میݙی دھرتی ، میݙے لوک (اَٹھواں حصہ)

(تاریخ ، تنقید ، تحقیق)

ظہور دھریجہ

سرائیکی شاعر تے شاعری

میݙا عشق وی توں

میݙا عشق وی توں ، میݙا یار وی توں

میݙا دین وی توں ایمان وی توں

میݙا شعر عروض قوافی توں

میݙا بحر وی توں اوزان وی توں

میݙا اول آخر اندر ٻاہر

ظاہر تے پنہان وی توں

( حضرت خواجہ فرید ؒ)

خواجہ غلام فرید ؒ

آ چݨوں رَل یار

پیلوں پکیاں نی وے

کئی بگڑیان کئی ساویاں پیلیاں

کئی بھوریاں کئی پھکڑیاں نیلیاں

کئی اودیاں گلنار

کٹویاں رتیاں نی وے

ٻارتھی ہے رشک ارم دی

سک سڑ ڳئی جٖڑھ ݙکھ تے غم دی

ہر جاہ باغ بہار

ساکھیاں چکھیاں نی وے

پیلوں ݙیلھیاندیاں گلزاراں

کہیں گل ٹوردیاں کہیں سر کھاریاں

کئی لا بیٹھیان ٻار

بھر بھر پچھیاں نی وے

جٖال جٖلوٹیں تھئی آبادی

پل پل خوشیاں دم دم شادی

لوکی سہنس ہزار

کُل نے پھکیاں نی وے

حوریاں پریاں ٹولے ٹولے

حسن دیاں ہیلاں برہوں دے جھول

راتیں ٹھنڈیاں ٹھار

گفوئلیں تتیاں نی وے

رکھدے ناز حسن پرور دے

ابرو تیغ تے تیر نظردے

تیز تکھے ہتھیار

دِلیاں پھٹیاں نی وے

کئی ݙیون ان نال برابر

کئی گھن آون ݙیڈھے کر کر

کئی ویچن بازار

تُلیاں تکیاں نی وے

کئی دھپ وی چݨدیاں راہندیاں

کئی گھن چھاݨ چھنویرے ٻہندیاں

کئی چݨ چݨ پیاں ہار

ہٹیاں تھکیاں نی وے

ایݙوں عشقوے ‘ غمزے نخرے

اوݙوں یار خرایتی ٻکرے

کسݨ کاݨ تیار

رانداں رسیاں نی وے

پیلھوں چُݨدیں ٻوچھݨ لیراں

چولا تھیا لیر کتیراں

ڳلڑے کرن پچار

سینگیاں سَکیاں نی وے

آیاں پیلوں چݨݨ دے سانگے

اوڑک تھیاں فریدݨ وانگے

چھوڑ آرام قرار

ہکیاں ٻکیاں نی وے

٭٭٭

مساڳ ملیندی دا گزر ڳیا ݙینہ سارا

سنگار کریندی دا گزر ڳیا ݙینھ سارا

کجلہ پایم سرخی لایم

کیتم یار وسارا

کانگ اݙیندیں عمر وہاݨی

آیا نہ یار پیارا

روہ ݙونگر تے جنگل ٻیلا

رولیوم شوق آوارا

ہکدم عیش دی سیجھ نہ مانڑیم

بخت نہ ݙتڑم وارہ

پڑھ بسم اللہ گھولیم سر کوں

چاتم عشق اجارا

رانجھن میݙا میں رانجھن دی

روز ازل دا کارا

ہجر فریدؔ النبی لائی

جل ڳیوم مفت وچارا

مولوی لطف علی ؒ

قصہ سیف الملوک سنہ تصنیف:

روز خمیس ختم تھیا دفتر سنہ تاریخ لکھیوے

ٻارھویں سخت صدی ہک پنجک چا گھٹیوے

ماہ مبارک رجب دی ستویں اے گرہ کھول ڳݨیوے

تھیا فصیل اے سیفل نامہ یارو کھول اَکھیوے

نامی ݙہوں بنام مولانیک نگاہ کچیوے

اس پُر عیب عیوبی دا کل ہر ہک عیب چپیوے

وچ گلزار ہزار ٹھیوسے گل گو ناں ڳݨیوے

ہک پل سُݨیوسے تاں سکھ ساری رین لنگھیوے

نُور بھریا تیمورؔ معظم شاہ منصور سُݨیوے

اِس عادل سلطان اُتے صدرحمت سدا گھلیوے

وِچ ملتان مظفرؔ خاں واہ نیک نواب مَنیوے

رہن سدا ملتان اندر پُر نور محمد ݙیوے

نادرؔ خاں بہاول خاں سردول ٻہوں چر جیوے

جیں پاس دے پاس لڳیں نالائق ، لاتھیوے

اپݨے دیس بہادرؔ پور دا وی اِتھاں اسم اَنیوے

شالا رہے آباد سد تے ہر دم شادر رہیوے

لطفؔ علی پیغمبرؐ دا ہُݨ کلمہ پاک پڑھیوے

مولوی عبدالحکیم مرحوم

قصہ یوسف زلیخا مثنوی دے مصنف مولوی عبدالحکیم مرحوم ہِن ، سنِ تصنیف 1218 ہجری ہے ، 1317ہجری دا چھپیا ہویا نسخہ پراݨیں لائبریریں اِچ مِلدے۔

دربیان وجہ تصنیف

چلو عبدالحکیماں تاں چلائیں

اَتے تصنیف قصّے دی کرائیں

اہاہک روز دردل فکر مینوں

جو جملہ بُھل ڳیا سب ذکر مینوں

جوکوئی چیز ہُݨ تصنیف کیجے

جو کوئی عشق دا قصّہ بݨیجے

جو تساں تھیں رہے کوئی نشانی

جہاں دُنیا دے وِچ اے یار جانی

جݙوں دل فکر دا ہے جام پِیتا

یوسفؔ دے عشق دا انجام کیتا

زمانے شاہ عالی شان والے

شجاع الملک ذی الاحسان والے

بلند اقبال عالی جاہ شاہے

سکندر وانگ عالم دی پناہ ہے

وِچ احمد ؔپور بہاول ؔخان والے

بہاولؔ خان ذی احسان والے

اَساں اے عشق دا قصّہ بݨایا

جو وِچ درگاہ رَب دی خوش کرایا

جو ہوسی دوست او خوش حال ہوسی

تے حاسد کنوں پامال ہوسی

سنہ آہے سال سَے ٻارہاں اٹھاراں

ݙیہاڑے وی زیادہ ہور ٻارھاں

منیوں بخشیا خدا دے فیض حصّہ

میں کیتا عشق دا تصنیف قصّہ

آغاز قصہ، زائیدن زلیخا

چلو عبدالحکیماں تاں چلائی ، زلیخا دے جٖمݨ دی گل کرائیں

اہاہک شاہ وچ مغرب زمیں دے ، جو سبھے شاہ ہِن تابع تھیندے

تلے فرمان اس دے رومؔ تارُوسؔ جیکر پچھن اُسے دا نام کیمُوس

آہی اُس دی زلیخا نام دُختر ، جو شرماوِن اُسے توں روشن اختر

دامودر داس

مائے نی میں یار لدھوئی نِت اُٹھ منجھیاں چارے

برکت تیݙی گھاہ نہ سُکے ، مَنجھ نہ کٹی مارے

جُتی ، بھورا مول نہ منگے لتے پورے چارے

اوڑامول نہ لڳے کݙاہیں ساوݨ وسے پھوہارے

مادھو لال سئیں

کافی

میرے صاحبا! میں تیری ہو مکی آں

دلوں نہ وِساریں توں میں نوں صاحبا ! ہرگالھوں میں چُکی آں

اوڳݨ ہاری کوں گُٖݨ ناہیں، بخش کریں تاں میں چھٹی آں

جیوں بھانوی تیوں رکھ پیارا دامن تیرے لُکی آں

کہے حسینؔ فقیر سائیں دا دَر تیرے دی کُتّی آں

کافی

پیارے لال کیا بھرواسا غم دا

اُݙیا بھنورا تھیا پردیسی اَڳے راہ اڳم دا

کوڑی دنیا کوڑا پسارا جیوں موتی شبنم دا

جنہاں میرا شوہ رجھایا تنہاں نہیں بھوجم دا

کہے حسینؔ فقیر سائیں دا چھوڑ سریر بسھم دا

بابا فریدالدین گنج شکرؒ

فریداؔ امن میدان دے ٹوئے ٹٻے لاہ

اڳوں مول نہ آوسی دوزخ سندی بھاہ

فریدؔا ݙکھاں سیتی ݙینہ ڳیا سُولاں سیتی رات

کھڑا پکارے پاتݨی ٻیڑا کپر وات

فریدؔ کالے میݙے کپڑے کالا میݙاویس

گُناہاں بھریا میں پھراں لوک آکھن درویش

فریداؔ محل نسکھݨ رہ ڳئے داسا آیا تُل

گوراں سَے نماݨیاں ٻہسِن رُوحاں مِل

اُٹھ فریداؔ ستیا جھاڑُو ݙے مسیت

تُوں سُتا رب جاڳدا تیݙی ݙاڈھے نال پریت

کھا فریداؔ رُکھی سُکھی ٹھڈاپاݨی پی

ݙیکھ پرائی چوپڑی ناں ترساویں جی

پہلے پہریں پھلڑا تے پھل ہے پچھلی رات

جو جاگن سولہن سائیں توں برات

اُٹھ فریداؔ ستیا وضو ساز نماز گدار

جے سر سائیں ناں جھکے سو سر کپ اُتار

اُٹھ فریداؔ ستیا دنیا ݙیکھݨ جا

جے کوئی بخشیا آ ملے توں بھی بخشیا جا

فریداؔ جہان کم ناہیں گن وسار

متاں شرمندہ تھیویں سائیں دے دربار

فریداؔ رتی رَت نہ نکلے تن چیرے کو

جوتن رب رَتے تن تن رَت نہ ہو

کانگا کرنگ نہ چھوڑیو چُن چُݨ کھائیوماس

دو نین مت کھائیو پیا مِلݨ دی آس

سرور کربلائی

دِلڑی دا سِوا درد دے غم خوار نی کوئی

یوسف ہاں مگر میݙا خریدار نی کوئی

جند ݙے کے تیݙاپیار جے کر جیت سگاٖں میں

اے ہار تاں دلدار ! سِرور ہار نی کوئی

نقوی احمد پوری

چوڳ کیتے سارا ݙینھ پنچھی اُݙردا رہ ڳیا

توݨیں جتھ ہا آلھݨا اونکوں نظردا رہ ڳیا

اُوں ستارے نال کجھ ڳانڈھا ہا میݙی سیت دا

جیڑھا سِجھ نکلݨ توں کجھ پہلے اُبھردا رہ ڳیا

ݙیکھاں کتنے پھیر ݙیسی ایہ میݙی تقدیر کوں

واہمہ میکوں سدا تیݙی نظردا رہ ڳیا

میں تاں اُسریندا ریہم ہر دم اُمیداں دے محل

وقت میݙا ݙکھ دے کھولے وچ گزردا رہ ڳیا

کیویں لکھاں خط دیوچ میں حال ݙکھ دی چوبھ دا

منہ وٹاوے چا نہ اُو، دل میݙا ݙردا رہ ڳیا

شعلے بکھدے رہ ڳئے نقوی غم دے میݙے خون وچ

میں وانگیں جسم وی میݙا پگھردا رہ ڳیا

جانبازجتوئی

بے پرواہ نال اَڑ ڳیُم پاند

رُوح نہیں لڳدا کہیں ووہاند

دلبر ٻاجھوں کجھ نہیں بھوندا

گھر ، وَر ، ویڑھا کھاوݨ آندا

ملک غلام رسول ڈڈا

شالا رب رادھی کوں رنگ لاوِس اوندیں ایڑیں وچ رڑھ رڑھ ہے

ایݙوں رڑھ رڑھ پک بھورے آبھوں تھئی اوݙوں اوݙک اوتھر جھڑ ہے

اوݙوں جھڑ مینہہ گاج ننانواں ہے ایڈپوں چھل پاݨی دی چھڑی ہے

ایݙوں رڑھ ہے ٻیٹ دی آدھی وچ اوݙوں مالیں دی کھڑ کھڑ ہے

خلیق ملتانی

خلق، مروّت،پیار دی بَردی، ہک ہک چروے دار دی بردی

سوز ، فراق تے راڳ دی کُٹھڑی ، سندھڑا ، جوگ ، بہاڳ دی کُٹھڑی

رِم جھم مینگھ ملہار دی ترسی ، کھمّݨ گاج بھوہار دی ترسی

ترسی ترسی رَہوے روہی

جَم جَم جشن مناوے روہی

خرم بہاول پوری

میں ٻیا کجھ نمہیں آکھ سڳدی زیادہ

ایہ نازاں پلیا ہا نہ ہا ݙکھ دے ݙا دا

وِلانوݨ ،رِجھانوݨ ، ستاوݨ ، سہاوݨ

سبھو کم طریقے دے موقع دا جادا

طرح ہر طرح دی سو سو طرح دی

کوہݨ ہر ادا ہے سَو سَو ادا دا

ایہو رب کرے جو اوہو ہووے شالا

میکوں بُھلوہ پوندے سنجٖاپو اَلا دا

میں کتھ کیتے سینہ کیتم سُورے سُورے

تیݙے کاݨ پنجرا رکھیم ایہ ہوا دا

میݙی ست دی مُک ڳئی میݙی رَت وی سُک ڳئی

تیݙی کھل دا دڑکا وی ہا ایں بلا دا

ایہیں جھوک وچ آن لا جھوک پکی

جو ایں جھوپڑی دا ہئی ککھ ککھ وفا دا

کیویں جی سڳے ول کیڑھی تڳ تے اُٹھے

جیکوں چھٹ ونجٖے تیر تیݙی نگاہ دا

اوندے تن بدن وچ خدا کیڑے پاوے

جیڑھا تیکوں ݙکھلاوے ݙر بد دعا دا

سدا جند جیویں میݙا یار خرم

نہ رکھیو مرݨ دا نہ جیوݨ دے ݙا دا

منشی غلام حسن شہیدؒ

میں ہو گیا کچھ ہور نی ، ہُݨ کون پچھاݨے

کون سُنجٖاݨے کون پچھاݨے ، اَنہد دی گمنگھور نی

ہادی مینوں سق پڑھایا ، غیر نہاِستے آیا جٖایا

مطلق نُور جمال ݙکھایا ، مِٹ ڳئے جھگڑے سورنی

حضرت حافظ جمالؒ اللہ

سوداگر لݙ ڳئے سَے کر کر وَݨج وَپارے

کئی سوداگر لالاں دے تے لاکھی صد ہزارے

لاتھے رہئے بار تنہا دے نوںسو سٹھ ہزارے

رہے کنگال جمالؔ وچارا کھڑا ہتھ پسارے

سچل سرمست

ساکوں ملیا محرم یار

رَہسوں راوی دے کنار

رانجھو نال بٹھار

جھنگ سیال پے شور کرِن

ہُݨ ویسوں تخت ہزار

ابر اَکھیں دا اینویں وسدا

جیویں مینگھ ملہار

حمل خان لغاری

ناز بھرے دے نیݨ سدا ہن بِن پیتے مستان ݙوہیں

ابرو اَکھیاں دلبر دیاں گݙ مسجد تے میخان ݙوہیں

نُور بھرے دے رُخ روشن توں تھئے شمس قمر قربان ݙوہیں

ٻہہ کول اَتے کجھ ٻول مِٹھا کر عاشق تے احسان ݙوہیں

مولوی لطف علی

ٹور ٹُرن دا چنچل کوں ہتھ دعویٰ مُول نہ آوے

غرق تھیاں وچ غم دے کبکاں شرموں مار مُکاوے

مور مُلکھ کوں چھوڑ ونجٖن ایں ٹور ٹُرݨ دے دعویٰ

لُطف علی دے ڈھولے نال پیا کون کرے اِتھ دعویٰ

علی حیدرملتانی

بھی جو زہر کھا مرن کجھ شرم نہ ہندوستانیاں نوں

کیا حیا انہاں راجیاں کجھ شرم نہیں نُورانیاں نوں

بھیڑے بھر بھر ݙیون خزانے فارسیاں نوں خراسانیاں نوں

وچ چھاوݨیاں دے پاݨی تک ٻدھو جے لہو نہ ودھیاپاݨیاں نوں

مولوی عبدالکریم

آپ جھنگ مگھیاݨہ دے رہݨ والے ہَن ، انہاں دی زندگی دے حالات کہیں کوں وی پتہ کائنی ، معیارالایمان، نجاب المومنین ، و سنہ تصنیف 1082ہجری اور نجات الایمان انہاں دی یادگار تصنیفات ہن۔592ء توں 1082ء تک دے طویل عرصہ اِچ ڳݨتری دے چند شعراء دے حالات زندگی ملدے ہِن۔ ہک قلمی نسخہ ہے جیرھا 1260اِچ لکھیا ہویا ہے۔

چراغ اعواݨ

چراغ عوان 1090ہجری وچ پیدا تھئے ، ایں زمانے وچ میاں صاحب اِچ میاں دوست محمد (متوفی 1113ہجری) سجادہ نشین ہن۔چراغ اعوان 1145ہجری اِچ وفات پاتی۔ہر سال چیتر دی چھیکڑی جمعرات کوں ہک میلہ لڳدا ہے جینکوں ’’چراغ شاہ دا میلہ ‘‘ آکھیا ویندے۔

احمد خان طارق(1924ء۔2017ء)

معروف لکھاری سئیں رانا محبوب اختر دی 2018ء وچ ہک شاہکار کتاب آئی اے ’’مونجھ سے مزاحمت‘‘ ایں کتاب وچ سئیں رانا محبوب اختر مزاحمتی شاعری کرݨ آلے شاعراں دی شخصیت تے فن تے کلام کرݨ دے نال نال نمونہ کلام وی شامل کیتے۔سرائیکی دے مہاندرے شاعر سئیں احمد خان طارقؔ جنہاں نظم ’’چڑیاں اُٹھو کوئی دھانہہ کرو چپ نہ کرو چپ نہ کرو‘‘ لکھی ، بارے لکھّے جو سئیں اقوام متحدہ دی شاعراقوام متحدہ دا منشور اے ۔ سئیں احمد خان طارقؔ دا ہک ݙوہڑہ تبرک دے طور تے پیش اے:

اَڑی سینگی ایہ کیا راز ہوسی سکتہ گاج گجے دل دھڑکدی ہے

مینہ نیں آندا تاں ہاں ماندے جے آندے تاں بھا بھڑکدی ہے

ہن سخت سلاخاں پنجرے دیاں جند ہُس مُئی ہوکدی پھڑکدی ہے

کیوں طارقؔ کالے لوک ہوسوں کیوں بجلی سر تئیں کڑکدی ہے

٭٭

اساں کلھیاں پڑھ پڑھ انج رہ ڳئے جُٖل کہیں دے کول نماز پڑھوں

ہتھ ٻدھ بھانویں ہتھ کھول پڑھوں ایہ پھول نہ پھول نماز پڑھوں

ہتھ تسبیح مسجد رقص کروں پاڳل وچ دول نماز پڑھوں

جتھاں طارقؔ دڑکے نہ ہووِن اوہا مسجد ڳول نماز پڑھوں

اقبال سوکڑی

سرائیکی شاعری اچ سئیں اقبال سوکڑی دا ٻہوں وݙا ناں ہے ۔ اقبال سوکڑی اوں ویلھے توں سرائیکی لکھدے پِن جݙاں سرائیکی کوں سرائیکی نہ آکھیا ویندا ہا ۔ سرائیکی غزل کوں سنجٖاݨ تے اُچا مقام ݙیوݨ اچ انہاں دا ٻہوں وݙا ہتھ اے ۔ سئیں محمد اقبال سوکڑی ‘صاحب خان ملغانی بلوچ دے گھر 5 اپریل 1938 ء کوں تونسہ دی وستی سوکڑ اچ پیدا تھئے ، محکمہ تعلیم دے وچ مدرس دی حیثیت نال خدمتاں سر انجام ݙتیاں ۔ 1958ء اچ سرائیکی شاعری دا آغاز کیتا تے ماشا اللہ ہُݨ وی لکھدے پِن ۔ آپ دے کتابیں دی تعداد ٻہوں زیادہ ہے ۔ جنہاں وچ ہنجوں دے ہار ، ݙکھ دی جنجٖ ، کالے روہ چٹی برف، ورقہ ورقہ زخمی ، لیرو لیر پچھانواں ، اٹھواں آسمان، بے انت ، اقبال سوکڑی دے ݙوہڑے تے ٻیاں کتاباں شامل ہِن ۔

اڑی آ ݙیکھوں ساݙی وستی وچ کوئی جوڳی ائے تیݙا ناں گھِندے

اونکوں خیر خیرات دی کوئی سدھ نئیں نہ کہیں دیوار دی چھاں گھِندے

وت لوک اوکوں اقبالؔ آہدن وَت رو گھِندے وَت ڳاں گھِندے

اوندے کاسے دھوڑ دے بُٖک جو ہِن سر پا کے دھوڑ کوں دھاں گھِندے

ساکوں ورثے دے وچ خوف ملین اساں ٻدھݨیں دے وچ ݙرسوں پئے

ساݙی تس ہے کئی سو سالیں دی اساں خاب اِچ بُٖݙسوں ترسوں پئے

ساݙا جیوݨ جواّجڳ دا ہے جڳ جیت کے بازی ہرسوں پئے

اقبالؔ جے مرسوں مرویسوں اساں سِجھ نئیں روز اُبھرسوں پئے

اشو لال

محمد اشرف المعروف اشو لال غلام محمد راں دے گھر کروڑ لعل عیسین اچ پیدا تھئے ۔ ایم بی بی ایس کیتا ۔ لکھݨ پڑھݨ دا شوق شروع توں ہا ۔ 1979 اچ سرائیکی شاعری شروع کیتی ۔ چھیڑو ہتھ نہ مرلی ، گوتم نال جھیڑا، کاں وسوں دا پکھی ،سندھ ساگر نال ہمیشاںانہاں دیاں کتاباں ہِن۔اشو لال سرائیکی دے جدید لہجے دے شاعر اِن ، آپ دے کلام کوں تعلیم یافتہ لوک ٻہوں پسند کریندن ۔

ملتان دی اُݙیل

کتنے حاکم آئے سبھاڳا

کتنے حاکم ڳئے سبھاڳا

خوجیاں نال ایویں کتنے خوجے

گھیو دے پیپے تھئے سبھاڳا

چندر بھاڳ ندیاں دے پاݨی

کیویں جھاڳا، تھئیے سبھاڳا

قبراں وِچوں مویا کیویں

جیندیاں کوں سمجھائے سبھاڳا

ایں درگاہویں کہیں ݙینہہ اُݙکے

اُوں درگاہ ونجٖ لہہ سبھاڳا

’’پیر پسار پیوں وچ چونکے‘‘

رفعت عباس

غلام عباس المعروف رفعت عباس ملتان اچ ملک حسن بخش ارائیں دے گھر 7 جولائی 1957 اچ پیدا تھئے ۔ ایم اے اردو کر تے لیکچرر لڳ ڳئے ۔ 1977 اچ شاعر ی شروع کیتی ۔ پڑچھیاں اُتے پُھل ، جھمری جُھم ٹرے ، بھوندی بھوئیں تے ، سنگت وید ، پروبھرے ہک شہر اچوں ،عشق اللہ سئیں جاڳیا ، ایں نارنگی اندر انہاں دیاں کتاباں ہِن ۔سئیں رفعت عباس نویں لہجے دے معتبر تے مہاندرے شاعر اِن ، سرائیکی کافی کوں انہاں نواں رنگ تے روپ ݙتے ۔

زباناں ٻولݨ آلے

زباناں ٻولݨ آلیاں کیتے نویں ݙینہہ ، ٻیٹریاں دریا تے ما

ٻولیاں دے پُل، زباناں ٻولݨ والیاں تے تہمت جنہاں

لاتی، لولیاں دا مندا جنہاں منگیا، کوُڑ اِنہاں دیاں ٻوتھیاں

تے گھوڑیاں وانگوں نچسی، ݙانداں وانگوں دنگسی

زباناں ٻولݨ والیاں کیتے برکت مدامی جیں وی آکھو

لولی ݙتی عمر ودھائی ٻالیں دی

عزیز شاہد

معروف سرائیکی شاعر سئیں عزیز اکبر المعروف عزیز شاہد28 جولائی 1947 ء کوں معروف سرائیکی شاعر سئیں نور محمد سائل دے گھر پیدا تھئے ۔ بی اے تئیں تعلیم حاصل کیتی تے درس و تدریس دا شعبہ اختیار کیتا ۔ 1963ء اچ شاعری شروع کیتی تاں معروف سرائیکی شاعر سئیں سرور کربلائی دی شاگردی اختیار کیتی ۔ انہاں دیاں احٖ تئیں ڈھیر ساریاں کتاباں چھپ ڳن جنہاں اچ مݨ دریاتیں ، پُھل سرمی دے ، پݨیال ،اول ، جوڳ ، دھمی ، سلسلے سلونی دے ، پُھلاں بھری چنگیر تے چیݨاں شامل ہِن ۔

میندی دا ہک ٻوٹا

اساں تاں سانول!

سئیںدے ریشم پیریں سانگے

سِک دے صحن حویل دے اندر

اَپݨی دھپ تیں اَپݨی چھاںتیں

میندھی دا ہک ٻوٹا لایا

آسوں پاسوں لال غلاب کوں چتر کھڑایا

نال ربیل چنبیلی دا ہک چھتّر بݨایا

وسدا ویڑھا رات دی راݨی نال سجٖایا

پونبل پونبل نال اساں ول

اَپݨے آپکوں آپ رہایا

تن دی تس تیں من مہکایا

اساں تاں سانول!

سئیں دے ریشم پیر پَسانویں

ککھ لایا لکھ پایا

صوفی نجیب اللہ نازش

سئیں صوفی نجیب اللہ نازش 1954ء اچ سئیں قادر بخش مرحوم دے گھر جٖمئے ۔ مڈل تئیں تعلیم حاصل کیتی ۔ آپ ہِک علمی ادبی گھرانے نال تعلق رکھیندن ۔ 1983ء اچ شاعری شروع کیتی تاں امیر بخش خان دانش دے شاگرد بݨیئے ۔ نازش دے ݙوہڑے ، توں تاں وفا کریں ہا ، میݙا دیس، زکریا ایکسپریس دی ٹکر، پتہ نی توں کیا ہِیں آپ دیاں مشہور کتاباں ہِن ۔ صوفی نجیب اللہ نازش تے انہاندے خاندان دیاں سرائیکی واسطے عظیم خدمات ہِن ۔ انہاندے بھرا صوفی فیض محمد دلچسپ دے سینکڑاں شاگرد ہِن ، صوفی صاحب دے اپݨے وی شاگرد سو توں ودھ ڳن ، آپ سرائیکی گیت دے بے مثال شاعر ہِن ۔

غزل

جاہ جاہ تے میݙے حال کوں اظہار کریندے

دل اہدے میݙے نال او ہُݨ پیار کریندے

ساقی جو میکوں جام ہا خالی وی نہ ݙیندا

ہُݨ ݙیندے تاں بھر جام کوں منہ تار کریندے

مل پووے کتھائیں اہداں جو آکھیں تاں ونجٖاں مر

تر نین تھی ویندے ہنس انکار کریندے

مخصوص ہے ہک جاہ او جتھاں روز آ کھڑدے

تھی علم ڳسی میݙا جو دیدار کریندے

اوں من تے جنھیں لوکیں دی میکوں ہا روایا

ہُݨ ݙہدا اُنہیں نال او تکرار کریندے

قیس فریدی

سئیں مرید حسین المعروف قیس فریدی حاجی قطب الدین سومرو دے گھر مئو مبارک اچ پہلی دسمبر 1950 ء اچ پیدا تھئے ۔ میٹرک کر تے فاضل اردو کر گھدا تے درس و تدریس دے شعبے نال منسلک تھی ڳئے ۔ 1958 اچ صرف 8 سال دی عمر اچ شاعری شروع کیتی ۔ سئیں انعام اسعدی کوں استاد بݨا گھدا ۔ انہاں دی تصانیف اچ ارداس ، چند سرائیکی اصطلاحات و مترادفات ، پرہ باک ، نمرو، توں سورج میں سورج مُکھی ،آمشام تے گھاگھر شامل ہِن۔

وچھڑیوں تاں تروڑیا پیار دا ناتا نہ تئیں نہ میں

لیکن جے آ ملیوں تاں سنجٖاتا نہ تئیں نہ میں

تیݙی پہچاݨ کیا ہے تے میݙی پہچاݨ کیا

ہک ٻئے کوں فاش کر تے وی جٖاتا نہ تئیں نہ میں

توݨے جو ݙوہیں ہاسے وپاری وفائیں دے

رکھیا کہیں دے نال ایہہ کھاتا نہ تئیں نہ میں

حلقہ کیوں اپݨے ٻارھوں ٻدھے چوݙویں دے چن

بھیت اپݨی ڳلکڑی دا وی پاتا نہ تئیں نہ میں

تیکوں وی سچ دی ڳول ہے میکوں وی سچ دی ڳول

ایہہ ایہو جا ہے کوڑ جو لاتا نہ تئیں نہ میں

جیڑھے سببوں قیس ، بدن لال سرخ تھین

دل وی اوں ٻلدی بھاہ کوں پچھاتا نہ تئیں نہ میں

شمیم عارف قریشی

سئیں شمیم عارف قریشی انگریزی پڑھیندن تے سرائیکی لکھدن ۔ انہاں دی کتاب ’’نیل کتھا ‘‘ شائع تھی چکی ہے ۔ سرائیکی زبان ‘ ادب واسطے ٻہوںخدمات اِن ۔ آپ سرائیکی ادبی تنظیم سویل دے سربراہ ہِن ۔ آپ دا تعلق ملتان نال ہے۔ آپ ڈائریکٹر کالجز وی رہ ڳن ۔ آپ 11 اگست 2018ء کوں ایں فانی جہاں توں رخصت تھی ڳے ۔ آپ دی وفات نال سرائیکی ادب اچ پووݨ آلا خلا اوکھا بھریسے۔

کافیاں

پہلے تاء دی مانی اُتے ماکھی دَھرتے کھاسوں

ہک واری جے ول جٖمسوں تاں پہلے عشق کماسوں

باغ شہر وچ ساول اُتے پھینگاں پھینگاں تھیسوں

کُس مویاں دی رتول وچوں پھُل تھی جٖمدے راہسوں

ڳوٹھ اپݨے نہ چھوڑ کے و یسوں بھاویں لکھ مراداں

اَݨ واہندے کہیں ہنجوں وانگوں اَکھ وچ تردے راہسوں

ریاض عصمت

نویں سرائیکی غزل اچ سئیں ریاض عصمت سرائیکی وسیب دا ہِک نشابُر تے وݙا ناں ہے ۔ سئیں ریاض عصمت دی کتاب’’ نشانی ‘‘سرائیکی شاعری دا ہِک معتبر حوالہ ہے ۔ چنڳا شاعر ہووݨ دے نال نال ٻہوں چنڳے انسان وی ہِن ۔ یاریں دے یار تے غریبیں دے غمخوار ہِن ۔سئیں ریاض احمد عصمت فیض محمد خان چچہ دے گھر 14 اگست 1962ء کوں تونسہ شریف اچ پیدا تھئے ۔ مہاندرے شاعر سئیں اقبال سوکڑی دے شاگرد ہِن ۔ ملازمت کریندن تے 1985 ء توں لکھدے پِن ۔ سئیں ریاض عصمت دی نویں کتاب وی آوݨ آلی ہے ۔ جیڑھی جو یقینا سرائیکی زبان ، ادب اچ ودھارے دا باعث ہوسے ۔

سوجھل سوچاں دل دے وچ مہمان کروں

سچے جذبے سوچ اپݨی کوں دان کروں

یا وت کوڑ دی سُولی چڑھ کے جھوٹے کھاؤں

یا وت اپݨاں ٻہوں سارا نقصان کروں

تھل اچ سسیاں آندن یوسف نئیں آندے

دل اپݨے دا مارو تھل کنعان کروں

نیزے دی ہر نوک توں سر بچواوݨ لیسوں

ول ہک واری نیزے تے قرآن کروں

کہیں کہیں ویلے عصمت ایویں دل آہدے

جان اپݨی دا دشمن اپݨی جان کروں

ظفر لاشاری

سرائیکی ناول نگار سئیں ظفر محمود لاشاری 9 دسمبر 1948 ء کوں محراب والا اچ محمد ابراہیم خان دے گھر جٖمئے ۔ ایم اے ، ایم ایڈ کرݨ دے بعد مدرس دا پیشہ اختیار کیتا۔ انہاں سرائیکی ناول نگاری کوں ہِک نواں رنگ ݙتا ۔ انہاں دے ناول نازو، پہاج ٻہوں مشہور تھئے۔ ایں دے علاوہ انہاں دی سرائیکی افسانیں دی کتاب تتیاں چھانواں تے معروف سرائیکی شاعر جانباز جتوئی دے بارے ہک کتاب جانباز جتوئی شخصیت و فن وی شامل ہِن ۔ سئیں ظفر لاشاری پہلے نثر نگار ہن جنہائیں دی لکھت نال سرائیکی دے نثری ادب کوں وقار ملیے۔

امان اللہ ارشد

معروف سرائیکی شاعر سئیں امان اللہ ارشد وستی دیرہ دوست محمد ججہ عباسیاں تحصیل خانپور اچ حکیم محکم الدین اعواݨ دے گھر 1972 ء اچ اکھ کھولی ۔ 1981 ء توں شاعری شروع کیتی تے سئیں صوفی فیض محمد دلچسپ کوں اپݨا استاد بݨا گھدا ۔ انہاں دیاں کتاباں اکھیں خواب جگارے ، ارشد دے ݙوہڑے ، سِک دا ساوݨ، دھمال ، تیݙیاں یاداں ، آسرا فقیریں دا، تیݙیاں یاداں ہِن۔

تڑپدا مر ڳے کوئی لاچار دروازے اُتے

ݙو قدم ٹر نی آئے سرکار دروازے اُتے

ٻدھ کراہیں کھڑ ڳئی ئِ اکھ تار دروازے اُتے

رحم کر مجبور کوں نہ مار دروازے اُتے

مُدتیں توں چپ کھڑی کونڈی اُتے زنگ آ ڳئے

بے کسی دے ݙیکھ ونجٖ آثار دروازے اُتے

غیر کیتے تاں تیݙی دیوار اچ در بݨ ویندن

میں کیتے تاں بݨ ڳئی ئِ دیوار دروازے اُتے

لاش کیندی آ لنگھی ہے شہر دئیں کوچیں وچوں

رو کرائیںآ ڳن پردہ دار دروازے اُتے

میݙے ارشد در تے وی دستک ݙتی ہے احٖ کہیں

میکوں تاں امدا نی پیا اعتبار دروازے اُتے

مصطفی خادم

سئیں غلام مصطفی خادم دی سرائیکی شاعری دے حوالے نال خدمات کوں وساریا نی ونجٖ سڳدا۔ آپ حافظ امام بخش مکول دے گھر 5 جولائی 1956ء کوں دائرہ دین پناہ پچھادی اچ جٖمئے ۔ بی اے تئیں تعلیم حاصل کیتی تے سرکاری ملازم تھی ڳئے ۔ 1970ء اچ شاعری شروع کیتی ۔ سئیں غلام محمد شاکر تونسوی آپ دے استاد ہِن ۔ سئیں غلام مصطفی خادم دیاں کتاباں اچ پارت، لوارلہجے، پنج کݨی ، بھانج ، خادم دے ݙوہڑے ، پورھیا شامل ہِن ۔

تیݙے شوق شراب دا ناغہ تھئے اساں آس دا امرت پی پئے ہیں

تیݙی یاد اچ دل وندلاوݨ دے لکھ حمد جو ہیلک تھی پئے ہیں

اینویں حمد و حمد حمید کیتے ساہ جُھݨ پئے ہیں لب سی پئے ہیں

توݨیں خادم صحیح سچ موت وی ہئی تئیں آکھئے جی اساں جی پئے ہیں

٭٭

کیا عرض کروں کیا پِندے ہیں بھلا پِنسوں کیا اساں پندھ کرݨے

تیݙے رُخ انور دے وانگ سخی ہے ڳال صفا اساں پندھ کرݨے

نہ حال پریتی گھن کوئی نہ رات ٹِکا اساں پندھ کرݨے

ساݙا پندھ ہے خادمؔ پیریں دا ساکوں پیر چُما اساں پندھ کرݨے

اسلم جاوید

اسلم جاوید چوہدری فضل الٰہی راجپوت دے گھر ملتان اچ پہلی اکتوبر 1948 ء کوں اکھ کھولی ۔ بی اے تئیں تعلیم حاصل کیتی تے صحافت دا پیشہ اختیار کیتا ۔ 1960 اچ شاعری شروع کیتی۔ میکوں آکھ نہ پنج دریائی ، ست سرائی ، پکھی پال تھلوچڑ انہاں دیاں کتاباں ہِن ۔

میں تَسّا میڈی دھرتی تسی

تسی روہی جائی

میکوں آکھ نہ پنج دریائی

٭٭

چڑیاں رَلّے ڳاوݨ سکھے تتراّں نال اَلاوݨ

ڳیرے میکوں سبق پڑھایا اَکھیں بھال اَلاوݨ

جگنو من وچ اَشا پوتی ݙیوے ٻال اَلاوݨ

٭٭

شاکر شجاع آبادی

شاکر شجاع آبادی دا اصل ناں محمد شفیع ہے ۔ مولوی اللہ یار سیال دے گھر چاہ ٹبے والاشجاع آباد اچ 1955 اچ پیدا تھئے ۔ پرائمری تئیں تعلیم حاصل کیتی تے ول شاعری شروع کیتی۔ 1986 اچ شاعری دا آغاز کیتا ۔ حضرت خواجہ غلام فرید ؒکوں اپݨا روحانی استاد منیندن۔ انہاں دیاں مشہور کتاباں اچ پیلے پتر، پتھر موم ، لہو دا عرق، کلام شاکر، شاکر دے ݙوہڑے ، ملدے خدا مدینے ، ٻلدیاں ہنجوں ، پتہ لڳ ویندے ، گلاب سارے تمہیں مبارک شامل ہِن ۔

اعتبار نہ کر انہاں سوہݨیاں تے اَجٖ کجھُ ہوندن کل کجھُ ہوندن

منہ زور مزاج دے مالک ہن گھڑی کجھُ ہوندن پل کجھُ ہوندن

اِنھاں حسن دیاں بھریاں بوتلاں دے ڳل کجھُ ہوندن تل کجھُ ہوندن

ہن شاکرؔمثل کرینہاں دی پھَل کجھُ ہوندن، پھُل کجھُ ہوندن

٭٭

میݙی سوچ تے پاݨی پھیر سجٖݨ ݙتو کھیݙ ونجٖا میݙا کیا رہ ڳئے

میݙا امن سکون آرام خوشی کیتو لوݨ سوُا میݙا کیا رہ ڳئے

کر ختم جوانی شاکر دی ݙتو کمر نِوا میݙا کیا رہ ڳئے

میݙے شکوے تے عتبار نہ کر چلو آپ ݙسا میݙا کیا رہ ڳئے

عبدالرشید اُشتر

سئیں عبدالرشید اشتر خان پور مُنج والا ضلع دیرہ غازی خان اچ رانجھا خان احمداݨی دے گھر 1972ء اچ پیدا تھئے۔ پرائمری تئیں تعلیم حاصل کیتی ، ول زمیندارہ دا پیشہ اختیار کیتا۔ آپ 1994ء اچ شاعری شروع کیتی تے سرائیکی دے وݙے شاعر ظفر جتوئی دی شاگردی اختیار کیتی ۔ اشتر ٻہوں وݙا شاعر اے پر ایں شاعر کوں روڳ کھا ڳن ۔

تیݙا وقت جو ہے تہوں ہر ویلے تیݙے در تے شام سویر کھڑن

تیݙے ہتھ دھو دھو کھڑ پیندے ہِن چپ کر کے چمدے پیر کھڑن

ساݙا کُئی وی کینی ساہ جِتلا تیݙے ڈھیر جو ہِن تہوں ڈھیر کھڑن

ہِن طوطے اُشتر او توݨیں جے توݨیں ٻیر تے ٻیر کھڑن

ممتاز حیدر ݙاہر

ممتاز حیدر ݙاہر دا بھٹہ واہن ( تحصیل صادق آباد) توں تعلق ہا ۔ اردو دے علاوہ سرائیکی اچ وی شاعری کیتی ۔ اگرچہ آپ دی شاعری اچ روایت توں انحراف تے زندگی دی حقیقتاں کوں اجاگر کرݨ دا رحجان پاتا ویندا ہے، لیکن آپ منفرد انداز بیان تو قاری کوں متاثر کر ݙیندن۔انہاں دیاں کتاباں اچ پکھی واس ( سفر نامہ بھارت ) ، کشکول وچ سمندر ( غزلاں ) ، وہندے نیر ( انتخاب ) ، اندھارے دی رات ( نظماں ) شامل ہِن ۔ آپ سوجھلا رسالہ کڈھیندے ہن ۔

اساں بزرگیں دے

ترکے دی تقسیم توں زخم اڳڑین

جنھاں کوں سنبھیندے

ہتھیکا کریندے

جوانی گزری

کئی زخم حالی وی مضبوط ہِن پئے

جیڑھے آوݨ والی نسل کوں

اساں تحفے اچ ݙیوݨے ہِن

انہاں کیتے کجھ خواب وی چُنڑدے پے سے

محبت تے آزادی دے

جاڳدیں ݙٹھے ہوئے خواب

جذبئیں دی تعظیم دے خواب

جنہاں دی تعبیر

او اپݨے دور اچ زبردستی منگسن

اساں اپݨے حصے دے زخم پاتن

انہاںکوں وراثت وچ خواب ݙیسوں

جہانگیر مخلص

ساݙیاں سوچاں ،ساݙے وپرے، ساݙے جٖمدے ٻال

ساݙیاں مونجھاں ، ساݙے ہنجوں ، مٹی کھمدے ٻال

اُوں پیو دے وی جیوݨ دا اندازہ لاؤو جیندے!!

شام تھیوے تاں بُکھ دے ݙر توں گھر نی امدے ٻال

اُوں دھرتی دا پنج دریانواں نال نہ سانگا پُچھیں

جئیں دھرتی تے رُل ویندے ہِن ریت اچ دھمدے ٻال

جھار ولھیٹے ٻالاں دی تے کھیسے ہوون خالی

ول وی پُچھدن لوک اساں توں کیوں نی بھمدے ٻال

ہُݨ تاں زندہ نسلاں دا وی نوحہ لکھݨاں پے ڳئے

ہُݨ تاں ساکوں چنڳے لڳدن لہو اچ دھمدے ٻال

یاد رکھو ہُݨ ایں دھرتی تے او ویلا وی آسی

سُکیاں چھاتیاں مونہہ اچ گھن تے مرسن جٖمدے ٻال

عید دی رات اساݙے ویڑھے بُکھ دا جاڳا ہوسی

آ تے مخلص ݙیکھ ونجاہے کیوں نی سمدے ٻال

٭٭٭

اساں تاں خاب ہیں کوڑا، اساں وسواس ہیں سانول

اساں مندریے ہوئے ہوٹھاں دی ہک ارداس ہیں سانول

اساں دھرتی تے جیوݨ دا ارادہ کر تے بُھل ڳئے ہیں

اساں اپݨی حیاتی دا چھڑا احساس ہیں سانول

اساں دھرتی دے سینے اچ لتھی ہوئی سیڑھ دے وانگوں

اساں ہکڑہ دے ہوکے ہیں اساں سُک بیاس ہیں سانول

اساں گمنام رستے تے کھڑے ہوئے ماتمی چہرے

اساں بے وارثے ہوٹھاں تے اُکری پیاس ہیں سانول

اساں روہی دے ٹٻیاں تے وچھی چترانگ دی چادر

اساں موسم دے ورتاوے توں تھئے بے آس ہیں سانول

اساں مخلص فقیریں نال جیوݨ دا نہ وعدہ کر

اساں تاں اپݨی دھرتی تے پکھی واس ہیں سانول

کتابیات

٭دیوان فرید. محمد عزیز الرحمن عزیز بہاولپوری

٭ملتان نصف جہان حفیظ خان

٭سرائیکی اچ مزاحمتی شاعری ڈاکٹر طاہر تونسوی

٭تاریخ سر زمین ملتان ڈاکٹر سید زاہد علی واسطی

٭سرائیکی شاعری دا رتقاء ڈاکٹر نصر اللہ ناصر

٭اساݙا ترکہ پروفیسر شوکت مغل

٭سرائیکی قلم قبیلہ ظہور دھریجہ

٭آٹی ماٹی پروفیسر شوکت مغل

٭مونجھ سے مزاحمت تک رانا محبوب اختر

٭سرائیکی نامہ پروفیسر شوکت مغل

٭اُستاد دِلیندے ۔ شیخ محمد سعید احمد

٭سرائیکی اجرک ۔ ظہور دھریجہ

٭ ٻولی بھوم سنجٖان ۔ ناصر عباس رضوی

٭ دیرہ اسماعیل خان گزٹیئر ۔ ترجمہ : عباس سیال

٭ مآثر ملتان ۔ حفیظ خان

٭ چولستان ۔ احمد غزالی

٭ دیرہ مُکھ سرائیکستان۔ عباس سیال

٭ سرائیکی آوازاں دی کہاݨی ۔شوکت مغل

٭ فرید نامہ ڈاکٹر مہر عبدالحق

٭اساں قیدی تخت لہور دے عاشق بزدار

٭سرائیکی خزانہ فیضی شجراء

٭ سرائیکی شاعری اچ غزل گوئی فیض بلوچ

٭ لوک کھیݙاں ۔ شوکت مغل

٭ سرائیکی علمی ادبی خزانہ۔ ڈاکٹر خالد اقبال، الطاف خان ڈاہر

٭احمد پور اچ سرائیکی غزل ۔ عبدالباسط بھٹی

٭سات دریاؤں کی سرزمین ۔ ابنِ حنیف

٭ سرائیکی ثقافت ۔ جاوید احسن

٭ سرائیکی مصادر۔ پروفیسر شوکت مغل

٭ اردو میں سرائیکی زبان کے نقوش ۔ پروفیسر شوکت مغل

٭ سرائیکی ادب ریت تے روایت ۔ ڈاکٹر طاہر تونسوی

٭ تاریخ سندھ ۔ سید ابو ظفر ندوی

٭خیر شاہ دا کلام ۔ ڈاکٹر طاہر تونسوی

٭ سہ ماہی الزبیر ۔ چولستان نمبر

٭ سرائیکی لوک ریت ۔ ڈاکٹر حمید الفت ملغانی

٭دیس اساݙا پاکستان ۔ پروفیسر سجاد حیدر پرویز

٭سرائیکی زبان و ادب دی مختصر تاریخ ۔ پروفیسر سجاد حیدر پرویز

٭سینے جھوکاں دیداں دیرے ۔ نذیر لغاری

٭بہاولپور گزٹیئر 1904 ۔ دین محمد

٭ سرائیکی زبان ۔ اختر علی خان بلوچ

٭عکس فرید ۔ ڈاکٹر طاہر تونسوی

٭سرائیکی دیاں مزید لسانی تحقیقاں ۔ڈاکٹر مہر عبدالحق

٭ مثنوی یوسف زلیخا ۔ مصنف عبدالحکیم اُوچی

٭ملتانی کہاݨیاں ۔ شوکت مغل

٭وادی ہاکڑہ اور اس کے آثار ۔ صدیق طاہر

٭پنجاب میں اردو ۔ حافظ محمود شیرانی

٭ گریٹر تھل ۔ پروفیسر مزمل حسین

٭سرائیکی اُردو لغت ۔ اوبرائن ، شوکت مغل

٭ فرید نامہ۔ ملک محمدا سلم میتلا

٭تاریخ ملتان۔ ڈاکٹر عاشق محمد خان درانی

٭سرائیکی ادبی تریخ ۔ پروفیسر سجاد حیدر پرویز

٭ملتان کے بادشاہ ،نامور گورنر اور حملہ آور ۔ ڈاکٹر مہر عبدالحق

٭جہان فرید ۔ محمد سعید احمد شیخ

٭ لالڑیاں ۔ ڈاکٹر مہر عبدالحق

٭ سرزمین ملتان ۔ نور احمد خان فریدی

٭ ضلع مظفر گڑھ ( تاریخ و ادب ) ۔ پروفیسر سجاد حیدر پرویز

٭ سرائیکی زبان ۔ اختر علی خان بلوچ

٭ چچ نامہ ۔ ڈاکٹر نبی بخش خان بلوچ

٭ سرائیکی خوشبو ۔ الطاف خان ڈاہر

٭ لکھت تے لکھاری ۔ حمید الفت ملغانی

٭ پاکستانیکا۔ سید قاسم محمود

٭ بہاولپور کی سرزمین۔ سید زاہد علی واسطی

٭قائد اعظم تے سرائیکی وسیب۔ ڈاکٹر طاہر تونسوی

٭دیکھ لیا ملتان ۔ ڈاکٹر زاہد علی واسطی

٭ریت میں سونا ۔ علی تنہا

٭ ملتان ۔ دائم آباد خلیل احمد

٭میرا وسیب ۔ ملک سراج احمد

٭ملتان قدیم و جدید ۔ علامہ عتیق فکری

٭ سرائیکی سماج تے میڈیا ۔ خالد اقبال

٭ سرائیکی قواعد تے زبان دانی ۔ بشیرا حمد بھائیہ

٭ سرائیکی زبان و ادب۔ پروفیسر ڈاکٹر مقبول گیلانی

٭سرائیکی ادب ٹور تے پندھ ۔ سجاد حیدر پرویز

٭الف بے بٹوا۔ شوکت مغل

ٻیا ݙیکھو

Wb/skr/میݙی دھرتی ، میݙے لوک (ستواں حصہ) ظہور دھریجہ‏