Wb/skr/لفظ دا بیان

تریجھابھانگا

لوظ دا بیان

-1 لوظ: کُئی ڳالھ جے تئیں دل ئِ چ تاں موجود ہووے پر اوندا زبان نال اظہار نہ تھیوے اونہہ ڳالھ کوں ’’خیال‘‘ آکھیا ویندے۔ تے وت خیال کوں ظاہر کرݨ کیتے زبان دا سہارا گھدا ویندے تے زبان کوں کہیں نہ کہیں ٻولی دی مدد دی لوڑ پوندی ئِ، تاں جو سوچݨ آلا اپݨا خیال اپݨی ٻولی دے ذریعے سݨݨ آلے دے کنیں تئیں پُڄاسگے تے اوکوں اپݨے خیال دا مطلب تے مدعا وی سمجھا سڳے ۔ جݙاں اے خیال مختلف لوظیں دے مجموعے دی صورت ئِ چ زبان کنوں ادا تھی ویندے تاں اوکوں ’’جملہ ‘‘ آکھیا ویندے ۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ ہک جملہ ہک کنوں زیادہ لوظیں تے مشتمل ہوندے کیوں جو کلھا لوظ خیال دی پوری ترجمانی نھیں کر سڳدا۔ اینہہ کیتے اپݨے خیال کوں ݙوجھیں تئیں پہنچاوݨ کیتے ہک کنوں زیادہ لوظیں کوں ملا کرئیں ٻولیا ویندے ۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ اے آکھیا ون٘ڄ سڳدے جو ’’لوظ‘‘ جملے دا ہک چھوٹے کنوںچھوٹا جز ہوندے ۔ اینہہ ڳالھ کوں ایں وی بیان کیتا ون٘ڄ سڳدے جو لوظ کوں لوظ تݙاں آکھیا ویندے جݙاں او زبان کنوں ادا تھیندے پر جے تئیں او دل ئِ چ قید رہندے خیال سݙیندے تے خیال دے اظہار کیتے کہیں نہ کہیں ٻولی دی لوڑ پوندی ئِ ۔ لوظ دیاں ݙو قسماں ہن۔ ا۔کلمہ یا موضوع ب۔مہمل یا بے معنی لوظ

(الف)۔کلمہ یا موضوع : اپݨے خیال دے اظہار کیتے جݙاں کُئی انسان الیندے تاں اوندے منہہ کنوں کئی لوظ ترتیب وار ہک ٻئے دے اڳوں پچھو ںنکلدن جہڑے جو ہک ’’جملے‘‘ دی صورت ئِ چ ہوندن انھیں لوظیں وچوں ہر لوظ کجھ سادہ آوازیں (حروف تہجی) دا مجموعہ ہوندے ۔ جملے دی صورت ئِ چ ادا تھیوݨ آلے لوظیں دے اینہہ مجموعے وچوں کئی لوظ تاں با معنی ہوندن تے کئی لوظ بے معنی ہوندن۔ با معنی لوظیں کوں قواعد دی اصطلاح ئِ چ ’’موضوع یا کلمہ‘‘ آکھیا ویندے جݙاں جو بے معنی لوظیں کوں ’’مہمل‘‘ سݙیا ویندے ۔

اے با معنی لوظ جݙاں اپݨے مقرر کیتے ڳئے معنی ئِ چ استعمال تھیندن تاں وت اونہہ معنی کوں ’’حقیقی‘‘ معنی آکھیا ویندے ۔ جے کر او اپݨے مقرر کیتے ڳئے معنی کنوں ہٹ کرئیں استعمال تھیندن تاں وت اونہہ معنی کوں ’’مجازی‘‘ سݙیا ویندے جݙاں او لوظ کجھ ماہرین دی متفقہ رائے نال کہیں خاص معنی ئِ چ ورتیا ویندے تاں وت او معنی ’’ اصطلاحی‘‘ معنی سݙیندے۔

(ب)۔مہمل یا بے معنی لوظ: مہمل یا بے معنی لوظیں دے بݨاوݨ دا کُئی قاعدہ قانون کائینی پر مہمل لوظ لکھݨ یا ٻولݨ آلے دی مرضی دے تابع نھیں ہوندا بلکہ اے وی روزمرہ دا پابند ہوندے ۔ مہمل لوظیں دی کہیں وی زبان ئِ چ کوئی اہمیت نھیں ہوندی تے نہ ای انھیں لوظیں کوں گفتگو یا تحریر دا حصہ سمجھا ویندے بلکہ انھیں کوں ہمیشاں غیر ضروری سمجھ کرئیں نظر انداز کر ݙتا ویندے ۔ اے لوظ لکھاری اپݨی تحریر کوں مقرراپݨی تقریر کوں تے متکلم اپݨی گفتگو کوں زوردار تے رنگین بݨاوݨ کیتے استعمال کریندن۔ ایں کنوں علاوہ انھیں لوظیں دا ٻیا کوئی مصرف کائینی۔ مثال دے طور تے روٹی شوٹی، پاݨی واݨی تے گپ شپ وغیرہ  ’’شوٹی‘ واݨی تے شپ‘‘ مہمل لوظ ہن۔

با معنی لوظ یا تاں مفرد ہوندن یا مرکب۔ مفرد لوظ او ہوندن جنھیں کن فقط ہک معنی نکلدے جے کݙہئیں مفرد لوظ کوں ٹوٹے ٹوٹے کیتا ون٘ڄے تاں وت اوندے ہر ٹوٹے کوں (چاہے او بامعنی ہووے یا بے معنی ہووے) اوندے اصل معنی نال کوئی واسطہ یا تعلق نھیں ہوندا۔ لہٰذا ایجھیں با معنی مفرد لوظ کوں ’’ کلمہ یا موضوع‘‘ آکھیا ویندے۔ مثال دے طور تے برانڈا (یعنی برآمدہ) ہک لوظ اے۔ جے کر اینہہ لوظ دے ݙو ٹوٹے ’’برا‘‘ تے ’’نڈا‘‘کر ݙتے ون٘ڄݨ تاں انھیں ݙوہائیں ٹوٹیں دا نہ تاں کُئی معنی اے تے ناں ای انھیں دالوظ ’’ برانڈا‘‘ نال کُئی تعلق یا واسطہ ئِ۔ بالفرض انھیں ٹوٹیں دا کُئی معنی وی ہوندا تاں وت وی انھیں دا اصل لوظ نال کوئی واسطہ نہ ہوندا۔ ٻس نتارا اے تھیا جو ہک مفرد لوظ (کلمہ)او لوظ ہوندے جہڑا جو فقط اپنے ہک حقیقی یا مجازی یا اصطلاحی معنی ئِ چ استعمال تھیوے ۔

بعض با معنی لوظ ایجھیں وی ہوندن جہڑے جو ہک کنوں زیادہ لوظیں دا مرکب ہوندن پر اے لوظ ڳنڈھیج کرئیں ہک ایجھیاں بامعنی لوظ بݨ ویندن جو او با معنی لوظ ہک معنی کیتے استعمال تھیندے ۔ ایجھیں لوظ کوں ’’مرکب کلمہ‘‘ آکھیا ویندے جیویں جو اݨ سونہاں ، پٹکے ٻدھ، چُھڑوڳل، دل بُھنّاں وغیرہ  ڳنڈھیج کرئیں مرکب کلمے بݨ ڳین ۔ اے ڳالھ یاد رکھݨ آلی ئِ جو جے کر انھیں لوظیں کوں انجوانج کر ݙتا ونجے تاں وت ہر ٹوٹا اپݨاں جدا معنی رکھیندے تے انھیں معنی دا ’’مرکب لوظ‘‘ دے معنی نال کُئی ڳانڈھا نھیں ہوندا۔ کیوں جو گنڈھیل لوظ (مرکب لوظ) اپنے جدا تے نویکلے معنی رکھیندے جہڑے جو اینہہ لوظ دے ’’سچے معنی‘‘ ڳݨیے ویندن ٻس مرکب لوظ دے انج انج حصے ہک ٻئے ئِ چ ٻٹوڑٹ تھی کرئیں ایں طرحاںہک لوظ بݨ ویندن جو وت انھیں کوں انجو انج کرݨ ممکن نھیں رہندا۔ مثال دے طور تے شاہان +شاہ (شہنشاہ) ، گناہ +گار (گنہگار) ، شاہ +پر (شہپر) ، گور+ ستان (گرستان) ، پاک + ستان (پاکستان) وغیرہ ۔

مکدی ڳالھ اے ہے جو بامعنی لوظ جݙاں ہک جملے ئِ چ جڑئیے ویندن تاں انھیں لوظیں دا ہک ٻئے نال ہک خاص تعلق ضرور ہوندے۔ جیکر انھیں لوظیں دا ہک ٻئے نال کوئی تعلق یا واسطہ نہ ہووے تاں وت پوری دی پوری ڳالھ (یعنی جملہ ) بے معنی تھی تے رہ ویندی ئِ۔ اے بامعنی لوظ یا تاں کُئی ناں (اسم) ہوندن یا انھیں ناویں دیاں تعریفاں یا وصفاں ہوندئین یا انھیں وصفیں تے تعریفیں دا آپت ئِ چ کوئی نہ کوئی ڳانڈھا ہوندے یا وت اے لوظ کہیں ناں کہیں کم دے تھیوݨ یا ہووݨ کوں ظاہر کریندن۔

اے ڳالھ وی یاد رکھݨ آلی ئِ جو قواعد ئِ چ صرف بامعنی لوظیں دے متعلق ای بحث کیتی ویندی ئِ لوظ دیاں حیثیتاں تے صورتاں عموماً بدلدیاں رہ ویندئین۔ یعنی کتھیں انھیں دی صورت ، حیثیت یا حالت کجھ ہوندی ئِ تے کتھیں کجھ ۔اساں جہڑے لوظ کوں وی اپݨی ڳالھ مہاڑ، تقریر یا لکھت ئِ چ ورتیندے ہیںتاں وت او لوظ اساکوں کجھ نہ کجھ ضرور ݙسیندن ۔ لوظ دیاں اے صورتاں یا حیثیتاں یا حالتاں ݙو قسمی ہوندئین ۔ ہکڑی مستقل صورت تے ݙوجھی غیر مستقل صورت۔ مستقل صورت ئِ چ لوظ اپݨی ذات دے پورے پورے معنی ݙیندے جݙاں جو غیر مستقل صورت ئِ چ لوظ او تئیں اپݨی ذات دے پورے پورے معنی نھیں ݙیندا جے تئیں اوکوں ٻئے بامعنی لوظ نال جوڑ نہ ݙتا ون٘ڄے ۔ مستقل صورت ء ِچ لوظ دیاں چھی قسماں ہن جہڑیاں جو اے ہن۔

-1اسم -2صفت -3ضمیر -4فعل -5تمیز(معاون فعل) -6ظرف

جݙاں جو غیرمستقل لوظیں دیاں (جیکوں قواعد دی اصطلاح ء ِچ حرف آکھیاویندے) چار بنیادی قسماں ہن۔ جہڑیاں جو اے ہن۔

-1حروف ربط -2حروف عطف -3حروف تخصیص -4فجائیہ حروف

۰___۰___۰