Wp/cak/Ri tinamït chi Xot

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | cak
Wp > cak > Ri tinamït chi Xot


Chi Xot, Chi Q’al (Oxlajuj No’j) pa ruwi’ ri ruchuq’a’ ri tinamït ruch’umilal No’j, toq xe’oqa’ ri winaqi’ aj juk’an chik ya’ kik’amom pe ri San Juan Bautista po ja ri’ rub’i’ xkiya’ kan ri tinamït wakami; jun rutinamit ruq’a’ B’oko’, richin ri Iximulew. Chupam ri censo ri winaqi’ pa juna’ kajq’o lajk’al e k’o 55.508 winaqi’

Pa kajq’o waqxaqlajk’al waqlajuj juna’ xik’o jun kab’raqän po xekäm k’ïy winaqi’ toq xik’o ri ri’, ri Iximulew xok pa k’ayewal ruma’ ri kamïk xb’anatäj koma champomal, ri ajlab’äl ri xkikamisaj k’ïy taq winaqi’.

Ri winaqi’ nïm kiq’ij wawe’ chi Xot ri Kaji’ Imox chuqa’ ri B’eleje’ K’at ri’ je’ xkiya’ kik’aslem pa ruwi’ ri tinamït chi Xot

Ojer kan wawe' xb'än ri xukulem ruma ri uchuq'a' ri oxlajuj No'j.
Rochoch ajaw chi Xot

Juyu’ b’i’aj

Ri tinamït rub’ini’an pe chi Q’al (Memorial de Sololá) k’a ri chi Xot, ri e ruwinaq e maya’ kaqchikela’. Ri tlaxcaltecas chuqa’  ri cholulecas ri epetenäq kik’in ri q’anchi’ xkiya’ rub’i’ Comalapa pa ch’ab’äl nahuatl xkib’ij chi Xot chire’.

Retamab’alil ruwachulew

Pa taq ruchi’ ri tinamït chi Xot e k’o taq juyu’ kisurin ki chi rij, jampe la’ kan k’ïy che’ e k’o pa taq juyu’ po wakami’ e jub’a’ ok che’ e k’o: ri taq ulew eli’on ri winaqi’ nikitïk jalajoj taq tiko’n po chuqa’ nikitïk ixïm.

Ri chi Xot ja ri’ ri, ruwi’ ri tinamït ri ruk’u’x, po  e k’o ri taq ruq’a’ tinamït: Patzaj, Paquixic (pa kixik’), Simajuleu(simil ulew), Cojoljuyú (kojol juyu’), Panabajal (pa ab’äj jäl), Xiquín Sanai(xikin sana’i’), Xenimaquín (xenimak’in) chuqa taq ko’ol taq ruq’a’ tinamït: San José Las Minas, Panimacorral (pa nima’ coral), Pachitur(pa ch’itur), Mixcolabaj , Pavit, Pichiquiej (pa chi kej), Pa xa’n, Pa yá, Chirij  juyu’,  Agua Caliente (pa meq’en ya’), Palinamacac pa nima’ q’aq’, Quisayá (k’ïx ya), Palimá, Chubixac, Parraxi quín (pa räx k’in), Xenimaquínn (xe nima’ k’in), Panucuy, Sarimá, Xe nima’ juyu’, Pa räx aj, Pa mumüs, Pa tzyäq, Pa pumay (Guatepymes, s.f.).

Chupam ri tinamït e k’o waqxaqi’ juyu’ taq’aj, juk’al kaji’ raqän taq ya’, julajuj ko’öl taq raqän ya’, jun ruq’a’ raqän ya’, julajuj raqän ya’ pa q’ojb’äl, ri raqän pa ruwi’ ri ulew: juchuy wolajk’al wolajuj.

MEQ’TEWUL

Ri tinamït Chi Xot ru meq’tewul  lilöj.


Kuchi’ k’o ri tinamït Chi Xot

Ri tinamït chi Xot kisurin ki’ ri jalajöj taq rutinamit ri B’ok’o’.

Releb’al kaq’ïq’: Pwaqil

Noroeste: Santa Apolonia

Rukajb’al q’ij: Iximche’

Suroeste: B’alam ya’

Ruqajib’äl kaq’ïq’:

Releb’äl q’ij: pa nïm Ab’äj

Maya’ q’atb’äl tzij

Ri chi Xot k’o ruq’atb’äl tzij kaxlan chuqa’ ri maya’ q’atb’äl tzij. Ri maya’ q’atb’äl tzij yesamäj pa ruwi’ ri winaqi’ chi Xot ruma’ k’ïy taq winaqi’ man ütz ta nikina’ yeb’esujun kik’in ri kaxlan taq q’atb’äl ruma’ chi ri’ k’o b’ey man yech’o’ ta pa kaqchikel ch’ab’äl po ke ri’ man ütz nikina’ nikisol kik’ayewal.