Matà ìre inu geelek òkakaan̄ mkpùkpùk mè imọnọ irek si. Îre mkpùkpùk okinyi inu geelek ulobo. Inu isikaan̄ mkpùkpùk môkaan̄ si ulobo. Inu geelek ìkilobo igọọk oke mkpùkpùk okup me emen kan̄. Otutuuk inu eji ekimun̄ me chieen̄ melek echi eji kpemumun̄ ere matà mije ema mîkaan̄ mkpùkpùk (eyi òkinyi ema ulobo) mè iyaka imọnọ ìrek si. Ire okana chieen̄ kwun̄ ikpọ ere okupbe mgbọ keyi, owu mômun̄ owuwa inu. Otutuuk kiban̄ ere matà. Usini me lek ebi kè matà ire: ìkasi osabe ikweek irek, okwukwut okisa ifuk etip yi, uwu okupbe me emen, ijọn̄ okijakbe, mkpukan̄ okisa imọọn̄ inu, inodie okidie, mun̄ okinwọ, afọnti okitap, ikpukot kwun̄, aran̄ (eyi ǹken, eyi usun̄, eyi mkpukan̄, eyi geelek), owu me lek kwun̄, ikpa, efet okifùuk (mè iyaka ire eyi okiwut igwook owu lek), mè owuwa kechilọ (m.o.k., etc.)

Matà ìkigat [exists] me chieen̄ ita. Chieen̄ cha ere: ǹnye, òmèm mè afo.

Ire ebe ke matà ìre ǹnye, isibi ibe ke ichachiaak kubọk ewuuk mire etet me ubọk. Kpêkot inwàn ikam sa ìre itọkọ ema igwook. Usini kiban̄ ire echi: ewuuk, igwè, uti, isotuu, agba uwu, ìkasi, mkpilaak, m.o.k.

Matà eyi òmèm ikup kubọk mun̄. Mêkọt itọkọ ema igwook, mè inwàn ema ikam ata sọntitiik. Ema kpekaan̄ mbet-lek kpan̄asi ikeya, ekimọnọ mbet inu etapbe ema me emen. Usini kiban̄ ìre echi: mun̄, aran̄, m.o.k.

Echi afo ekup kire efet. Mêkọt iwut isibi me emen inu etapbe emaire kpechit otu inu cha inwọn. Mêkọt inwàn ema ifiik inyi ekana òmèm. Usini kiban̄ ire echi: Ọkusijin, aidirojin, efet (efet me lek kan̄ ìre owuwa afo egwugwa inisibi ọmọ).

Matà îkinwene me chieen̄ ge inin̄ me ofifi chieen̄. Îkinwene me ǹnye inin̄ me òmèm mè ònwene si onin̄ me afo. Ge môkọt inwene inin̄ me ofifi chieen̄ igọọk me lek ike erè okupbe. Kubọk ǹrọnjeen̄, ire isọk ukan̄, uyok ukan̄ ya môkala ayòdîn inenikana ayòdîn afo me ikakakana òmèm. Òfiik môrọ inyi mun̄ afo òkana mun̄ òmèm. Ire efo isi ikitàp òfiik, môrọ inyi mun̄ òmèm ya òkana ǹnye (eyi òrere mun̄ ewuuk).

Nrọnnye