Wp/cnh/Pu Lal Luai

Pu Lal Luai cu Pu Lian Er (Cinzah) le Pi Sui Thluai (Sangpi) nih 1847 hrawngah an hrin. Thantlang ramukbawi a si. Mirang a rak dotu Lai paralṭha a si.

Nuncan

A ngakchiat lio tein micunzar ṭha a si i rawl ei nakin “Cawcheh”- paw le nam he raltuknak lentecelhnak phunkhat – timi cu a rak duh deuh. Mileklak le mithinlung ṭha a si caah amah ṭhirual hna lakah hruaitu a rak si zungzal. Lal Luai cu michuakthiam ngai a si pinah Laimi lakah muisam, pumrua, bomban le tungkhan aa lek bikmi a si caah mikei hawi a si, tiah Mirang nih an rak ti. Hakha Pu Khen (Sangpi) fanu Men Ṭial he an i um i fa pathum an ngei. Pu Lal Luai nih Thautlang le Lakher ram vialte khuachiah a rak ei. Khua khat ah sal pakhat cio in voikhat a rak khawlh hna. Chawva le adang thilri pawl cu kum fate khawlh a kal ahhin a nau Pu Hlenh To le a ralvengtu A Sai nih an rak zulh tawn. Minun ṭha a si caah a rak ukmi vialte nih an dawt dih. Misakap thiam ngaingai a si i vui le pawpi zong a rak kah. A farle Dar Nawn le Ṭial Zing zong puanpar a phahpiak hna.

Mirang Dohnak

Mirang nih 1889 September 5 ah awdar an chuah i, “Lairam cu Fort White phu, Gangaw phu le Chittagong phu tiah phuthum in tuk i uk ding” an ti. Awdar an chuahmi cu lihninh in aa hnin i Laimi vialte umtu ṭhutto awk hngal loin an rak um. Pu Lal Luai nih Hakha bawi sinah “Gangaw phu cu nanmah nih rak do ulaw Chittagong phu cu keimah nih ka doh hna lai,” tiah thawng a thanh. A mi vialte cu a pumh khawmh dih hna i hriamnam tling tein a timh dih hna hnu ah doh ding ah an kal i Mirang he cun Rangkamuti khua pawng ah an i kap. Lieutenant Stewart le a ralkap tam nawnte an thah khawh hna caah an le i an lektaakmi kawmpas le tungthlai suimilam an rak laak. Mirang ralkap phu dang an rak thlah ṭhan hna i an i tuk tikah hriamnam a thleidan tuk caah Mirang nih an nawr cuahmah hna. Hriangkhan khua pawng La-aw dong Burphai nel ah Mirang he an i kah ah Thangzang khuabawi Tler Ceu le a hawi le an thi. Mirang nihcun an nam chih hna. Thantlang khua an luh hlan ah Khintlang le Vuichiptlang in an rak bawh hna i an kah òhan hna. Asinain Mirang cu Thantlang khua chungah an hung lut. Pu Lal Luai nih a rem duh hna lo caah a mi pawl he Thantlang cun an zaam. Mirang pawl zong Thantlang khua ah sau um loin Hakha lei ah an lan ṭhan. Mirang nih Lal Luai cu a nau ruak vui ah a ra lai, ti an theih caah 1892 June 21 zaanlei chimlai in Thantlang lei ah cun ralkap 150 nih an kal hnawh nain khua a muih caah le Ṭio va a rak lianh caah khuadei hlan ah Thantlang an rak phan kho lo. Lal Luai cu Mirang an ra ti thawng a theih i lo diam a rak zaam cang caah a nupi Men Ṭial sinah, “Lal Luai nihcun a kan tei bal lai lo caah rak kan rem seh law a ṭha lai. Ramuk bawi rian kan pek lai i a thih hnu zongah a fale nih an ṭuan lengmang lai. Harnak zeihmanh kan pe lai lo,” tiah an chimh. An nu nih mi a thlah i a va chimhter hna tikah a duh naisai lo,"Mirangkut tangah umnak cun kan thih ah a ṭha deuh lo maw,” tiah a rak ti. Ake tangah tuarhartukmi lungdohma nih a ei nain Mirang cu a doh cuahmah ko hna. Pi Men Ṭial nih “Na nupi le na fale hi harnak kan pe hna seh law na kan chanh khawh ṭung lai lo. Na tei khawh ding lomi ral cu doh i ngol cang ko, kan zawn na kan ruah lo bia a si,” tiah um thiam loin bia a cah lengmang. A tuar ti lo i ka sinak ah si ko ning, ka mi hna zong an temtuk cang, tiah a ti i Mirang he rem awk ah Hakha ah a kal. 1894 May 13 ah Hakha Vuanthok Mr. Tuck sinah meithal zun tampi he remnak a va tuah. Pu Lal Luai nih Mirang a rem tik ahhin thong an thlak lai i an thah lai, tiah mi zapi nih an rak ruah nain Mirang cu an lung a lawm tuk i amah kuttlaih a simi meithal cu an rak pek ṭhan pinah min ṭhatnak lehhmah le ngun nam pakhat laksawng an rak pek. Cupinah Mirangram ah meithal zun khat an cahpiak i ramuk bawi rian an pek chih.

Remnak a tuah hnu

Mirang he an i rem hnu cun Thantlang peng ah Ramuk bawi rian cu a ṭuan. Sau ṭuan manh loin 1894 kum fur pianka ah laksawng pek awk an cahpiakmi meithal zong hmu manh loin a thi. Thantlang khuami le a rammi vialte hna cu an ngeih a chiatuk hringhran caah kum thum tiang an bawi an lam paoh ah paran tum loin Pu Lal Luai zuun cu an ulh. A rian cu a fanu Ni Iang le a va Pa Thui nih an chawn.