na grad morao da pregrupiše snage kako bi glavni udar usmjerio preko Velikog i Malog Bardanjolta. 28. oktobra 1912. su crnogorske snage jedino uspele zauzeti Bardanjolt, jedno od spoljnih utvrđenja Skadra, ali su ono već idući dan povratile otomanske snage u protivnapadu. Pošto je naišao na jak otpor, kralj Nikola je u novembru odlučio da Skadar manjim snagama zadrži u opsadi, a glavnina da preuzme prodor ka jugu Albanije, u pravcu Medove i Lješa. Za organizovanje opšteg napada na Skadar čekao se dolazak Janka Vukotića iz Đakovice i povratak Mitra Martinovića iz Lješa. 12. novembra, u Skadar pristižu tri tabora nove turske vojske i oko 1.500 arbanaških dobrovoljaca.

Potpisano primirje

Planirani crnogorski napad je odložen jer je 3. decembra 1912. potpisano primirja, između Bugarske i Turske. Desetak dana kasnije, saglasno potpisanom protokolu, otpočeli su pregovori o miru u Londonu. Već na prvoj konferenciji predstavnika velikih sila u Londonu 17. decembra 1912. godine, odlučeno je da se obrazuje autonomna Albanija.

Tokom primirja, 13. januara 1913. godine komandant odbrane Skadra Hasan Riza paša je ubijen u zaśedi po naređenju Esad paše Toptanija, koji je potom preuzeo komandu.

Sporazum o primirju je poslije mjesec dana otkazala Grčka zbog turskog odbijanja da preda Janjinu.

Kralj naređuje opšti napad

Početkom 1913. godine kralj je uvidio da je neostvariva ideja o preuzimanju Skadra opsadom i iscrpljivanjem njegove odbrane. Uzalud se kralj nadao da će tako sačuvati Crnogorce od pogibije, a dobiti grad. Nemajući drugog načina, on februara 1913. godine naređuje opšti napad. Tada počinje velika crnogorska pogibija. Zetski odred je izvršio napad protiv 6 bataljona nizama u bici na Brdanjolu 7. februara 1913. godine. Čitav taj i idući dan su vođene teške borbe, ali položaj nije zauzet, a gubici su bili ogromni. Crnogorska vojska je nakon dva dana borbe i čitavog niza juriša uspela zauzeti Veliki Brdanjol, ali uz gubitke od 4000 mrtvih, ranjenih i nestalih. Otomanski gubici na Brdanjolu su iznosili 1338 ljudi.

Juriši na dobro utvrđeni grad, koji se branio mitraljezima i topovima, koštao je crnogorsku vojsku skoro 2.000 ljudi.

Skadar je svo vrijeme bio podrvgnut artiljerijskoj vatri, ali ona u pravilu nije davala rezultata. izvršen je 31. marta jedan napad na Taraboš, ali on nije osvojen. Poginuo je komandir Pavle Plamenac i oko 400 Crnogoraca. Sve su češći izvještaji da u Skadru vlada glad, da je turska vojska iznurena, i da sa municijom pri kraju. Kod Crnogoraca se također osjeća zamor i neraspoloženje usled glasova da je Evropa podržala nezavisnu Albaniju sa Skadrom.

Londonska konferencija - Skadar ostaje u Albaniji

Londonska konferencija je 20. marta 1913. odlučila da Skadar definitivno ostaje Albaniji. No, Crna Gora je odbila da prihvati odluke Velikih sila. Austro-ugarski, engleski, francuski, njemački i italijanski razarači su se okupili ispred Bara. Evropa je Crnoj Gori stavila do znanja da će Skadar ostati u Albaniji i da prekine uzaludno prolijevanje krvi.

Da bi crnogorsku vojsku primorala na povlačenje, Austro-Ugarska je, kao glavni zagovornik stvaranja albanske nacionalne države, zatvorila granicu prema Crnoj Gori. Monarhija je zaprijetila i da će, ukoliko se crnogorska vojska ne povuče iz Skadra, zauzeti Bar. U ovoj teškoj situaciji, čak ni Rusija nije podržavala crnogorsko pravo na Skadar. Austro-ugarski, engleski, francuski, nemački i italijanski razarači su se okupili ispred Bara. Evropske sile su 12. aprila objavile blokadu crnogorske i albanske obale, uslijed čega Srbija povlači svoje trupe iz Albanije.

Zauzimanje Skadra

Vlada Crne Gore je, uprkos svemu, nastavila sa opsadom Skadra. Vrhovna Komanda 14. aprila naređuje opšte bombardovanje Skadra, koje traje do 18. aprila. U gradu je vladala glad, a u turskim jedinicama su izbijale pobune. Inače, već neko vrijeme su sa Turcima vođeni pregovori o predaji.

Esad Paša je 21. aprila iznio službene uslove predaje Crnoj Gori. Sporazum o predaji Skadra potpisan je 23. aprila. Esad-paša je propušten sa počastima i svim naoružanjem (osim teških topova) i isplaćeno mu je 10.000 funti sterlinga. Crnogorske jedinice su 24. aprila ušle u Skadar.

Povlačenje Crnogoraca

Poslije zauzimanja Skadra, pritisak velikih sila, odnosno Austro-Ugarske, postao je još jači, a zahtjev da se crnogorska vojska odmah povuče iz Skadra dobio je značenje ultimatuma.

Našavši se sama pred razljućenom Austro-Ugarskom, Crna Gora je morala donijeti odluku o napuštanju Skadra, pa su se početkom maja 1913. godine crnogorske trupe povukle iz grada. Ubrzo nakon toga, u Londonu je 30. maja 1913. godine potpisan ugovor o miru, kojim je okončan Balkanski rat.