Wn/shn/ၸိမ်ႇပႃႇပူၺ်ႇ လႄႈ ၼႃႇမီးပီးယႃး တေၶႃႈႁႅမ် ၸၢင်ႉႁူဝ်ပၢၵ်ႇ တႃႇလဵင်ႉလူ ၵူၼ်းထူပ်းၽေးဢိုပ်း

ဝၼ်းၽတ်း၊ သႅပ်ႇ​ထႅမ်ႇပႃႇ 19၊ 2024 

ၸၢင်ႉမႄႈ လႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇမၼ်း ဢၼ်လႆႈ ဢႃႇယု ႁူၵ်းဝူင်ႈ

မိူင်းၸိမ်ႇပႃႇပူၺ်ႇ လႄႈ မိူင်းၼႃႇမီးပီးယႃး ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ၽႅၼ်ၵၢၼ် တႃႇတေၶႃႈႁႅမ် ၸၢင်ႉထိူၼ်ႇ လႄႈ တူဝ်သတ်းတၢင်ႇၸိူဝ်း ၼပ်ႉႁူဝ်ပၢၵ်ႇ တႃႇလဵင်ႉလူ ၵူၼ်းမိူင်း ၸိူဝ်းဢိုပ်းယၢၵ်ႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈ မိူင်းဢႃႇၾရိၵ ပွတ်းၸၢၼ်း မီးလွင်ႈႁႅင်ႈႁၢဝ်ႈႁႅင်းၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။

မိူင်းၸိမ်ႇပႃႇပူၺ်ႈ လၢတ်ႈဝႃႈ တေပၼ်ၶႂၢင်ႉ ၶႃႈႁႅမ် ၸၢင်ႉ 200 တူဝ် ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢဝ်ၼိူဝ်ႉၶဝ် ၸၢင်ႈၸႅၵ်ႇပၼ် ၵူၼ်းၸိူဝ်း လူဝ်ႇတၢင်းၸွႆႈထႅမ်ၼၼ်ႉသေ တီႈမိူင်းၼႃႇမီးပီးယႃးတႄႉ လႆႈၶႃႈႁႅမ် တူဝ်သတ်းထိူၼ်ႇ 700 လိူဝ် ဢၼ်ပႃး ၸၢင်ႉ 83 တူဝ် ဢၼ်ပဵၼ် ၽႅၼ်ၵၢၼ် ဢၼ်ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး သၢမ်ဝူင်ႈၼၼ်ႉယူႇ။

Tinashe Farawo ၽူႈတၢင်လၢတ်ႈ ၽၢႆႇၸတ်းၵၢၼ် ပႃႇထိူၼ်ႇ လႄႈ တူဝ်သတ်းထိူၼ်ႇ မိူင်းၸိမ်ႇပႃႇပူႇ လၢတ်ႈဝႃႈ တေပၼ်ၶႂၢင်ႉ တီႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၸိူဝ်းလူဝ်ႇတၢင်းၸွႆႈထႅမ် တႃႇၶႃႈႁႅမ် ၸၢင်ႉသေဢမ်ႇၵႃး တေဢဝ်တၢႆပႃး တူဝ်သတ်း ဢၼ်လႆႈပၼ်ဝႆႉ တင်းမူတ်း 200 တူဝ်ၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆယဝ်ႉ။

ၾႃႇရႃႇဝူဝ်ႇ လၢတ်ႈဝႃႈ “ပေႃးႁဵတ်းပၼ်ဝႂ်ၶႂၢင်ႉယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ တေတႄႇၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉ တူဝ်သတ်း“ ၼႆယဝ်ႉ။

ၸၢင်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေဢဝ်မႃးတီႈ ၼႃႈလိၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇၸၢင်ႈၼပ်ႉဢၢၼ်ႇႁူဝ်ၼပ်ႉမၼ်းလႆႈၼၼ်ႉ ၼႆ ၾႃႇရႃႇဝူဝ်ႇ လၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။ ၵၢၼ်လဵင်ႉတူဝ်သတ်းၼႆႉ တေၸတ်းႁဵတ်းတီႈ ၼႃႈလိၼ် မိူၼ်ၼင်ႇ ပႃႇထိူၼ်ႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ႁွင်ႇၵျီႇ ဢၼ်မီးတီႈ ပွတ်းတူၵ်း ဢၼ်ႁႅင်ႈ ဢၼ်ၵူၼ်းလႄႈ တူဝ်သတ်း ၶႄႉၶဵင်ႇၵၼ် တႃႇၵိၼ်ယႅမ်ႉ လႄႈ ၼမ်ႉ ယွၼ်ႉ လူမ်းမႆႈ ၶိုၼ်ႈသုင်မႃးလႄႈ ၶူဝ်းၶွင် ဢမ်ႇပေႃးမီးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ႁႂၢင်းၵျီႇ လႆႈၶၢႆႉတီႈယူႇ ၸၢင်ႉ 45,000 လိူဝ်လိူဝ်သေတႃႉ ယၢမ်းလဵဝ် မီးၼမ်ႉၵတ်ႉ တႃႇတေ ၵမ်ႉထႅမ် ၸၢင်ႉ 15,000 တူဝ်ၵွႆး ၼႆ ၾႃႇရႃႇဝူဝ်ႇ လၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉ ၸၢင်ႉ ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းၼႆႉ မွၵ်ႈ ၼိုင်ႈသႅၼ်တူဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်သွင်ပုၼ်ႈ ဢၼ်ပႃႇထိူၼ်ႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၼႂ်းမိူင်း တေၸၢင်ႈၵမ်ႉထႅမ်လႆႈၼၼ်ႉ ၼႆ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း ပႃႇထိူၼ်ႇၶဝ် လၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။

ၾိင်ႈၾႃႉရႃႇသီႇ ဢႄးလ်ၼီႇၼူဝ်ႇၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ငဝ်းလၢႆး ႁၢႆႉၸႃႉလိူဝ်ၵဝ်ႇသေ မိူဝ်ႈလိူၼ်တီႇသႅမ်ႇပႃႇၼၼ်ႉ ၸုမ်းပႃႇထိူၼ်ႇၶဝ် လၢတ်ႈဝႃႈ ယွၼ်ႉ ၾူၼ်ဢမ်ႇတူၵ်းလႄႈ ၸၢင်ႉ လႆႈတၢႆၵႂႃႇ 100 တူဝ်လိူဝ်ၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းၶၢဝ်းမႆႈလိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႂ်းပီၼႆႉလႄႈ ၼႂ်းဝူင်ႈၼႃႈမႃးၼႆႉ တူဝ်သတ်း ၸၢင်ႈတၢႆယွၼ်ႉ ဢိုပ်းၼမ်ႉ လႄႈ ဢိုပ်းယၢၵ်ႈ ၼမ်လိူဝ်ၵဝ်ႇယူႇ ၼႆ ၾႃႇရႃႇဝူဝ်ႇ လၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။

ၽွင်းလူင် ၽၢႆႇသိင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ မိူင်းၸိမ်ႇပႃႇပူၺ်ႇ Sithembiso Nyoni လၢတ်ႈတီႈ သၽႃး မိူဝ်ႈဝူင်ႈပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉဝႃႈ မၼ်းၼၢင်း ပၼ်ၶႂၢင်ႉ တႃႇတေ ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉ တူဝ်သတ်း ၼႆယဝ်ႉ။

ၼျူဝ်ႇၼီႇ လၢတ်ႈဝႃႈ “တႄႉတႄႉ မိူင်းၸိမ်ႇပႃႇပူႇၼႆႉ မီးၸၢင်ႉၼမ်လိူဝ် ဢၼ်ႁဝ်းလူဝ်ႇၼၼ်ႉ ၸၢင်ႉၼမ်လိူဝ် ဢၼ်ပႃႇမႆႉႁဝ်း ႁပ်ႉလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မၼ်းၼၢင်းလၢတ်ႈဝႃႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉ “တႃႇတေႁဵတ်းမိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းၼႃႇမီးပီးယႃး ႁဵတ်းမႃးၼၼ်ႉ ၼင်ႇႁိုဝ် ႁဝ်းၶႃႈ တေၸၢင်ႈၶႃႈႁႅမ် ၸၢင်ႉသေ ႁွင်ႉဢဝ် ၼၢင်းယိင်းၶဝ် ႁႂ်ႈႁဵတ်းၼိူဝ်ႉႁႅင်ႈ၊ ပူၵ်ႉႁေႃႇသေ ႁႂ်ႈမၼ်းထိုင်လႆႈ တီႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢၼ်လူဝ်ႇထၢတ်ႈပရူဝ်ႇတိၼ်းၼၼ်ႉ” ၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈလိူၼ်ပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်းၼႃႇမီးပီးယႃး လႆႈမၵ်းမၼ်ႈ တႃႇတေၶႃႈႁႅမ် တူဝ်သတ်း 723 တူဝ် ဢၼ်ပဵၼ် ၸၢင်ႉ 83 တူဝ်၊ ႁိပ်ႉပူဝ်ႇ 30၊ ၵႂၢႆး 60၊ ဢိၼ်ႇပႃႇလႃႇ 50၊ မႃႉလၢႆး 300 တူဝ်လႄႈ တူဝ်သတ်းယူႇၼိူဝ်ၵွင်းလိၼ် 100 ပၢႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တူဝ်သတ်းၸိူဝ်းၼႆႉ တေဢဝ်မႃးတီႈ ပႃႇထိူၼ်ႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ မိူင်းၼႃႇမီးပီးယႃး 5 တီႈ တီႈဢၼ် ၼႂ်းၵႄႈ ၵူၼ်းလႄႈ တူဝ်သတ်းထိူၼ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်ယုင်ႈယၢင်ႈသၢၼ်ၶတ်းၵၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ၶတ်းၸႂ် တႃႇတေလူတ်းယွမ်း ႁူဝ်ၼပ်ႉၸၢင်ႉၵႂႃႇ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၽူႈတၢင်လၢတ်ႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၾၢႆႇသိင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ ရူဝ်ႇမီႇယႃႇ မူႇယူၼ်ႇတႃႇ လၢတ်ႈဝႃႈ “လွင်ႈၼႆႉ မၼ်းလူဝ်ႇႁဵတ်း လႄႈ မၼ်းၵိုင်ႇငၢမ်ႇၵၼ်တင်း ၶေႃႈပူင် ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း ဢၼ်ႁဝ်းၶႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶူဝ်းၶွင်သၽႃႇဝ ႁဝ်းၶႃႈ တႃႇၽွၼ်းလီ ၵူၼ်းမိူင်းၼႃႇမီႇပီႇယႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ “ဢၼ်ၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်တူဝ်ယၢင်ႇ ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ ဢၼ်ၼႄဝႃႈ လွင်ႈထိင်းသိမ်း ၵဵမ်းၼႆႉ မီးၽွၼ်းလီတႄႉတႄႉ” ၼႆယဝ်ႉ။

မိူင်းပွတ်ႉသဝႃႇၼႃႇ ဢၼ်မီးၼႂ်းၵႄႈ ၸိမ်ႇပႃႇပူၺ်ႇ လႄႈ မိူင်းၼႃႇမီးပီးယႃးၼၼ်ႉ မီးၸၢင်ႉၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ 130,000 တူဝ်သေတႃႉ ဢမ်ႇမိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းႁိမ်းႁွမ်းမၼ်း သွင်မိူင်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလၢတ်ႈလွင်ႈ တေၶႃႈႁႅမ်ၸၢင်ႉမၼ်း တႃႇလဵင်ႉၵူၼ်းမိူင်းမၼ်း။

Guyo Roba ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ ၽၢႆႇႁူမ်ႇလူမ်ႈ တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ လႄႈ ၽၢႆႇၽုၵ်ႇသွမ်ႈ တီႈၸုမ်းပၢႆးဝူၼ်ႉ ၽၢႆႇသိင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ Jameel Observatory ဢၼ်ပၵ်းတီႈ မိူင်းၶႅၼ်ႇၼီႇယႃႇၼၼ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ ပေႃးတူၺ်း လွင်ႈဢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တီႈမိူင်းၸိမ်ႇပႃႇပူၺ်ႇ လႄႈ မိူင်းၼႃႇမီးပီးယႃး ႁဵတ်းသၢင်ႈၼၼ်ႉ ပေႃးတူၺ်း လွင်ႈႁႅင်ႈ လႄႈ ငဝ်းလၢႆး တူဝ်သတ်းၶဝ် ၼႆၸိုင် ပွင်ႇၸႂ်လႆႈယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။

ရူဝ်ႇပႃႇ လၢတ်ႈဝႃႈ “ၶဝ်ႁဵတ်းၵၢၼ် တေႃႇ တူဝ်သတ်းထိူၼ်ႇ ဢၼ်ပူၼ်ႉလိူဝ် ၼမ်ႉၵတ်ႉၶဝ် တႃႇတေႃႉသူင်ႇၼၼ်ႉ“ ၼႆယဝ်ႉ။

ရူဝ်ႇပႃႇ လၢတ်ႈဝႃႈ “ယွၼ်ႉၼၼ် မိူဝ်ႈတႄႇမၼ်း တေမိူၼ် လွင်ႈထဵင်ထွင်ၵၼ်ယူႇ ၵူၺ်းၵႃႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ် လႆႈၶၢတ်ႇၵၼ် ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈတိုၵ်ႉမီးသတ်ႉၸႃႇ ၼိူဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်းၶဝ် ၵမ်ႈၽွင်ႈ ၸၼ်ႉလုမ်ႈၾႃႉ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၵၢၼ်ထိင်းသိမ်း လႄႈ ၵၢၼ်ၵမ်ႉၸွႆႈ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၼၼ်ႉယူႇ“ ဝႃႈၼႆ။

ငိူၼ်ႈငဝ်ႈၶၢဝ်ႇ

• FARAI MUTSAKA and MOGOMOTSI MAGOME. "Zimbabwe and Namibia will kill scores of elephants to feed people facing drought" — AP News, September 18, 2024
• Farai Mutsaka And Mogomotsi Magome with AP. "Hundreds of elephants to be killed in Zimbabwe and Namibia as food and water resources run dry" — euronews, September 18, 2024
• Rachel Savage and agencies. "Zimbabwe outlines plan to cull scores of elephants to feed people after drought" — The Guardian, September 17, 2024