Wp/cnr/Balšići i katoličanstvo

Dolaskom na vlast u Zeti, Balšići su na njenom tlu zatekli dvije crkvene organizacije, katoličku i pravoslavnu, ali je „množina katoličkog stanovništva“ uticala da ova crnogorska vladarska kuća prihvati prozapadnu političku orijentaciju.

Papska politika prema Balšićima

Shvatajući novonastale političke odnose u Zeti, Rim je preko barskog prvosveštenika, zatim svačkog biskupa i drugih uglednih ličnosti stupio u komunikaciju sa zetskim vladarima. Da bi ojačali svoje pozicije u Zeti, ali i na širem području, Balšići (Stracimir, Đurađ i Balša) su preko svog poklisara, svačkog biskupa Petra uputili pismo papi, u kojem izražavaju spremnost da pređu u katoličku crkvu. Prof. Jelčić smatra da su braća Balšić postupili na isti način kao Vukan Nemanjić vijek i po ranije, napuštajući srpsko pravoslavlje, a prihvatajući katolicizam.

Prihvatanje katolicizma je bilo od interesa za širenje vlasti Balšića prema śevernoj Albaniji, pogotovo ako imamo u vidu intenzivne političke, ekonomske, kulturne i druge veze i prožimanja, kao i tadašnju gotovo istovjetnu vjersku orijentaciju Crnogoraca i Albanaca. Treba naglasiti da se Balšići nijesu tek tako odjednom odlučili za taj čin, već je njihova konverzija nastala kao proizvod dužih pregovora, koji su se odvijali pod prismotrom pape. Zato papa Urban V iste godine, 25. maja 1368. godine, poslije vođenih razgovora upućuje pismo „Nobilibus viris Strazimiro et Georgio ac Balsae fratribus zupanis Zentae“, u kojem izražava radost što braća hoće da se odreknu zabluda i „vječitog mraka“, da bi poznali svetlost i pridružili se svetoj rimskoj crkvi. Papa se istim pismom zauzima za Kotor, tražeći od Đurđa da više ne uznemirava Kotorane, pri tome povjeravajući svu dalju brigu oko ovog i drugih pitanja u Zeti svačkom biskupu Petru.

Pismo Papi

Balšići u pismu papi od 29. januara 1369. godine saopštvaju da su primili njegovu bulu, da priznaju učenja i vjerovanja katoličke crkve. Oni su to pismo uputili iz njihove prijestolnice Skadra, đe su se svečano obavezali da će se nepovredivo držati, zadovijek ostati i da na nijedan način neće odstupiti od presvete rimske crkve. Na izričit zahtjev braće Balšića, formalnom činu – ispovjedu vjere prisustvovali su kao svjedoci svački biskup Petar, drivastski biskup Ivan, dominikanski redovnik Petar i ulcinjski plemić Pervosiom (Prvoš) s ciljem da bi ovaj spis imao veću dokaznu snagu kod rimske kurije, zbog čega je ovjeren pečatima gore navedenih biskupa. Indikativna je činjenica da je iz pregovora oko prelaska Balšića na katoličanstvo na njihov zahtjev isključen kotorski biskup, iako je od pape predložen za izaslanika. Status izaslanika u ovom poslu dobio je jedan od sufragana Barske nadbiskupije, svački biskup Petar. Uostalom takav izbor je razumljiv, s obzirom da se vlast Balšića nije prostirala na gradsko jezgro Kotora, niti je kotorski biskup bio pod crkvenom jurisdikcijom barskog nadbiskupa, pod čijom je kompetencijom bilo jedanaest katoličkih biskupija u državi Balšića, izuzimajući grad Lješ koji je bio pod dračkom i Budva pod nadbiskupijom Barija u Pulji. Stoga nijesu bez razloga sva lica koja se u aktu od 29. januara 1369. godine navode kao svjedoci bili podanici Balšića, pa nas ovo zapažanje navodi na zaključak da zetski vladari sa titulom samodršca, i prije i poslije prihvatanja katoličanstva imali upliva u različite ustanove katoličke crkve, odnosno Barske nadbiskupije.

Balšići prihvataju katoličanstvo

U nauci su odavno prihvaćeni izvori koji potvrđuju da su Balšići, predvođeni najstarijim bratom Stracimirom, početkom 1369. godine, prešli u katoličku vjeru i priznali papu Urbana V za vrhovnog vjerskog poglavara svoje crkve, mada imamo hipoteze koje pomenute izvore stavljaju pod izvjesnu sumnju, zbog postojanja određenih pretpostavki koje se baziraju na razmišljanju da su Balšići od ranije pripadali katoličkoj konfesiji. Ova postavka proizilazi iz činjenice da je Skadar od hrišćanskog raskola 1054. godine bio katolički grad, što se podjednako odnosi i na druge primorske gradove u Zeti, đe Prevlačka episkopija zadugo nije uspjela da se infiltrira unutar zidina primorskih gradova, a veoma slabo i u gradskim distriktima.

Ratačka opatija

Ratački opati iz opatije Sv. Marije Ratačke kod Bara, bili su uključeni u diplomatske aktivnosti u svojstvu poslanika tokom vladavine prvih Balšića. Na Ratcu, među benediktinskim monasima znao je boraviti po dvadesetak dana Balša II, pa je s ovog mjesta izdao povelju Dubrovčanima 1378. godine. Da je ratačka opatija zaista bila značajni topos za Balšiće svjedoči i činjenica da je Đurađ II 8. septembra 1395. godine na ovom mjestu proslavio svadbu svoje nećake uz prisustvo Dubrovčana, koji su sa sobom doveli muzičare. Kolika je bila stvarna moć ratačke opatije svjedoči činjenica da je mogla vladarima pozajmljivati pozamašna novčana sredstva. Tako je, na primjer, opatija pozajmila Balši III 1405. perpera pred put u Srbiju, a nešto kasnije je kreditirala i Jelenu Balšić pozajmivši joj 250 dukata.

Raskol Zapadne crkve

U terminologiji papske kancelarije pravoslavci su nazivani šizmaticima, ali se ovim imenom ne nazivaju samo oni, već – iz aspekta Rimokatoličke crkve, odnosno, papske kurije – svi raskolnici, što i jeste originalno značenje ove riječi. Raskola (šizme) međutim nije bilo samo između Istočne (Pravoslavne) i Zapadne (Katoličke) crkve, već takođe u krilu samih ovih crkava. Unutar Katoličke crkve nastao je dvostrukim izborom pape 1378. godine rascjep poznat u istoriji pod nazivom Velika zapadna šizma. Ona će trajati decenijama. Krajem XV vijeka jedan od papa stolovao je u Rimu, dok je drugi imao svoje sjedište u Avinjonu. Raskol Zapadne crkve proširio se takođe na istočnu obalu Jadrana. Kao što je to bio i drugđe slučaj, i na našim prostorima neki su pristajali uz avinjoskog papu Klementa VII, a drugi ostali i dalje na stranu rimskog pape Urbana VI i njegovog nasljednika Bonifacija IX. Uz Klementa VII pristale su albanske velikaške porodice, Dukađini i Topije, dok su zetski vladari (Balšići) ostali vjerni rimskom papi Bonifaciju IX.

Papa Bonifacije IX istim pismom dozvoljava (daje blagoslov) Đurđu II Balšiću da razvije barjak Rimske crkve u borbi protiv “pagana” i “drugih neprijatelja hrišćanske vjere”, kao i protiv onih feudalaca koji su u kolaboraciji sa Turcima. Da katolicizam Balšića nije bio formalne prirode ne pokazuje samo prepiska sa rimskom kurijom, već i druge činjenice. Tako je, na primjer, prilikom boravka u Dubrovniku Đurađ I Balšić 30.XI 1373. godine izdao povelju, pa se u katedrali zaklinje na krst i mošti sv.Vlaha i drugih svetitelja da će ostati u trajnom prijateljstvu sa Dubrovčanima. Najočitije iskazivanje katolicizma sadržano je u stavu Đurđa II koji je nudio papi Bonifaciju IX svoju zemlju ako ostane bez muškog potomka.

Novac od srebra

Prelaskom Balšića u katoličanstvo, katolicizam postaje ponovo državna religija u Zeti, što se manifestuje kroz razne forme društvenog života, što zaključujemo i na osnovu nekih monetarnih aktivnosti ove vladarske kuće. Balša III kovao je svoj novac od srebra sa likom svetog Lorenca (avers) štitom i vučijim poprsjem (revers), dok je Konstantin Balšić na aversu svoga novca imao lik svetog Stefana i natpis: Stefano Scutari, a na reversu krunisanog vladara s globusom u lijevoj i krstom u desnoj ruci i tekst: D’ REX CONSTANTINUS. Kraljevska titula na novcu ukazuje na političke i državne, istina nerealne ambicije Konstantina Balšića.

Počeci povratka pravoslavlja

Krajem XIV vijeka zetsko stanovništvo je polarizovano na političkoj i konfesionalnoj osnovi. U to vrijeme dolazi do unutrašnjih borbi za vlast u Zeti između Crnojevića, koji su se tada pojavili na političkom poprištu, i Balšića kao vladajuće dinastije. Dio zetskog stanovništva Svetomiholjske metohije, zatim Grblja i Paštrovića pridružio se ovima prvima, jer su im bili bliži „od katoličkih i urbanizovanih Balšića“.

Položaj katolika za vrijeme „regentstva“ Jelene Balšić, vidno se pogoršava. Ona je toliko favorizovala pravoslavlje da je izazvala prema sebi animozitet katoličkog stanovništva, posebno u gradskim sredinama. Neđe početkom XV stoljeća, za vrijeme vladavine Balše III, pravoslavlje postaje državna religija u Zeti, čija zasluga se pripisuje njegovoj majci Jeleni. Tom prilikom je śedište zetskog mitropolita premješteno na teritoriju koja je bila u isključivoj nadležnosti barskog nadbiskupa. Iz pisanih izvora zasigurno znamo da je od 1417. godine śedište zetskog pravoslavnog mitropolita bilo u Krajini, u obnovljenom crkvenom zdanju „Prečista Krajinska“, đe se nekada nalazila dvorska crkva dukljanskih vladara, pri kojoj je nešto kasnije bio osnovan benediktinski ženski samostan Collegium sacrum Virginium. Ova činjenica itekako utiče na promjenu vjerskih prilika u barskoj arhidijecezi, s obzirom da se atmosfera zetskog mitropolita ogledala u pojedinim mjestima barske dijeceze, prije svega u Krajini i Mrkojevićima. Obnovljena od strane jednog domaćeg, tj. zetskog vladara, u sakralnom objektu koji je vjekovima u svijesti lokalnog crnogorskog etnosa imao posebno značenje, obdarena mnogobrojnim imanjima i različitim pravima, zetska mitropolija u Krajini je veoma brzo stekla moć i uticaj. Na sličan način je postupio Balša III i kada je na zemljištu Sv. Marije ratačke osnovao dva nova pravoslavna manastira Praskvica i Dubovica u Paštrovićima. Suzbijanje katoličke, a jačanje pravoslavne crkve Balša III je vršio i na još nekim lokacijama u Zeti. To prepoznajemo u predstavci biskupa Svača upućenoj mletačkom Senatu, u kojoj se on kao upravnik Crkve Svete Marije od Gorice žalio na krajinskog mitropolita da je uzurpirao dobra njegove crkve.

Poveznice

Izvori

"Balšići i Barska nadbiskupija" - Mr sc. Ivan Jovović