Wb/skr/فعل حال دا بیان
جامع سرائیکی قواعد
(ii) فعل حال
تعریف:
1 فعل حال موجودہ زمانے کوں ظاہر کریندے۔ (سرائیکی زبان دے قاعدے قانون از ڈاکٹر مہر عبدالحق 236)
2 او فعل جئیں کنوں ہُݨ دے زمانے وچ کہیں کم دا کرݨ ، تھیون یا سہݨ ظاہر تھیوے فعل حال سݙیا ویندے۔
(سرائیکی قواعد تے زبان دانی از بشیر احمد بھائیہ 165)
3 اوہو زمانہ جہڑا جو گزر دے ہوئے وقت وچ کہیں کم دے تھیوݨ یا کرݨ دی خبر ݙیوے فعل حال اکھیندے۔
(سندھ ٻولی ئَ جو صرف نحو از واحد بخش شیخ331)(ترجمہ)
4 فعل حال وہ فعل ہے جو کسی کام یا کسی حالت کے زمانہِ حال (موجودہ زمانہ) میں ہونے پر دلالت کرے ۔
(بنیادی اردو قواعد از ڈاکٹر سہیل عباس بلوچ121)
’’مختلف ماہرین لسانیات دیں بیان کیتیں ڳئیں تعریفیں کن اے نشابر تھیندے جو اوہو زمانہ جہڑا جو گزر دے ہوئے وقت ئِ چ کہیں کم دے کرݨ ، تھیوݨ یا سہݨ کوں ظاہر یا کہیں حالت دے زمانہ حال (موجودہ زمانہ) وچ واقع تھیوݨ تے دلالت کرے فعل حال سݙیندے‘‘۔
فعل حال دیاں قِسماں:فعل حال دیاں قسماں درج ذیل ہن۔
۱۔فعل مضارع
۲۔فعل امر
۳۔ فعل حال مطلق
۴۔ فعل حال نا تمام/استمراری/جاری
۵۔ فعل حال تمام
۶۔ فعل حال متشکی یا احتمالی
۷۔ فعل حال امکانی
۸۔ فعل حال التزامی
1 فعل مضارع
i فعل مضارع او سادہ تے قدیم فعل حال مطلق ئِ جیندی صورت کن اڄاں تئیں (ہُݨ تئیں) اُوندی اصل ظاہر تھیوے پر موجودہ حالت ئِ چ او صاف صاف زمانہ حال کوں ظاہر نہ کرے بلکہ زمانہ حال نال اُوندے وچ کئی قسمیں دے معانی دی جھلک ضرور پاتی ون٘ڄے۔ اردو دے قواعد نویس فعل مضارع کوُں ہک انج تے نویکلا فعل قرار ݙیندن، جہڑا جو ماضی حال تے مستقبل وچوں کہیں ہک زمانے دے وچکار ہوندے۔ بعض انگریزی قواعد نویسیں فعل مضارع کوں فعل مستقبل دے تحت لکھئے ۔ پر میݙے نزدیک اے ڳالھ درست کائینی در حقیقت فعل مضارع فعل حال ای ہے کیوں جو ایندے وچ حال دے معنی پاتے ویندن۔ بھانویں جو ایندا ناں مضارع رکھیا ڳئے پر اے زیادہ تر حال دے تحت ای آندے۔
(قواعد اردو ۔ از ڈاکٹر مولوی عبد الحق128)(ترجمہ)
ii فعل مضارع فعل دی سب توں سادہ تے قدیم صورت ئِ۔ فارسی زبان ئِ چ فعل مضارع کوں ٻہوں اہمیت حاصل ئِ۔ کیوں جو اینہہ فعل کنوں باقی افعال بݨدن۔ اردو وچ وی اینکوں بݨیادی مادہ قرار ݙتا ڳئے۔ مشہور انگریز ڈِنکن فاربس آہدے جو اردو زبان ئِ چ ہکو ایھو ای سادہ فعل ہے جیندے وچ شخصی تے ضمیری خاتمے نمائیاں ہن۔
There is strictly speaking, but one simple tense (the aorist), which is characterised by distinct personal endings, The other tenses being formed by means of the present and past participles, together with the auxiliary ـ"to be"
(A grammer of Hindustani Language page 42)
پر سرائیکی زبان دا کُئی فعل ایھو جھئیاں نھیں جیندے صیغے کنوں فعل معلوم نہ تھیوے یا جیندے خاتمے واضح نہ ہوون۔ بعض قواعد نویساں دا اے خیال ہا جو مضارع وچ کئی زمانہ نھیں پاتا ویندا ایں کیتے اے فعل کائینی کیوں جو فعل وچ زمانے دا ہووݨ ضروری اے۔ انگریزی دے قواعد نویساں اینکوں مستقبل وچ جاء ݙتی ء ِ۔ جݙاں جو فارسی آلیاں اینکو ہک انج تے نویکلا مقام ݙیندئیں ہوئیں فعل تسلم کیتے۔ حقیقت وی ایھا ہے جو اے فعل ہے تے ایندے وچ غیر واضح طور تے زمانہ حال پاتا ویندے۔ لہٰذا ایکوں فعل حال دے قسمیں ئِ چ ڳݨݨ ای درست ء ِ۔
(سرائیکی زبان دے قاعدے قانون از ڈاکٹر مہر عبد الحق236-37)
iii اے ݙتی ڳئی وضاحت دے مطابق اساں آکھ سڳدے ہیں جو :
’’فعل مضارع اوہو فعل ہوندے جئیں کنوں فعل حال یا فعل مستقبل دے معنی نکلن۔ مضارع دا معنی ہے شریک تھیندڑ یا مشابہت رکھندڑ۔ ݙوجھے لوظیں ء ِ چ فعل مضارع فعل حال یا مستقبل ݙوہائیں نال لڳدے ۔ مضارع کنوں عام طور تے امکان یا خواہش دا مطلب وی نکلدیـ‘‘۔
فعل مضارع معروف تے مجہول بݨاوݨ دے قاعدے :
قاعدہ نمبر1:مصدر بھانویں جو لازم ہووے یا متعدی ہووے اوندی چھیکڑی ’’ݨ‘‘کوں حذف کرݨ دے بعد باقی دے اڳوں یائے مجہول (ے) دا ودھارا کر ݙیوݨ نال فعل مضارع معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ جیویں جو کھاوݨ کن کھاوے، آوݨ کن آوے، لکھݨ کن لکھے وغیرہ۔ مذکر تے مونث دی گردان انجو انج نہ تھیسی۔
کھاوݨ مصدر کن گردان:
مثبت/منفی
مذکر /مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر /مونث
او کھا وے
او کھاوِن
توں کھاویں
تساں کھاوو
میں کھا واں
اساں کھاووں
منفی
مذکر /مونث
او نہ کھاوے
او نہ کھاوِن
توں نہ کھاویں
تساں نہ کھاوو
میں نہ کھاواں
اساں نہ کھاووں
قاعدہ نمبر2:جے کر مصدر متعدی المتعدی ہووے تاں وت فعل مضارع معروف بݨاوݨ کیتے مصدر دی چھیکڑی ’’ݨ‘‘کوں حذف کرݨ دے بعد باقی دے اڳوں یائے مجہول (ے) دا ودھارا کرݙیوݨ نال فعل مضارع معروف داصیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ جیویں جو لکھواوݨ کن لکھواوے، سماوݨ کن سماوے، پڑھواوݨ کن پڑھواوے ، ݙکھاوݨ کن ݙکھاوے وغیرہ۔ مذکر تے مونث دی گردان انجو انج نہ تھیسی۔
لکھواوݨ مصدر کن گردان:
مثبت
مذکر مونث
او لکھواوے
او لکھواون
توں لکھواویں
تساں لکھواوو
میں لکھواواں
اساں لکھواووں
منفی
مذکر مونث
او نہ لکھواوے
او نہ لکھواون
توں نہ لکھواویں
تساں نہ لکھواوو
میں نہ لکھواواں
اساں نہ لکھواووں
قاعدہ نمبر3:جے کر مصدر مجہول ہووے تاں وت فعل مضارع مجہول بݨاوݨ کیتے ݙتے ہوئے مصدر مجہول دی چھیکڑی ’’ݨ‘‘کوں حذف کر کے باقی دے اڳوں یائے مجہول (ے) دا ودھارا کر ݙیوݨ نال فعل مضارع مجہول دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ جیویں جو کھو یڄن کن کھویجے۔مریجݨ کن مریجے، لکھیجݨ کن لکھیجے وغیرہ۔ مذکر تے مونث دی گردان انجو انج نہ تھیسی۔
مریڄݨ مصدر کن گردان:
مثبت
مذکر مونث
او مریجے
او مریجن
توں مریجیں
تساں مریجو
میں مریجاں
اساں مریجوں
منفی
مذکر مونث
او نہ مریجے
او نہ مریجن
توں نہ مریجیں
تساں نہ مریجو
میں نہ مریجاں
اساں نہ مریجوں
قاعدہ نمبر4:کہیں وہ لازم یا متعدی مصدر کن فعل مضارع معروف بݨاوݨ کیتے ݙتے ہوئے مصدر کن قاعدہ نمبر ۱ دے مطابق فعل مضارع معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر گھن کرئیں اوندے اڳوں مصادر پووݨ، ہووݨ، ون٘ڄݨ، ٻہوݨ تے کھڑݨ وغیرہ جہڑے جوعام طور تے معاون مصادر ڳݨیے ویندن کن اسم حالیہ تمام پیا ، ہا، ودا، ٻیٹھا تے کھڑا ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع معروف بݨ ویندے ۔ مثال دے طور تے رووݨ مصدر کن فعل مضارع معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر رووے پیا، رووے ہا، رووے ودا، رووے ٻیٹھا، رووے کھڑا وغیرہ بݨسی۔ مذکر تے مونث دی گردان انجو انج تھیسی۔ اتھاں رووݨ مصدر کن فعل مضارع معروف بݨا کرئیں تے اُوندے اڳوں معاون فعل ودا بطور لاحقہ ڳنڈھ کرئیں گردان کیتی ونیدی ئِ۔ جݙاں جو مشق دے طور تے اُتے ݙتے ڳئے باقی معاون افعال پیا، ہا، ٻیٹھا تے کھڑا بطور لاحقہ ڳنڈھ کرئیں بذات خود گردان کیتی ون٘ڄے۔
مثبت /منفی
مذکر /مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر
رووے ودا
رووِن ودے
روویں ودا
روو وودے
روواں ودا
روووں ودے
منفی
مذکر
رووے نہ ودا
رووِن نہ ودے
روویں نہ ودا
رووو نہ ودے
روواں نہ ودا
روووں نہ ودے
مثبت
مونث
رووے ودی
رووِن ودیاں
روویں ودی
رووو ودیاں
روواں ودی
روووں ودیاں
منفی
مونث
رووے نہ ودی
رووِن نہ ودیاں
روویں نہ ودی
رووو نہ ودیاں
روواں نہ ودی
روووں نہ ودیاں
قاعدہ نمبر 5:کہیں وی لازم یا متعدی مصدر کنوں فعل مضارع معروف بݨاوݨ سانگے ݙتے ہوئے مصدر کنوں قاعدہ نمبر ۱ دے مطابق فعل مضارع معروف بݨا کرئیں او کن پہلوں پووݨ، ون٘ڄݨ ٻہوݨ تے کھڑݨ مصادر کنوں بݨݨ آلے اسمائے حالیہ تمام پیا، ودا، ٻیٹھا تے کھڑا وغیرہ بطور سابقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے جیویں جو قاعدہ نمبر 4 وچ ݙتا ڳئے۔ مثال دے طور تے پیا لکھے۔ ودا رووے، ٻیٹھا پڑھے، کھڑا کھاوے وغیرہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو انج تھیسی۔
کھاوݨ مصدر کنوں گردان:
مثبت /منفی
مذکر /مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر
پیا کھاوے
پئے کھاوِن
پیا کھاویں
پئے کھاوو
پیا کھاواں
پئے کھاووں
منفی
مذکر
نہ پیا کھاوے
نہ پئے کھاوِن
نہ پیا کھاویں
نہ پئے کھاوو
نہ پیا کھاواں
نہ پئے کھاووں
مثبت
مونث
پئی کھاوے
پیاں کھاوِن
پئی کھاویں
پیاں کھاوو
پئی کھاواں
پیاں کھاووں
منفی
مونث
نہ پئی کھاوے
نہ پیاں کھاوِن
نہ پئی کھاویں
نہ پیاں کھاوو
نہ پئی کھاواں
نہ پیاں کھاووں
قاعدہ نمبر6:کہیں وی مصدر متعدی المتعدی کنوں فعل مضارع معروف دی گردان کرݨی ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدر کنوں قاعدہ نمبر4 دے مطابق فعل مضارع معروف بݨا کرئیں تے معاون افعا ل پووݨ ، ون٘ڄݨ، ٻہوݨ تے کھڑݨ کنوں اسم حالیہ تمام پیا، ودا، ٻیٹھا تے کھڑا بݨا کرئیں بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ مثال دے طور تے لکھواوے پیا، کھواوے پیا، سݨواوے ودا، پڑھواوے ٻیٹھا تے پوروا وے کھڑا وغیرہ وغیرہ ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو انج تھیسی۔
سݨواوݨ مصدر کن گردان:
مثبت/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر
سݨواوے ٻیٹھا
سݨواوِن ٻیٹھے
سݨواویں ٻیٹھا
سݨواوو ٻیٹھے
سݨواواں ٻیٹھا
سݨواووں ٻیٹھے
منفی
مذکر
سݨواوے نہ ٻیٹھا
سݨواوِن نہ ٻیٹھے
سݨواویں نہ ٻیٹھا
سݨواوو نہ ٻیٹھے
سݨواواںنہ ٻیٹھا
سݨواووں نہ ٻیٹھے
مثبت
مونث
سݨواوے ٻیٹھی
سݨواوِن ٻیٹھیاں
سݨواویں ٻیٹھی
سݨواوو ٻیٹھیاں
سݨواواں ٻیٹھی
سݨواووں ٻیٹھےاں
منفی
مونث
سݨواوے نہ ٻیٹھی
سݨواوِن نہ ٻیٹھیاں
سݨواویں نہ ٻیٹھی
سݨواوو نہ ٻیٹھیاں
سݨواواں نہ ٻیٹھی
سݨواووں نہ ٻیٹھےاں
قاعدہ نمبر 7:کہیں وی مصدر متعدی المتعدی کنوں فعل مضارع معروف دی گردان کرݨی ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدر کنوں قاعدہ نمبر6 دے مطابق فعل مضارع معروف تے معاون افعال کنوں اسم حالیہ تمام بݨا کرئیں بطور سابقہ جوڑ ݙیوݨ نال فعل مضارع معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے ۔ مثال دے طور تے پیا لکھواوے ، ودا سݨواوے ، ٻیٹھا پڑھواوے تے کھڑا پورواوے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو انج تھیسی۔ مشق دے طور تے قاعدہ نمبر 5 دے مطابق گردان خودکیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر 8:کہیں وی مصدر مجہول کنوں جے کر فعل مضارع مجہول دی گردان کرݨی ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدر کنوں قاعدہ نمبر 3 دے مطابق فعل مضارع مجہول بݨا کرئیں اوندے اڳوں قاعدہ نمبر 6 وچ ݙتے ڳئے مصادرمعاون کن اسم حالیہ تمام بݨا کرئیں جوڑ ݙیوݨ نال فعل مضارع مجہول دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ مثال دے طور تے لکھیجے پیا، پڑھیجے ٻیٹھا، کھویجے ودا، پویجے کھڑا وغیرہ مذکر تے مونث دی گردان وکھو وکھ تھیسی۔
مریڄݨ مصدر کنوں گردان:
مثبت
مذکر
مریجے ودا
مریجن ودے
مریجیں ودا
مریجو ودے
مریجاں ودا
مریجوں ودے
منفی
مذکر
مریجے نہ ودا
مریجن نہ ودے
مریجیں نہ ودا
مریجو نہ ودے
مریجاں نہ ودا
مریجوں نہ ودے
مثبت
مونث
مریجے ودی
مریجن ودیاں
مریجیں ودی
مریجو ودیاں
مریجاں ودی
مریجوں ودیاں
منفی
مونث
مریجے نہ ودی
مریجن نہ ودیاں
مریجیں نہ ودی
مریجو نہ ودیاں
مریجاں نہ ودی
مریجوں نہ ودیاں
قاعدہ نمبر 9:کہیں وی مصدر مجہول کنوں جے کر فعل مضارع مجہول دی گردادن کرݨی ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدر کن
قاعدہ نمبر 3 دے مطابق فعل مضارع مجہول بݨاکرئیں اونہہ کن پہلے قاعدہ نمبر6 وچ ݙتے ڳئے معاون مصادر کن اسم حالیہ تمام بݨا کرئیں بطور سابقہ ڳنڈھ ݙتے ون٘ڄن تاں وت فعل مضارع مجہول دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے ۔ جیویں جو پیا لکھیجے، ٻیٹھاپڑھیجے، ودا کھویجے، کھڑا پِویجے وغیرہ مونث تے مذکر دی گردان وکھو وکھ تھیندی ئِ۔ مشق دے طور تے مریڄݨ مصدر کن گردان قاعدہ نمبر 5 دے مطابق کیتی ون٘ڄے۔
فعل مضارع مدامی دے بݨاوݨ دے قاعدے :
قاعدہ نمبر 10:کہیں وی مصدر (لازم یا متعدی) کنوں جے کر فعل مضارع مدامی معروف دی گردان کرݨی ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدر کنوں قاعدہ نمبر ۱ دے مطابق فعل مضارع معروف بݨا کرئیں اوندے اڳوں رہوݨ/رہݨ مصدر کنوں اسم حالیہ نا تمام (رہندا) بݨا کرئیں بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع مدامی معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے جیویں جو کھاوے رہندا، پیوے رہندا، کھیݙے رہندا وغیرہ وغیرہ مونث تے مذکر دی گردان انجو انج تھیسی۔
پیوݨ مصدر کنوں گردان:
مثبت/مونث
مذکر /مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر
پیوے رہندا
پیون رہندے
پیویں رہندا
پیوو رہندے
پیواں رہندا
پیووں رہندے
منفی
مذکر
پیوے نہ رہندا
پیون نہ رہندے
پیویں نہ رہندا
پیوو نہ رہندے
پیواں نہ رہندا
پیووں نہ رہندے
مثبت
مونث
پیوے رہندی
پیون رہندیاں
پیویں رہندی
پیو و رہندیاں
پیواں رہندی
پیووں رہندیاں
منفی
مونث
پیوے نہ رہندی
پیون نہ رہندیاں
پیویں نہ رہندی
پیوو نہ رہندیاں
پیواں نہ رہندی
پیووں نہ رہندیاں
قاعدہ نمبر11:کہیں وی مصدر (لازم یا متعدی) کنوں جے کر فعل مضارع مدامی معروف دی گردان کرݨی ہووے تاں وت ݙتے ہوے مصدر کنوں اسم حالیہ نا تمام تے وت رہوݨ مصدر کنوں قاعدہ نمبر1 دے مطابق فعل مضارع معروف بݨا کرئیں آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙتے ون٘ڄن تاں فعل مضارع مدامی دا صیغہ واحدغائب مذکر بݨ ویندے۔ جیویں جو کھاندا رہوے، پیندا رہوے ،لکھدا رہوے، سُݨدا رہوے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو انج تھیندی ئِ۔
پڑھݨ مصدر کن گردان:
مثبت /منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر
پڑھدا رہوے
پڑھدے رہون
پڑھدا رہویں
پڑھدے رہوو
پڑھدا رہواں
پڑھدے رہووں
منفی
مذکر
پڑھدا نہ رہوے
پڑھدے نہ رہون
پڑھدا نہ رہویں
پڑھدے نہ رہوو
پڑھدا نہ رہواں
پڑھدے نہ رہووں
مثبت
مونث
پڑھدی رہوے
پڑھدیاں رہون
پڑھدی رہویں
پڑھدیاں رہوو
پڑھدی رہواں
پڑھدیاں رہووں
منفی
مونث
پڑھدی نہ رہوے
پڑھدیاں نہ رہون
پڑھدی نہ رہویں
پڑھدیاں نہ رہوو
پڑھدی نہ رہواں
پڑھدیاں نہ رہووں
قاعدہ نمبر 12:کہیں وی مصدر (لازم یا متعدی) کنوں فعل مضارع مدامی معروف دی گردان کرݨی ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدر کنوں اسم حالیہ نا تمام تے اوندے اڳوں لوظ ’’وتے‘‘بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع مدامی معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ جیویں جو پڑھدا وتے، کھاندا وتے ، لکھدا وتے، مریندا وتے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو انج تھیندی ئِ۔
رووݨ مصدر کنوں گردان:
مثبت
مذکر
روندا وتے
روندے وتن
روندا وتیں
روندے وتو
روندا وتاں
روندے وتوں
منفی
مذکر
روندا نہ وتے
روندے نہ وتن
روندا نہ وتیں
روندے نہ وتو
روندا نہ وتاں
روندے نہ وتوں
مثبت
مونث
روندی وتے
روندیاں وتن
روندی وتیں
روندیاں وتو
روندی وتاں
روندیاں وتو ں
منفی
مونث
روندی نہ وتے
روندیاں نہ وتن
روندی نہ وتیں
روندیاں نہ وتو
روندی نہ وتاں
روندیاں نہ وتوں
قاعدہ نمبر 13:کہیں وی مصدر (لازم یا متعدی) کنوں فعل مضارع مدامی معروف دی گردان کرݨی ہووے تاں ݙتے ہوئے مصدر کنوں فعل امر تے کہیں ٻئے مصدر کنوں قاعدہ نمبر ۱ دے مطابق فعل مضارع معروف بݨا کرئیں آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع معروف مدامی بݨ ویندے۔ جیویں جو گھن ون٘ڄے، کھا گھنے، مار ݙیوے، سم پووے، ٻہہ تھیوے، پُور آوے، ٻدھ کھڑے، پڑھ ٻہوے، ون٘ڄ سمے وغیرہ وغیرہ۔ مذکر تے مونث دی گردان انجو انج نھیں تھیندی۔
مثبت/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر مونث
سم پووے
سم پوون
سم پو/پوویں
سم پووو
سم پواں
سم پوووں
منفی
ً
سم نہ پووے
سم نہ پوون
سم نہ پو/پوویں
سم نہ پووو
سم نہ پوواں
سم نہ پوووں
قاعدہ نمبر14:فعل مضارع تمنائی معروف دی گردان کرݨ کیتے کہیں وی مصدر دے فعل امر دے بعد کہیں ٻئے مصدر مجہول کن قاعدہ نمبر 3 دے مطابق فعل مضارع مجہول بݨاکرئیں ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع تمنائی معروف بݨ ویندے۔ جیویں جو گھن گھنیجے، مار ݙویجے، مرون٘ڄیجے، ٻدھ کھڑیجے گھِن اَویجے ، ٻہہ تھویجے، سم پویجے وغیرہ وغیرہ ۔ ایجھئیں مرکبات خاص طور تے کُئی تجویز ݙیوݨ کیتے یا ارادہ یا تمنا ظاہرکرݨ کیتے ورتئے ویندن۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو انج نھیں تھیندی۔ اے ڳالھ یاد رکھݨ آلی جو اُتے ݙتئیں ڳئیں ترکیبیں دی گردان مختلف انداز نال تھیندی ئِ۔ جے کر فاعلی سابقیں او، توں ، تساں ، میں تے اساں دی بجائے مفعولی ضمیری سابقے اوکوں ، انھیں کوں، تہاکوں، میکوں تے اساکوں دا استعمال کیتے ون٘ڄن تاں زیادہ بہتر ہن۔کیوں جو اے گردان مضارع معروف دی بڄائے مضارع مجہول دی زیادہ ہے۔
مثبت/منفی
مذکر /مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر /مونث
او گِھن گھِنیجے
او گِھن گِھنیجن
توں گھن گھنیجیں
تساں گھن گھنیجو
میں گھن گھنیجاں
اساں گھن گھنیجوں
مثبت
مذکر /مونث
اوکوں گِھن گھِنیجے
انھیں کوں گِھن گھِنیجے
تیکوں گھن گھنیجے
تہاکوں گھن گھنیجے
میکوں گھن گھنیجے
اساکوں گھن گھنیجے
منفی
مذکر /مونث
او گِھن نہ گھِنیجے
اوگِھن نہ گھِنیجن
توں گھن نہ گھنیجیں
تساں گھن نہ گھنیجو
میں گھن نہ گھنیجاں
اساں گھن نہ گھنیجوں
منفی
مذکر /مونث
اوکوں گِھن نہ گھِنیجے
انھیں کوں گِھن نہ گھنیجے
تیکوں گھن نہ گھنیجے
تہاکوں گھن نہ گھنیجے
میکوں گھن نہ گھنیجے
اساکوں گھن نہ گھنیجے
قاعدہ نمبر15:مضارع معروف تمنائی ناتمام(جئیں کن کئی تمنا ، خواہش، تجویزیا ارادے دا اظہار تھیوے) دی گردان کرݨ کیتے ݙتے ہوئے مصدر کن اسم حالیہ نا تمام تے ون٘ڄݨ مصدر فعل مضارع معروف (ون٘ڄے) کوں آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع معروف تمنائی نا تما م دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ جیویں جو کھاندا ون٘ڄے، سمدا ون٘ڄے، پڑھداون٘ڄے، پیندا ون٘ڄے، لکھدا ون٘ڄے وغیرہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو انج تھیندی ئِ۔ جیویں جو پڑھݨ مصدر کن پڑھدا ون٘ڄے دی گردان:
مثبت/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر
پڑھدا ون٘ڄے
پڑھدے ون٘ڄن
پڑھدا ون٘ڄیں
پڑھدے ون٘ڄو
پڑھدا ون٘ڄاں
پڑھدے ون٘ڄوں
منفی
مذکر
پڑھدا نہ ون٘ڄے
پڑھدے نہ ون٘ڄن
پڑھدا نہ ون٘ڄیں
پڑھدے نہ ون٘ڄو
پڑھدا نہ ون٘ڄاں
پڑھدے نہ ون٘ڄوں
مثبت
مونث
پڑھدی ون٘ڄے
پڑھدیاں ون٘ڄن
پڑھدی ون٘ڄیں
پڑھدیاں ون٘ڄو
پڑھدی ون٘ڄاں
پڑھدیاں ون٘ڄوں
منفی
مونث
پڑھدی نہ ون٘ڄے
پڑھدیاں نہ ون٘ڄن
پڑھدی نہ ون٘ڄیں
پڑھدیاں نہ ون٘ڄو
پڑھدی نہ ون٘ڄاں
پڑھدیاں نہ ون٘ڄوں
قاعدہ نمبر 16:فعل مضارع تمنائی مجہول نا تمام بݨاوݨ کیتے ݙتے ہوئے مصدر معروف کنوں اسم حالیہ نا تمام جیویں جو مارݨ کنوں مریندا(م،ر،ے،ں،د،ا)تے مصدر مجہول ون٘ڄیڄݨ کن مضارع (ون٘ڄیڄے)بݨا کرئیں آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع تمنائی مجہول بݨ ویندے۔ مثال دے طور تے مریندا ون٘ڄیڄے، کُہیندا ون٘ڄیڄے، ݙکھیندا ون٘ڄیڄے، لہیندا ون٘ڄیڄے وغیرہ وغیرہ گردان کریندئیں ہوئیں مفعولی ضمیری سابقیں دا استعمال زیادہ مناسب ہے۔ مونث تے مذکر دی گردان ان٘ڄو ان٘ڄ نہ تھیسی۔جے کر ضمیری سابقے نہ وی استعمال کیتے ون٘ڄن تاں وی گردان درست تھیسی پر مذکر تے مونث دی گردان ان٘ڄو ان٘ڄ تھیسی۔
مارݨ مصدر کن گردان:
مثبت/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر/مونث
او مریندا ونجیجے
اومریندے ونجیجن
توں مریندا ونحیجیں
تساں مریندے ونجیجو
میں مریندا ونجیجاں
اساںمریندے ونجیجوں
منفی
مذکر/مونث
او مریندا نہ ون٘ڄیڄے
او مریندے نہ ونجیجن
توں مریندا نہ ونجیں
تساں مریندے نہ ونجیجو
میں مریندا نہ ون٘ڄاں
اساں مریندے نہ ون٘ڄیڄوں
مثبت
مذکر
مریندا ون٘ڄیڄے
مریندے ون٘ڄیڄن
مریندا
ون٘ڄیجیں
مریندے ون٘ڄیڄو
مریندا ون٘ڄیڄاں
مریندے ون٘ڄیڄوں
منفی
مذکر
مریندا نہ ون٘ڄیڄے
مریندے نہ ون٘ڄیڄن
مریندا نہ
ون٘ڄیجیں
مریندے نہ ون٘ڄیڄو
مریندا نہ ون٘ڄیڄاں
مریندے نہ ون٘ڄیڄوں
مثبت
مونث
مریندی ون٘ڄیڄے
مریندیاں ون٘ڄیڄن
مریندی
ون٘ڄیجیں
مریندیاں ون٘ڄیڄو
مریندی ون٘ڄیڄاں
مریندیاں ون٘ڄیڄوں
منفی
مونث
مریندی نہ ون٘ڄیڄے
مریندیاں نہ ون٘ڄیڄن
مریندی نہ
ون٘ڄیجیں
مریندیاں نہ ون٘ڄیڄو
مریندی نہ ون٘ڄیڄاں
مریندیاں نہ ون٘ڄیڄوں
نوٹ:جے کر ݙتے ہوئے مصدر مجہول کنوں اسم حالیہ نا تمام (جیویں جو مریجݨ کن مریندا (م، ر، ی، ں، دا) تے ون٘ڄیڄݨ مصدر مجہول کنوں مضارع (ون٘ڄیجے) ڳنڈھ ݙیوݨ نال وی فعل مضارع تمنائی مجہول بݨ ویندے۔ جیویں جو مریجݨ کن مریندا ون٘ڄیڄے، لکھیڄݨ کن لکھیندا ون٘ڄیڄے، کوہیڄݨ کن کُہیندا ون٘ڄیڄے وغیرہ وغیرہ ایندی گردان وی اُتے ݙتی ڳئی گردان دے مطابق تھیسی۔
قاعدہ نمبر17:فعل مضارع تمنائی معروف تمام دی گردان کرݨ سانگے ݙتے ہوئے مصدر کنوں فعل امر تے گھِنݨ یا ون٘ڄݨ مصدر کنوں فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙیویڄے تاں وت او فعل مضارع تمنائی معروف تمام بݨ ویندے۔ جیویں جو کھاون٘ڄے، پی ون٘ڄے، ݙیکھ ون٘ڄے، لکھ ون٘ڄے، پڑھ ون٘ڄے وغیرہ وغیرہ کھا گِھنے ، سم گھِنے ، ݙیکھ گھنے، لکھ گھنے وغیرہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو انج نھیںتھیندی۔ قاعدہ نمبر 15 دے مطابق مشق دے طور تے گردان خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر18:فعل مضارع تمنائی مجہول تمام مصدر متعدی المتعدی کن بݨاوݨ مقصود ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدر متعدی کن ماضی مطلق معروف یا اسم حالیہ تمام تے ون٘ڄݨ مصدر کن فعل مضارع (ون٘ڄے) بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙیویڄے تاں وت فعل مضارع تمنائی مجہول تمام دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ مثال دے طو ر تے لکھوا ون٘ڄے، پڑھا ون٘ڄے یا پڑھوا ون٘ڄے، کھوا ون٘ڄے وغیرہ وغیرہ ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو انج نھیں تھیندی۔ لکھاوݨ یا لکھواوݨ مصدر کن گردان ݙیکھو۔
مثبت
/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر/مونث
لکھا/لکھوا ون٘ڄے
لکھا /لکھوا ون٘ڄن
لکھا /لکھوا ون٘ڄ
لکھا /لکھوا ون٘ڄو
لکھا /لکھوا ون٘ڄاں
لکھا /لکھوا ون٘ڄوں
منفی
مذکر/مونث
لکھا/لکھوا نہ ون٘ڄے
لکھا /لکھوا نہ ون٘ڄن
لکھا /لکھوا نہ ون٘ڄ
لکھا /لکھوا نہ ون٘ڄو
لکھا /لکھوا نہ ون٘ڄاں
لکھا /لکھوا نہ ون٘ڄوں
نوٹ:طوالت دے پیش نظر فعل مضارع معروف تے مجہول بݨاوݨ دے کجھ ٻئے قاعدے وی ݙتے ویندن انھیں دی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر19:ݙتے ہوئے مصدر متعدی یا متعدی المتعدی کنوں ماضی مطلق معروف یا اسم حالیہ تمام تے گھنیڄݨ یا ݙویڄݨ مصادر مجہول کن فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع تمنائی مجہول (جئیں ئِ چ تمنا، خواہش، تجویز یا ارادے دا اظہار تھیندے) بݨ ویندے۔ جیویں جو مرا ݙویڄے یا مرا ݙتا ون٘ڄے، مروا ݙویڄے یا مروا ݙتا ون٘ڄے، لکھا گھنیڄے یا لکھا گھدا ون٘ڄے، لکھوا گھنیڄے یا لکھوا گھدا ون٘ڄے وغیرہ۔مذکر تے مونث دی گردان ان٘ڄو ان٘ڄ نھیں تھیندی۔
قاعدہ نمبر20:ݙتے ہوئے مصدر مجہول دی چھیکڑی ’’ݨ‘‘کوں حذف کرݨ دے بعداُوندے اڳوں پووݨ مصدر کن فعل مضارع معروف (پووے) ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع تمنائی مجہول جئیں ئِ چ خواہش، تمنا، ارادہ یا آرزو پاتی ون٘ڄے) بݨ ویندے۔ جیویں جو مریڄ پووے، لکھیڄ پووے، پڑھیڄ پووے، سݨیڄ پووے وغیرہ وغیرہ۔ مذکر تے مونث دی گردان ان٘ڄو ان٘ڄ نھیں تھیندی۔
قاعدہ نمبر21: ݙتے ہوئے مصدر مجہول دی چھیکڑی ’’جݨ‘‘کوں حذف کرݨ دے بعد اُوندے اڳوں پووݨ مصدر کن فعل مضارع معروف (پووے) ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع مجہول (تمنائی) بݨ ویندے ۔ جیویں جو مری پووے، لکھی پووے، پڑھی پووے، سݨی پووے وغیرہ وغیرہ۔ مذکر تے مونث دی گردان ان٘ڄو ان٘ڄ نھیں تھیندی۔
قاعدہ نمبر 22:کہیں وی مصدر متعدی المتعدی کنوں فعل مضارع تے رہݨ/رہوݨ مصدر کنوں اسم حالیہ ناتمام (رہندا) ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع تمنائی معروف نا تمام بݨ ویندے۔ جیویں جو کھواوے رہندا ، بھڄاوے رہندا، لکھواوے رہندا، پڑھواوے رہندا۔ مونث تے مذکر دی گردان ان٘ڄو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔
قاعدہ نمبر 23:کہیں وی ݙتے ہوئے مصدر متعدی المتعدی کنوں اسم حالیہ نا تمام بݨاوݨ سانگے کہیں وی مصدر متعدی المتعدی دے مصدری مادے دے اخیری الف کوں حذف کر کے باقی دے اڳوں یائے مجہول ڳنڈھ ݙویندی ئِ تے رہݨ/رہوݨ مصدر کنوں فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع تمنائی معروف نا تمام بݨ ویندے۔ جیویں جو کھویندا رہوے (کھ۔ و۔ ے۔ ں۔ دا)، لکھویندا رہوے، پڑھیندا رہوے، پڑھویندا رہوے، بھڄیندا رہوے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان ان٘ڄو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔
قاعدہ نمبر24:کہیں وی ݙتے ہوئے مصدر متعدی المتعدی کنوں حالیہ نا تمام تے وتݨ مصدر کنوں فعل مضارع (وتے)بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع تمنائی معروف نا تمام بݨ ویندے۔ جیویں جو کھویندا وتے، لکھیندا وتے، مریند ا وتے، پڑھیندا وغیرہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان ان٘ڄو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔
قاعدہ نمبر 25:ݙتے ہوئے کہیں وی مصدر مجہول کنوں اسم حالیہ نا تمام (یاد رہوے جو کہیں وی مصدر دی مصدری علامت ’’جݨ‘‘ یا ’’وݨ‘‘ کوں حذف کرݨ دے بعد ’’دا‘‘ دا لوظ ڳنڈھ ݙویندے) بݨا کرئیں اوندے اڳوں ون٘ڄݨ مصدر کن فعل مضارع (ون٘ڄے) رہوݨ کن (رہوے) تے وتݨ مصدر کن (وتے) بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع تمنائی مجہول نا تمام بݨ ویندے ۔ جیویں جو:
۱۔ لکھیِندا(ل،کھ،ی،ں،دا) رہوے
پڑھینِدا رہوے
مریندا رہوِے
سݨیندا رہوے
۲۔ لکھیِندا ون٘ڄے،پڑھیِندا ون٘ڄے
مریند ا وِن٘ڄے
سُݨیندا وِن٘ڄے
کھویندِا ون٘ڄے
۳۔ لکھینِدا وتے، پڑھیِندا وتے
مریندا وِتے
سُݨیندا وِتے
کھویندا وِتے وغیرہ وغیرہ
مونث تے مذکر کیتے گرداناں ان٘ڄو ان٘ڄ ا تھیندئین۔
قاعدہ نمبر26:ݙتے ہوئے کہیں وی مصدر معروف(لازم ہووے یا متعدی) کن مصدری مادہ یا فعل امر بݨا کرئیں اُوندے اڳوں سڳݨ مصدر کن فعل مضارع گھن کرئیں ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع معروف امکانی دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ جیویں جو مار سڳے، لکھ سڳے، ݙیکھ سڳے سُݨ سڳے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان ان٘ڄو ان٘ڄ نھیں تھیندی۔ اینہہ قاعدہ کن گردان کرݨ دے ݙو طریقے ہن۔ یعنی ہک گردان فاعلی ضمیریں نال تے ݙوجھی گردان مفعولی ضمیریں نال۔
ضمیر
مثبت/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
فاعلی ضمیراں
مثبت
مذکر/مونث
او لکھ سڳے
او لکھ سڳݨ
توں لکھ سڳیں
تساں لکھ سڳو
میں لکھ سڳاں
اساں لکھ سڳوں
نال
منفی
مذکر/مونث
او لکھ نہ سڳے
او لکھ نہ سڳن
توں لکھ نہ سڳیں
تساں لکھ نہ سڳو
میں لکھ نہ سڳاں
اساں لکھ نہ سڳوں
مفعولی
مثبت
مذکر/مونث
او کوں مار سڳے
انھیں کوں مار سڳے
تیکوں مار سڳے
تہاکوں مار سڳے
میکوں مار سڳے
اساکوں مار سڳوں
ضمیراں
منفی
مذکر/مونث
اوکوں مار نہ سڳے
انھیں کوں مار نہ سڳے
تیکوں مار نہ سڳے
تہاکوں مار نہ سڳے
میکوں مار نہ سڳے
اساکوں مار نہ سڳوں
نال
مثبت
مذکر/مونث
اوکوں مار سڳن
انھیں کوں مار سڳن
تیکوں مار سڳݨ
تہاکوں مار سڳݨ
میکوں مار سڳݨ
اساکوں مار سڳݨ
مثبت
مذکر/مونث
اوکوں مار سڳے
انھیں کوں مار سڳن
تیکوں مار سڳے
تہاکوں مار سڳن
میکوں مار سڳے
اساکوں مار سڳن
منفی دی گردان اُتے ݙتے ڳئے قاعدے دے مطابق خود کیتی ون٘ڄے۔
دوہری ضمیر نال
مار سڳس
مار سڳنِس
مار سڳنس
مار سڳس
مار سڳنس
مار سڳنُس
معنی
اواوکوں مار سڳے
او اوکوں مار سڳن
توں اوکوں مار سڳیں
تساں اوکوں مار سڳو
میں اوکوں مار سڳاں
اساں اوکوں مار سڳوں
معنی
او تیکوں مار سڳے
او تیکوں مار سڳن
میں تیکوں مار سڳاںٍ
میں اوکوں مار سڳاں
میں انھیں کوں مارسڳاں
میں تہاکوںمار سڳاں
قاعدہ نمبر 27:ݙتے ہوئے مصدر معروف (توڑے جو لازم ہووے یا متعدی ہووے) کن ماضی مطلق معروف یا اسم حالیہ تمام تے ون٘ڄݨ مصدر کنوں فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙویڄے تاںوت فعل مضارع تمنائی مجہول بݨ ویندے۔ جیویں جو ماریا ون٘ڄے، لکھیا ون٘ڄے، سُݨیا ون٘ڄے، پیتا ون٘ڄے وغیرہ وغیرہ۔ مذکر تے مونث دی گردان ان٘ڄو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔ ایویں ای فاعلی ضمیریں تے مفعولی ضمیریں نال گردان انجو ان٘ڄ تھیسی۔
قاعدہ نمبر28:کہیں وی مصدر متعدی المتعدی کنوں اسم حالیہ تمام یا ماضی مطلق معروف بݨا کرئیں اُوندے اڳوں ون٘ڄݨ مصدر کن فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙویجے تاں وت فعل مضارع تمنائی مجہول بݨ ویندے۔ جیویں جو مروایا ون٘ڄے، لکھوایا ون٘ڄے، پڑھوایا ون٘ڄے وغیرہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر کیتے گردان انجو ان٘ڄ تھیسی۔ ایویں ای فاعلی ضمیریں تے مفعولی ضمیریں نال وی گردان انجو ان٘ڄ تھیسی۔
قاعدہ نمبر29:کہیں وی مصدر مجہول دی چھیکڑی ’’ݨ‘‘کوں حذف کرݨ دے بعد باقی دے اڳوں ون٘ڄݨ مصدر کنوں فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙویجے تاں وت فعل مضارع تمنائی مجہول بݨ ویندے۔ جیویں جو مریج ون٘ڄے، لکھیج ون٘ڄے، ٻدھیج ون٘ڄے، پڑھیج ون٘ڄے وغیرہ ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ نھیں تھیندی۔
قاعدہ نمبر30:کہیں وی مصدر مجہول دی چھیکڑی’’جݨ‘‘حذف کرݨ دے بعد باقی دے اڳوں ون٘ڄݨ مصدر کنوں فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙویجے تاں وت فعل مضارع تمنائی مجہول بݨ ویندے جیویں جو مری ون٘ڄے، لکھی ون٘ڄے، سݨی ون٘ڄے، پڑھی ون٘ڄے وغیرہ وغیرہ ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ نھیں تھیندی۔
قاعدہ نمبر31:جے کر فعل مضارع التزامی معروف بݨاوݨ مقصود ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدر (لازم یا متعدی) کنوں اسم استقبال (یعنی مصدر دے اڳوں الف دا ودھارا کر کے ) بݨا کرئیں اوندے اڳوں پووݨ مصدر کنوں فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙویندے تاں وت فعل مضارع التزامی معروف بݨ ویندے۔ جیویں جو مارݨا پووے، لکھݨا پووے، ݙیکھݨا پووے، رکھݨا پووے، گھنݨا پووے وغیرہ یا اسم استقبال دے بعد ہووݨ مصدر کنوں فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙویندے جیویں جو مارݨا ہووے، لکھݨا ہووے، ݙیکھݨا ہووے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔
قاعدہ نمبر32:مصدر متعدی المتعدی کنوں اسم استقبال تے پووݨ یا ہووݨ مصادر کنوں فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع التزامی معروف بݨ ویندے۔ جیویں جو مرواوݨا پووے، مرواوݨا ہووے، لکھواوݨا ہووے یا پووے، پڑھواوݨا پووے یا ہووے وغیرہ ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔
قاعدہ نمبر 33:جے کر فعل مضارع التزامی مجہول بݨاوݨ مقصود ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدرمجہول کنوں اسم استقبال تے پووݨ یا ہووݨ مصادر کنوں فعل مضارع بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل مضارع التزامی مجہول بݨ ویندے ۔ جیویں جو مریجݨا پووے، مریجݨا ہووے، لکھیجݨا ہووے، یا یووے ‘ݙسیجݨا یا ہووے یا وغیرہ وغیرہ ۔ مذکر تے مونث دی گردان انجو ان٘ڄ تھیسی۔
_____ 2 فعل امر
تعریف:
1 فعل حال دی ݙوجھی صورت "امر"ہے۔ امر دا معنی حکم ہے فعل امروچ عام طور تے حکم یا التجا پاتی ویندی ئِ تے ایندا فاعل مخذوف (حذف کیتا ہویا) ہوندے۔ کیوں جو جیکوں حکم ݙتا ویندا پیا ہوندے او سامݨے کھڑا ہوندے۔
(سرائیکی زبان دے قاعدے قانون از ڈاکٹر مہر عبد الحق238)
2 فعل امر او فعل ہے جئیں کنوں کہیں کم دے کرݨ دا حکم ظاہر تھیوے۔ (سرائیکی قواعد تے زبان دانی از بشیر احمد بھائیہ177)
3 امر او فعل ئِ جئیں ئِ چ کہیں کم دے کرݨ دا امر (حکم) پاتا ون٘ڄے۔ امر دا استعمال عام طور تے ضمیر حاضر دے واحد تے جمع دے صیغیں وچ ای تھیندے۔ ایندا اطلاق خاص حکم دے معنیاں وچ غائب تے متکلم دی حالت وچ وی تھیندے۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو۔۱۔ آکھنس جلد ی آوے۔۲۔ فیصلہ تھئے جو اساں صباحیں لاہور ڄلسوں۔
پہلے جملے ئِ چ لوظ "آوے"دا استعمال حکم دے طور تے واحد غائب کیتے استعمال تھئیے۔ جݙاں جو ݙوجھے جملے ئِ چ "ڄلسوں"دا لوظ جمع متکلم کیتے حکم دا درجہ رکھدے۔ (سندھی ٻولی ئَ جو صرف تے نحو از واحد بخش شیخ279)(ترجمہ)
4 زبان بند رکھ، جلدی ون٘ڄ، میݙی ڳالھ غور نال سُݨ، انھیں جملئیں ئِ چ رکھ، ون٘ڄ تے سُݨ اِیھو جھئیں فعل ہن جہڑے جو حاضر (بھانویں ہک آدمی ہووے یا زیادہ ہووݨ) کوں حکم ݙیوݨ دے کم آئین۔ اینہہ کیتے انھیں کُوں امر دا ناں ݙتا ویندے۔ امر دا معنی ہے "حکم"کݙہیں کݙہیں اے حکم دُعا منگݨ ، منت سماجت کرݨ تے درخواست یا التجا کرݨ دے معنیاں وچ وی ورتیا ویندے۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو۔
۱۔سئیں! میݙی عرضی منظور کرو
۲۔ بھراوو! میݙی امداد کرو
۳۔ اللہ سئیاں! میݙی مصیبت ٹال ݙے
انھیں جملئیں ئِ چ افعال منظور کرو، امداد کرو تے ٹال ݙے حکم دے معنیاں ئِ چ استعمال نھیں تھئے بلکہ انھیں کوں عرض یا مِنت دے معنیاں ئِ چ استعمال کیتا ڳئے۔ اینہہ ڳالھوں اے آکھیا ون٘ڄ سڳدے جو فعل امر سِدھا سنواں حکم دے معنیاں
ئِ چ ورتیا نھیں ویندا۔ بلکہ ایندے وچ عرض ، مِنت، التجا یا دُعا دے معنی وی پاتے ویندن۔
(وݙو سندھی ویا کرݨ از بھیرومل مہر چند آڈوانی104)(ترجمہ)
5 امر وہ انشائی فعل ہے جس سے مصدر کی طلب اور زمانۂِ موجود ذہن نشین ہو۔جیسے مار، دیکھ سُن وغیرہ
(بنیادی اردو قواعد از ڈاکٹر سہیل عباس بلوچ 122)
6 امر حاضر کایہ معنی ہے یعنی اپنے مخاطب کو کسی کام کی فرمائش یا حکم کرنا۔ اس کا حکم فوراً زمانہ حال پر پڑتا ہے۔
(جامع القواعد از شمس العماء مولانا محمد حسین آزاد 38)
اُتے ݙتئیں ڳئیں مختلف ماہرین لسانیات دے تعریفیں کن اے نشابر تھیندے جو ’’امر او فعل ہوندے جہڑا جو حاضر شخص یا شخصیں کوں حکم ݙیوݨ کیتے ورتیا ویندے۔ پر کݙہیںکݙہیں اے حکم منت سماجت کرݨ ، دعا منگݨ، التجا کرݨ یا کُئی فرمائش کرݨ دے معنیاں ئِ چ بدل ویندے۔ ایندا اطلاق عام طور تے تاں حاضر دے صیغیں (واحد حاضر تے جمع حاضر) تے تھیندے پر حاضر دے نال نال غائب تے متکلم دے صیغیں تے وی ایندا اطلاق تھی ویندے۔ ݙوجھی اے ڳالھ جو ایندا فاعل عام طور تے مخذوف(حذف کیتا ہویا) ہوندے۔ کیوں جو جیکوں حکم ݙیوݨا مقصود ہوندے او سامݨے کھڑا ہوندے‘‘۔
فعل امر دی خصوصیات:
i فعل امر ئِ چ نہ صرف حاضر کیتے حکم پاتا ویندے بلکہ کݙہیں کݙہیں تاں اے حکم منت سماجت کرݨ، دُعا منگݨ، التجا کرݨ تے فرمائش کرݨ کیتے وی ورتیا ویندے۔
ii فعل امر دا فاعل عام طور تے مخذوف ہوندے۔
iii فعل امر دا اطلاق عام طور تے تاں حاضر دے صیغئیں تے تھیندے پر حاضر دے نال نال متکلم دے صیغئیں تے وی تھیندے۔ توڑے جو غائب تے متکلم دے صیغے انجو ان٘ڄ کائینی ہوندے پر بعض جملئیں ئِ چ امر غائب تے امر متکلم دا اظہار ضرور تھیندے۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو۔
۱۔ نوکر کوُں آکھ چا جو اوپاݨی گھِدی آوے
۲۔ ٻالیں کوں سمجھا ݙیو وجو او آپ کن وݙئیں دا ادب کرݨ
۳۔ استاد کیتے ضروری ہے جو او ویلھے سر سکول پُڄے
۴۔ ساݙے اُتے اے لازم ہے جو اساں ہک ٻئے نال ٹھڳی نہ کروں
۵۔ میکوں بابے سئیں حکم ݙتے جو میں گھر دا خیال کر ٻہاں۔
اُتے ݙتے ڳئے جملئیں وچوں پہلے تے تریجھے جملیٔں ئِ چ گھدی آوے تے پُڄے واحد غائب کیتے ، ݙوجھے جملے ئِ چ ادب کرݨ جمع غائب کیتے ، چوتھے جملے ئِ چ ٹھڳی نہ کروں جمع متکلم کیتے تے پنجویں جملے ئِ چ کر ٻہاں واحد متکلم کیتے افعال امر دا استعمال تھئے۔ اے ڳالھ یاد رکھݨ آلی ئِ جو امر دا جتنا زور حاضر تے لڳدے اتنا غائب تے متکلم دے صیغیں تے نھیں لڳدا۔
iv سرائیکی زبان ئِ چ التجا، دُعا، فرمائش یا اصرار کیتے ہک خاص لوظ ’’چا‘‘ہے جیکوں ہر چھوٹا وݙا بلا تکلف ٻول سڳدے۔ جیویں جو کھا چا، پی چا، لکھ چا، پڑھ چا وغیرہ وغیرہ۔ اے یاد رکھݨ دی ڳالھ ئِ جو "’’چا‘‘دا لوظ متعدی افعال دے بعد لڳدے جݙاں جو لازم افعال دے اڳوں ’’پو، پیا تے آ‘‘بطور لاحقے ڳنڈھ کرئیں ورتئے ویندن۔ مثال دے طور تے سم پو، بھڄ پو، آپیا، ون٘ڄ پیا، رو پیا، لڳا آ، بھڄدا آ، کھلدا آ وغیرہ وغیرہ۔
v فعل امر دے صیغے واحد حاضر تے جمع حاضر نال عام طور تے سرائیکی زبان ئِ چ فاعلی ضمیراں توں تے تساں دا بطور سابقہ استعمال کیتا ویندے۔ پر احتراماً یا تعظیماً لوظ ’’سئیںیا سوہݨا سئیں‘‘ دا استعمال تھیندے۔ تے بعض سرائیکی علاقیاں وچ ’’گودا‘‘ تے بھُتاردا لوظ وی مستعمل ہے۔ اڄکل اُردو زبان ئِ چ ورتیے ون٘ڄݨ آلے تعظیمی لوظ ’’جناب، حضورتے آپ‘‘ وی سرائیکی زبان ئِ چ مستعمل تھی ڳین یا وت انھیں لوظیں دے اڳون بطور لاحقہ ’’ہوراں‘‘لوظ ڳنڈھ کرئیں انھیں لوظیں کوں سرائیکی زبان دے لوظ بݨا وݨ دی کوشش کیتی ویندی ئِ۔ جیویں جو جناب ہوراں، حضور ہوراں ، آپ ہوراں یا سئیں ہوراںوغیرہ وغیرہ۔ اے لوظ فاعلی ضمیراں توں یا تساں دی جا تے استعمال کیتے ویندن ۔ توڑے جو صیغہ واحد حاضر ہووے یا جمع حاضر ۔
vi فعل امر(یعنی ݙتا گیا حکم) فوراً زمانہ حال تے لاڳو تھیندے۔ جیویں جو ٻہہ تھی، ٹُر پو، ون٘ڄ پیا، لکھ چا، پڑھ گھن، وَل آ، نپ ٻہہ، گھن کھڑ وغیرہ وغیرہ۔
vii جئیں ویلھے فعل امر مجرد کوں اسم حالیہ نا تمام ئِ چ تبدیل کر کے اُوندے اڳوں’’رَہ‘‘دا لوظ (جہڑا جو رہݨ مصدر کن فعل امر ہے) بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙتا ون٘ڄے تاں وت او فعل امر مدامی دی صورت اختیار کر گھندے۔ مثال دے طور تے لکھدا رہ ، پڑھدا رہ، کھاندا رہ ، پیندا رہ وغیرہ وغیرہ۔
viii کݙہیں کݙہیں تاں ماضی شکیہ یا احتمالی دے صیغے واحد حاضر تے جمع حاضر امر استمراری دے طور تے ٻولئیے ویندن۔ مثال دے طور تے توں پڑھیں ہا، تساں لکھو ہا، توں کھیݙدا رہویں ہا ، تساں بھڄدے رہو ہا وغیرہ وغیرہ۔
ix کݙہیں کݙہیں تاں فعل امر مجرد فاعل دے معنی ݙیندے ۔ مثال دے طور تے
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
مَستݨ
مَست
کڄلاوݨ
کڄلا
چرخاوݨ
چرخا
ٹھڳݨ
ٹھڳ
کڄݨ
کڄ
رکھاوݨ
رکھا
ہلݨ
ہل
مچلاوݨ
مچلا
گندراوݨ
گُندرا
لُجھݨ
لُجھ
x کݙہیں کݙہیں امر مجرد مفعول دے معنی ݙیندے ۔جیویں جو
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
منگݨ
منگ
لیپݨ
لیپ
لݙݨ
لَݙ
نتارݨ
نتار
کانڈھݨ
کانڈھ
ݙلݨ
ݙل
ݙنبھݨ
ݙنبھ
وڈھݨ
وڈھ
لتاڑݨ
لتاڑ
وِنگارݨ
ونگار
xi کݙہیں کݙہیں تاں فعل امر مجرد حاصل مصدر دے معنی ݙیندے ۔جیویں جو
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
مصدر
امر بطور فاعل
آپھرݨ
آپھر
اجھکݨ
اجھک
آکڑݨ
آکڑ
ݙسݨ
ݙس
ݙسکݨ
ݙسک
رڳڑݨ
رڳڑ
زونکݨ
زونک
سِترݨ
سِتر
سوچݨ
سوچ
سِکݨ
سِک
xii کݙہیں کݙہیں ݙو امر مل کرئیں حاصل مصدر بݨیدن۔جیویں جو
ٹک ٹکور
بھن تروڑ
لکھ پڑھ
ورت ورتا
ݙے گھن
آون٘ڄ
دھرک بھڄ
کھیݙکُݙ
لَڑ بھِڑ
پَٹ کھو
بھن بھروڑ
بَھن ڈھَہہ
تَچھ مُچھ
ویٹ ہار
ڳنڈھ تروپ
وغیرہ وغیرہ
xiii کݙہیں کݙہیں اسم تے امر مل کرئیں فاعل دے معنی ݙیندن ۔ جیویں جوکن کَپ، مُنہہ پھٹ، دِل چھوڑ، وال چر، چوہے مار، من ٹھار، مُنڈھی مار، جان رکھ ، ہݙبھن، رن چھوڑ، چڑی مار وغیرہ ۔
فعل امر دیاں قِسماں بݨت دے لحاظ نال: بݨت دے لحاظ نال فعل امر دیاں چھی قسماں ہن۔
۱۔ امر مجرد
۲۔ امر استمراری یا مدامی
۳۔ امر استقبال
۴۔ امر شرطی
۵۔ امر امکانی
۶۔ امر التزامی
1 _____امر مجرد
اوہو فعل جہڑا جو کہیں واضح حکم یا ہدایت ݙیوݨ دے معنیاں ئِ چ ورتیا ون٘ڄے امر یا امر مجرد سݙیا ویندے۔
بݨاوݨ دا قاعدہ نمبر 1:مصدر دی چھیکڑی ’’ݨ یا وݨ‘‘ کوں حذف کرݨ دے بعد باقی جو کجھ بچے او فعل امر مجرد دا صیغہ واحد حاضر ہوندے۔ جمع حاضر داصیغہ بݨاوݨ کیتے صیغہ واحد حاضر دے اڳوں ’’و‘‘دا ودھارا کیتا ویندے۔ جے کر صیغہ واحد حاضر دے چھیکڑ
ئِ چ ’’الف ـ‘‘ہووے تاں وت جمع حاضر دے صیغے کیتے’’ئو‘‘دا ودھارا کیتا ویندے۔ بعض سرائیکی لہجیں دے مطابق ایھو جھئیں واحد حاضر دے صیغے جھنیں دے اخیر ئِ چ ’’الف ـ‘‘آندے اُونہہ الف کوں حذف کرݨ دے بعد ’’ئو‘‘ڳنڈھی ویندی ئِ۔ جیویں جو کھاکن کھائو یا کھئو، لہا کن لہائو یا لہئو، ڈھہا کن ڈھہائو یا ݙھئو وغیرہ۔ بعض اوقات ایجھئیں فعل امر دا چھیکڑی الف وی نھیں ہٹایا ویندا تے اوندے اڳوں ’’وو‘‘(ڈبل وائو) دا ودھارا کیتا ویندے۔ جیویں جو کھا کن کھاوو، پاکن پاوو، ݙکھا کن ݙکھاوو، سݨا کن سݨاوو وغیرہ ۔ جے کر فعل امر دے صیغے واحد حاضر دے اخیر ئِ چ ’’و‘‘ہووے تاں وت اُوندے اڳوں یا تاں ’’ئو‘‘ودھائی ویندی ئِ تے یا ’’وو‘‘(یعنی ڈبل وائو) دا ودھارا کیتا ویندے۔ جیویں جو رو کن روئویا رووو، دھوکن دھوئو یا دھووو، پوکن پوئو یا پووو وغیرہ۔ تے جے کر فعل امر دے صیغے واحد حاضر دے اخیر ئِ چ یائے معروف (ی) آون٘ڄے تاں وت صیغہ جمع حاضر بݨاوݨ کیتے یا تاں اُوندے اڳوں ’’ئو‘‘ودھایا ویندے تے یا ’’وو‘‘دا ودھارا کیتا ویندے۔ جیویں جو پی کن پیئو یا پیوو، سِی کن سِیئو یا سیوو، جی کن جیئو یا جیوو وغیرہ ۔ تے جے کر صیغے واحد حاضر دے اخیر ئِ چ یائے مجہول (ے) ہووے یا ہائے جلی الصوت ہووے تاں وت صیغہ جمع حاضر بݨاوݨ کیتے "وو"دا ودھارا کیتیا ویندے۔ جیویں جو ݙے کن ݙیوو، بھے کن بھیوو، ٻہہ کن ٻہوو، سہہ کن سہوو، لہہ کن لہوووغیرہ۔ ہُݨ اتھاں کجھ مختلف مصادر کن فعل امر مجرد دی گردان ݙیکھو۔
مصدر
امر مجرد
واحد حاضر
جمع حاضر
مصدر
امر مجرد
واحد حاضر
جمع حاضر
مارݨ
مار
مار
مارو
چاوݨ
چا
چا
چائو ، چئو ، چاوو
لکھݨ
لکھ
لکھ
لکھو
دھووݨ
دھو
دھو
دھوئو، دھووو
کھاوݨ
کھا
کھا
کھئو، کھائو ، کھاوو
جووݨ
جو
جو
جوئو،جودو
پیوݨ
پی
پی
پئیویا پیوو
ٻہݨ
ٻہہ
ٻہہ
ٻہئو، ٻہوو
سیوݨ
سی
سی
سیئو یا سیووو
سہݨ
سہہ
سہہ
سہئو ، سہوو
قاعدہ نمبر2:فعل امر مجرد دی گردان کرݨ سانگے ہک پیا قاعدہ وی ہے جہڑا جو کجھ ایں ہے۔ کہیں وی مصدر کن (توڑے جو لازم ہووے یا متعدی) با قاعدہ بݨایا ڳیا فعل امر مجرد جیندی چھیکڑ ئِ چ جے کر (ا،و،ی،ہ) آندے ہوون تاں وت اُوندے اڳوں صیغہ واحد حاضر کیتے ’’ویں‘‘تے صیغہ جمع حاضر کیتے ’’واہے‘‘دا ڳانڈھا کیتا ویندے۔ تے جے کر اُتے ݙتے ڳئے حروف (ا،و،ی،ہ) وچوں کئُی حرف نہ ہووے تاں وت صیغہ واحد حاضر کیتے ’’یں‘‘تے جمع حاضر کیتے ’’اہے‘‘دا ڳانڈھا کیتا ویندے یا ݙتے ہوئے مصدر کن (جئیں کن گردان کرݨ مقصود ہووے) فعل مضارع معروف بݨا کرئیں (فعل امر مجرد دی گردان کیتے) اُوندے صیغے واحد حاضر تے جمع حاضر گھدے ویندن ۔ مثال دے طور تے کھاوݨ کن کھاویں تے کھوا ہے، کرݨ کن کریں تے کراہے تے ݙیوݨ کن ݙیویں یا ݙوا ہے وغیرہ۔ اے ڳالھ یاد رکھن آلی ئِ جو جے فعل امر مجرد دے چھیکڑ ئِ چ حروف علت (ا،و،ی) آون٘ڄݨ تاں وت گردان کریندئیں ہوئیں انھیں کوں صیغہ جمع حاضرء ِچ حذف کر ݙتا ویندے۔ اے ڳالھ وی یاد رہوے جو کریں تے کراہے ، کھاویں تے کھواہے وغیرہ جھئیاںترکیباں وچ حکم تاں پاتا ویندے پرفوری عمل تے زور نھیں ݙتا ویندا۔ یعنی ݙوجھے لوظیں ئِ چ ایجھئیں حکم
ئِ چ تعمیل دی خاطر تھوڑا جھئیاں وقت یا وقفہ ضرور ݙتا ویندے۔ اینہہ قاعدے دے مطابق مختلف مصادر کن فعل امر مجرد دی گردان ݙیکھو۔
مصدر
فعل امر
واحد حاضر
جمع حاضر
مصدر
فعل امر
واحد حاضر
جمع حاضر
کھاوݨ
کھا
کھاویں
کھوا ہے
رووݨ
رو
روویں
روواہے
ݙیکھݨ
ݙیکھ
ݙیکھیں
ݙکھاہے
پیوݨ
پی
پیویں
پواہے
سُݨݨ
سُݨ
سُݨیں
سُݨا ہے
مارݨ
مار
ماریں
مراہے
_____ 2فعل امر استمراری یا مدامی
قاعدہ نمبر3:او ہو فعل امر جئیں کن مخاطب کیتے کہیں کم دے تواتر نال کرݨ کیتے یا اوکوں جاری رکھݨ کیتے حکم پاتا ون٘ڄے فعل امر استمراری یا مدامی اکھیندے۔ ایندے بݨاوݨ دا قاعدہ کجھ ایں ہے۔ ݙتے ہوئے مصدر کن فعل امر مجرد قاعدہ نمبر ۱ دے مطابق بݨا کرئیں اوندے اڳوں بطور لاحقہ یا اوکن پہلے بطور سابقہ کہیں ٻئے مصدر کن اسم مفعول بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل امر استمراری یا مدامی بݨ ویندے۔ مثال دے طور تے کھادی رکھ، بھڄدا رہ ، کھا ٻیٹھا، روکھڑا، کھیݙ ودا، ماری رہ ، لٹائی رکھ، مار پیا، نچ کھڑا، کݙھ چھوڑ وغیرہ۔
مصدر
فعل امر
واحد حاضر
جمع حاضر
مصدر
فعل امر
واحد حاضر
جمع حاضر
کھاوݨ
کھا
کھا ٻیٹھا
کھاوو ٻیٹھے
کھاوݨ
کھا
کھاویں ٻیٹھا
کھواہے ٻیٹھے
کھیݙݨ
کھیݙ
کھیݙ ودی
کھیݙو ودیاں
کھیݙݨ
کھیݙ
کھیݙیں ودی
کھݙاہے ودیاں
پیوݨ
پی
پیتی رکھ
پیتی رکھو
پیوݨ
پی
پیتی رکھیں
پیتی رکھا ہے
مارݨ
مار
مار پیا
مارو پئے
مارݨ
مار
ماریں پیا
مراہے پئے
قاعدہ نمبر4:ݙتے ہوئے مصدر کن فعل امر مجرد گھن کرئیں (قاعدہ نمبر 1 دے مطابق) اوکن پہلوں بطور سابقہ اونہی مصدر کن اسم حالیہ ناتمام تے اوندے اڳو ں کہیںٻئے مصدر کنوں فعل امر مجرد ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل امر استمراری یا مدامی بݨ ویندے۔ جیویں جو مردا مرون٘ڄ، سُݨدا سݨ گھن، ٻہندا ٻہہ تھی، ٹردا ٹر پو وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔ مشق دے طور تے گردان خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر5:ݙتے ہوئے مصدر کنوں اسم حالیہ نا تمام تے رہݨ مصدر کن فعل امر مجرد آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل امر استمراری یا مدامی بݨ ویندے۔ مثال دے طور تے بھڄدا رہ، پیندا رہ، کھیݙدا رہ، سݨدا رہ، لکھدا رہ، پڑھدا رہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیسی۔ مشق دے طور تے گردان خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر6:فعل ماضی شکیہ یا احتمالی دے صیغے واحدحاضر تے جمع حاضر بطور فعل امر استمراری یا مدامی ٻولئیے وی ویندن تے ورتے وی ویندن۔ جیویں جو توں پڑھیں ہا ودا، تساں پڑھوہا ودے، توں پڑھدا ودا رہویں ہا، تساں پڑھدے ودے رہو ہا ، توں کھیݙدا رہویںہا، تساں کھیݙدے رہوہا ، پڑھدا ودارہ ، پڑھدے ودے رہو، سݨدا کھڑا رہ ، سݨدے کھڑے رہو، لکھدا ٻیٹھا رہ، لکھدے ٻیٹھے رہو، روندا پیا رہ، روندے پئے رہو وغیرہ وغیرہ۔
3 ____امر استقبال
اوہو فعل امر جئیں ئِ چ آوݨ آلے وقت کیتے کہیں کم کوں جاری رکھݨ دا حکم پاتا ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر 7:فعل امر مجرد دے اڳوں واحد حاضر کیتے’’ں‘‘تے جمع حاضر کیتے ’’و‘‘دا ودھارا کرݨ دے بعد ودا ، رہندا یا وتا بطور لاحقہ ڳنڈھݨ نال فعل امراستقبال بݨ ویندے۔ مثا ل دے طور تے پڑھیں ودا، پڑھو ودے، لکھیں رہندا، لکھو رہندے یا لکھا ہے رہندے،کھیݙیں وتا، کھیݙو وتے یا کھیݙا ہے وتے۔
قاعدہ نمبر8:ݙتے ہوئے مصدر کنوں اسم حالیہ نا تمام تے اوندے اڳوں واحد حاضر کیتے وتیں یا رہویں تے جمع حاضر کیتے وتا ہے یا رہوا ہے بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل امر استقبال بݨ ویندے۔ جیویں جو لکھدا وتیں ۔ لکھدے وتا ہے پڑھدے رہواہے ۔ سݨدا رہویں۔ سݨدے رہواہے وغیرہ وغیرہ۔
_____4امر شرطی
جے کݙاہیںجملے ئِ چ امر دے اڳوں حرف شرط (تاں) استعمال کیتا ڳیا ہووے ۔ ݙوجھے لوظیںئِ چ کہیں حکم دی تعمیل کہیں شرط نال ٻدھل ہووے تاں ایھّو جھئیں حکم کوں امر شرطی آکھیا ویندے۔ اینہہ حکم دے بعد آوݨ آلے حرف شرط (تاں) دے اڳوں کہیں وی مصدر کن بݨݨ آلے مضارع دا کئی صیغہ استعمال تھیندے۔
قاعدہ نمبر9:ݙتے ہوئے مصدر کنوں فعل امر مجرد تے اوندے اڳون حرف شرط (تاں ) تے اوندے اڳوں کہیں ایجھئیں مصدر کن فعل مضارع دا کئی متعلقہ صیغہ جئیں کِن حکم دے مقصدر دا اظہار تھیوے بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر شرطی بݨ ویندے۔ مثال دے طور تے آتاں ڄلوں، ݙسنِس تاں کرے، ݙیونِس تاں کھاوِن، پڑھاویں تاں پڑھاں، سُݨیں تاں اکھیجے، ݙیکھیں تاں ݙسے، رو تاں ݙیونی ، مار تاں ݙیکھاں ، اُٹھیجیں تاں ڄلیجے، کھاتاں منوں، آسیں تاں ڄلسوں، منگسیں تاں ملِسی، ݙرسیں تاں مرسیں، سُݨ تاں سُݨاواں وغیرہ وغیرہ۔
_____ 5 امر امکانی
جے کر کہیں وی حکم ئِ چ کئی امکانی صورت پاتی ون٘ڄے اوکوں امر امکانی آکھیا ویندے۔
قاعدہ نمبر 10:کہیں وی مصدر کن فعل امر مجرد‘ سڳݨ مصدر کنوں فعل مضارع دے صیغے واحدحاضر تے جمع حاضر‘ حرف شرط تاں‘ تے وت اُوندے اڳوں اونہی مصدر کن فعل امر مجرد دا صیغہ واحد حاضر یا جمع حاضر آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل امر امکانی بݨ ویندے۔ مثال دے طور تے کھا سڳیں تاں کھا، کھا سڳو تاں کھئو،لکھ سڳیں تاں لکھ، لکھ سڳدے ء ُ یا لکھ سڳدے وے یا لکھ سڳدوتاں لکھو، ون٘ڄ سڳدیں تاں ون٘ڄ، ون٘ڄ سڳدئے ء ُ تاں ون٘ڄو وغیرہ۔یا ون٘ڄ سڳدو/ سڳدے وے تاں ون٘ڄو وغیرہ۔
_____ 6 امر التزامی
جے کر کہیں حکم کوں پورا کرݨ لازمی قرار ݙتا ون٘ڄے تاں اُونہہ حکم کوں امر التزامی دا ناں ݙتا ویندے۔
قاعدہ نمبر 11:ݙتے ہوئے مصدر دے اڳوں یائے مجہولی (ے) ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر التزامی بݨ ویندے جہڑا جو زمانہ حال دے معنی ݙیندے۔ مثال دے طور تے تیکوں ون٘ڄݨے، تہاکوں پڑھݨے، تیکوں سُݨݨے ، تہاکوں ملݨے وغیرہ وغیرہ ۔
قاعدہ نمبر 12:ݙتے ہوئے مصدر دے اڳوں الف دا ودھارا کر کے پووݨ مصدر کن فعل مستقبل دا صیغہ واحد حاضر تے جمع حاضر ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر التزامی بݨ ویندے۔ مثال دے طور تے تیکوں کھاوݨا پوسی، تہاکوں کھاوݨا پوسی، تیکوں کھاوݨی پوسی، تہاکوں کھاوݨی پوسی، تیکوں کھاوݨے پوسن، تہاکوں کھاوݨے پوسن، تیکوں کھاوݨیاں پوسن، تہاکوں کھاوݨیاںپوسن۔
قاعدہ نمبر13:جے کر گردان کریندئیں ہوئیں مفعولی ضمیراں نہ ڳنڈھیاں ون٘ڄن جیویں جو قاعدہ نمبر 12 وچ تیکوں تے تہاکوں مفعولی ضمیراں ڳنڈھیاں ڳین تاں وت ݙتے ہوئے مصدردے اڳوں الف دی بجائے یائے مجہول (ے) دا ودھارا کیتا ویسی تے اُوندے اڳوں پووݨ مصدر کن فعل مستقبل دے صیغے واحد حاضر تے جمع حاضر ڳنڈھ ݙتے ویسن۔مثال دے طور تے کھاوݨا پوسیا، کھاوݨا پوسنے، کھاوݨا پوسوے، کھاوݨی پوسیا، کھاوݨی پوسنے، کھاوݨی پوسوے، کھاوݨے پوسنی، کھاوݨے پوسنے/پوسوے، کھاوݨیاں پوسنی، کھاوݨیاں پوسنے/پوسوے جے کر مفعولی ضمیراں تیکوں تے تہاکوں ڳنڈھیاں ویسن تاں گردان کجھ ایں تھیسی۔ تیکوں کھاوݨا پوسی، تہاکوں کھاوݨا پوسی ، تیکوں کھاوݨی پوسی، تہاکوں کھاوݨی پوسی، تیکوں کھاوݨے پوسن، تہاکوں کھاوݨے پوسن، تیکوں کھاوݨیاں پوسن، تہاکوں کھاوݨیاں پوسن وغیرہ۔
فعل امر دیاں قسماں معنی دے لحاظ نال: ۱۔ امر نہی ۔ ۲۔ امر نیازی۔ ۳۔ امر تاکیدی
:1 امر نہی :او ہو فعل امر جئیں ئِ چ امتناعی حکم پاتا ون٘ڄے یا کہیں کم دے کرݨ کن منع کیتا ون٘ڄے ۔ اوکوں امر نہی سݙیا ویندے۔ جیویں جو نہ کر ، نہ کرو، نہ ون٘ڄ، نہ ون٘ڄو، تیکوں کھاوݨا نہ پوسی، سݨدا نہ کھڑا رہ، لکھ نہ پیا ، دھرک نہ ودا وغیرہ وغیرہ۔
امر نہی بݨاوݨ دے قاعدے
قاعدہ نمبر14:
i عام طور تے فعل امرکن پہلوں ’’نہ‘‘ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر نہی بݨ ویندے۔ مثال دے طور تے نہ لکھ، نہ پڑھ، نہ کھا، نہ کھاویں، نہ کھوا ہے ، کھا نہ ٻیٹھا، کھیݙ نہ ودی، رووو نہ کھڑے ، مارو نہ پئے ، پیتی نہ رکھ، کھادی نہ رکھو، کھاویں نہ ٻیٹھا، ٻہندا ٻہہ نہ تھی، کھیݙدا نہ رہ ، بھڄدے نہ رہو، تیکوں کھاوݨا نہ پوسی، کھاوݨا نہ پوسنے وغیرہ وغیرہ۔
ii قاعدہ نمبر 10 دی نفی(امر نہی) کجھ ایں تھیسی ۔ نھویں لکھ سڳدا تاں نہ لکھ یا لکھ نھویں سڳدا تاں نہ لکھ ، تے قاعدہ نمبر ۱۱ دی نفی(امر نفی) کجھ ایں تھیسی تہاکوں نھیں لکھݨا، تیکوں نھیں ون٘ڄݨا۔
2 امر نیازی:اوہو فعل جئیں ئِ چ حاضر شخص یا شخصاں کن کہیں کم دے کرݨ دی تمنا، خواہش، امید، التجا، درخواست، منت یا عرض کیتی ون٘ڄے ۔ امر نیازی سݙیا ویندے۔ امر نیازی کوں امر التجائی یا امر تمنائی وی آکھیا ویندے۔ مثال دے طور تے واحد حاضر کیتے کریں، لکھیں، ݙیویں، سُݨیں، پڑھیں وغیرہ۔ تے جمع حاضر کیتے کر اہے ، لکھا ہے، ݙوا ہے ، سݨا ہے تے پڑھاہے وغیرہ۔ توڑے جو اُتے ݙتے ڳئے لوظ قاعدہ نمبر 2 دے مطابق بݨائے ڳئے امر مجرد دے لوظ ہن۔ پر اے امر نیازی دے طور تے وی ورتیے ویند ِن۔ کرتے کرو ،تے کریں تے کر اہے وچ کجھ نہ کجھ فرق ضرور پاتا ویندے۔ کرتے کرو وچ تاں سدھاسانواں حکم پاتا ویندے۔ جݙاں جو کریں تے کر اہے وچ ادب تے تعظیم دا عنصر زیادہ پاتا ویندے۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ اینہہ حکم ئِ چ تحکم گھٹ تے تمنا، منت، التجا تے درخواست زیادہ پاتی ویندی ئِ ۔ اے لوظ خاص طور تے عزت تے شان آلے لوکاں یا بزرگاں نال ادب دے اندازئِ چ الاوݨ کیتے ورتئیے ویندن۔ پر جݙاں اے لوظ چھوٹیں یا آپ کن کم درجہ لوکیںکیتے ٻولئیے ون٘ڄن تاں انھیں دے معنیاں کنوں تاکید ، تادیب یا تحکیم دا اظہار تھیندے۔ یعنی انھیں وچ ضرور یا ہَرو بھرو کم کرݨ دے معنی پاتے ویندے۔ ایھوجھئیں فعل امر دے لوظیں ئِ چ مخاطب کُوں تعمیل دی خاطر تھوڑا جھئیاں وقت یا وقفہ ضرور ݙتا ویندے۔ جیویں جو قاعدہ نمبر ۲ وچ تفصیلاً ذکر کیتا ڳئے چنانچہ ایھو جھئیں لوظیں ئِ چ جتھاں زمانہ حال دے معنی پاتے ویندن اتھاں زمانہ مستقبل دی جھلک وی ضرور پاتی ویندی ئِ۔ انگریزی زبان ئِ چ ایھو جھئیں لوظیں کوں (PRECATIVE)آکھیا ویندے۔ یعنی کر یا کرو کوں امر (AMPERATIVE)تے کریں یا کراہے کوں امر(PRECATIVE)آکھیا ویندے۔ امر نیازی ، التجائی یا تمنائی بݨاوݨ دا قاعدہ ، قاعدہ نمبر ۲ وچ پوری تفصیل نال ݙتا ڳئے ۔ لہٰذا اِتھاں او قاعدہ دوہراوݨ ضروری کائینی ۔
3 امر تاکیدی:امر تاکیدی او فعل امر ہے جئیں ئِ چ مخاطب کیتے کہیں کم کرݨ دی تاکید یا یادگیری دے معنی پاتے ون٘ڄن۔ کݙہیں کݙہیں تاں خود کن کم درجہ لوکیں کیتے تحکیم یا ہروبھرو کم کرݨ یا تحقیری انداز پاتا ویندے۔ جیویں جو بھڄ ون٘ڄ ، ٹردا ݙس، ویندا تھی وغیرہ ۔
امر تاکیدی بݨاوݨ دے قاعدے:امر تاکیدی بݨاوݨ دے کئی قاعدے ہن جھیں وچوں کجھ اے ہن۔
نوٹ:مذکر دے نال نال مؤنث دی گردان وی کیتی ون٘ڄے۔
i کہیں وی ݙتے ہوئے مصدر (توڑے جو لازم ہووے یا متعدی ہووے) کن ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر گھن کرئیں اُوندے اڳوں کرݨ مصدر کنوں فعل امر مجرد بݨا کرئیں آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو آیا کر، آئے کرو، ڳیا کر، ڳئے کرو، لکھیا کر ، لکھیا کرو۔
ii کہیں وی ݙتے ہوئے مصدر (بھانویں لازم ہووے یا بھانویں متعدی ہووے) کن اسم حالیہ نا تمام بݨا کرئیں اُوندے اڳوں ’’کر‘‘ بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو آندا کر ، ویندا کر، لکھدا کر ، پڑھداکر، کھاندا کر، پیندا کر وغیرہ وغیرہ۔
iii ݙتے ہوئے مصدر کنوں اسم حالیہ نا تمام تے اوندے اڳوں رہݨ مصدر کن ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر (رہیا) تے وت کر بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو آندا رہیا کر ، ویندا رہیا کر، پڑھدا رہیا کروغیرہ وغیرہ۔
iv ݙتے ہوئے مصدر کن ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر ‘پووݨ مصدر کن ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر (پیا) تے لاحقہ ’’کر‘‘ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو آیا پیا کر ، آئے پئے کرو، لکھیا پیا کر، پڑھیا پیا کر، ݙٹھا پیا کر وغیرہ وغیرہ ۔
v ݙتے ہوئے مصدر کن ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر ، کرݨ مصدر کن ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر (کیتا) تے لاحقہ’’کر‘‘آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو پڑھیا کیتاکر ، لکھیا کیتا کر، ڳےا کیتا کر، آیا کیتا کر، کھادا کیتا کر وغیرہ وغیرہ۔
vi ݙتے ہوئے مصدر کن ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر ، رہݨ مصدر کن اسم حالیہ نا تمام (رہندا) تے لاحقہ’’کر‘‘آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی بݨ ویندے۔ ایندے وچ استمرار دے معنی وی پاتے ویندن۔ لکھیا رہندا کر، پڑھیا رہندا کر، کیتا رہندا کر، پیتا رہندا کر وغیرہ وغیرہ ۔
vii ݙتے ہوئے مصدر کن اسم حالیہ نا تمام تے رہݨ مصدر کن وی اسم حالیہ نا تمام تے لاحقہ ’’کر‘‘آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی استمراری بݨ ویندے۔ جیویں جو کھاندا رہندا کر، لکھدا رہندا کر، پڑھدا رہندا، بھڄدا رہندا کر وغیرہ وغیرہ ۔
viii ݙو متضاد یا مترادف مصادر کن ماضی مطلق معروف دے واحد غائب مذکر دے صیغے تے لاحقہ ’’کر‘‘ڳنڈھ کرئیں امر تاکیدی بݨایا ون٘ڄ سڳدے۔ جیویں جو آیا ڳیا کر ، لکھیا پڑھیا کر ، سݨیا سمجھا کر، ݙٹھا بھالیا کر، رُنا پٹیا کر وغیرہ وغیرہ ۔
ix ݙو متضاد مصادر یا مترادف مصادر کن اسمائے حالیہ نا تمام رہݨ مصدر کنوں ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکرتے لاحقہ ’’کر ‘‘ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی بݨ ویندے۔ آندا ویندا رہیا کر، لکھدا پڑھدا رہیا کر، کھیݙدا کُݙدا رہیا کر
x ݙتے ہوئے مصدر کن اسم حالیہ نا تمام ‘ون٘ڄݨ مصدر کن ماضی مطلق دا صیغہ واحد غائب مذکر (ڳیا) تے لاحقہ ’’کرـ‘‘ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو لکھدا ڳیا کر، پیندا ڳیا کر، بھڄدا ڳیا کر وغیرہ وغیرہ۔
xi ݙتے ہوئے مصدر متعدی کن بݨے ہوئے امر مجرد دے اڳوں یائے معروف (ی) ڳنݙھݨ دے بعد ون٘ڄݨ مصدر کن ماضی مطلق دا صیغہ واحد غائب مذکر (ڳیا) تے لاحقہ کر ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو لکھی ڳےا کر، پڑھی ڳیا کر ، ݙٹھی ڳیا کر ، ماری ڳیا کر وغیرہ وغیرہ۔
xii ݙتے ہوئے مصدر کنوں اسم حالیہ نا تمام تے مصادر تھیوݨ تے ݙسݨ کن فعل امر مجرد (تھی، ݙس) بطور لاحقے ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو بھڄدا تھی ، ٹردا تھی، وینداتھی، کھاندا تھی، تے بھڄدا ݙس، ویندا ݙس، ٹردا ݙس
xiii ݙتے ہوئے مصدر کن فعل امر مجرد تے تھیوݨ تے گھنݨ مصادر کن وی فعل امر مجرد ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو ٻہہ تھی، کھڑتھی ، سم تھی تے ٻہہ گھن، کݙھ گھن، پا گھن، سم گھن، سݨ گھن وغیرہ وغیرہ۔ اے ضروری نھیںجو ہر مصدر تے اے قاعدہ لاڳو تھیوے۔
xiv ݙتے ہوئے مصدر کنوں اسم حالیہ نا تمام تے ڄلݨ تے ون٘ڄݨ مصادر کن امر مجرد بݨا کرئیں ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو کھاندا ڄل ، پڑھدا ڄل ، ٹردا ڄل، بھڄدا ڄل تے کھاندا ون٘ڄ، پڑھدا ون٘ڄ، ٹردا ون٘ڄ تے بھڄدا ون٘ڄ وغیرہ
xv ݙتے ہوئے مصدر کنوں امر مجرد تے جُلݨ تے ون٘ڄن مصادر کن وی امر مجرد آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال امر تاکیدی بݨ ویندے۔ جیویں جو ٹر ڄل ، بھڄ ڄل کھا ڄل ، پی ڄل، تے ٹرون٘ڄ، بھڄ ون٘ڄ، کھا ون٘ڄ، پی ون٘ڄ وغیرہ وغیرہ ۔
نوٹ:ٻئے وی کئی قاعدے ہن جہڑے لمباݨ دی وجہ کن لکھئیے نھیں ویندے پئے۔ اینہہ ڳالھ کن ثابت اے تھیندے جو سرائیکی زبان ٻہوں وسیع ہے۔ ٻئی کئی زبان سرائیکی زبان دا مقابلہ نھیں کر سڳدی۔ اُتے ݙتے ڳئے فعل امر بݨاوݨ د ے تمام قاعدئیں کوں سامݨے رکھیندئیں ہوئیں مصادر متعدی المتعدی تے مصادر مجہول کن وی فعل امر بݨائے ون٘ڄ سڳدن۔ طوالت دے پیش نظر مشق دے طور تے مصادر متعدی المتعدی تے مصادر مجہول کنوں امر مجرد استمراری استقبال ، امکانی، التزامی، نہی،امر نیازی تے امرتاکیدی خود بݨائے ون٘ڄݨ تے انھیں دیاں گرداناں وی کیتیاں ون٘ڄن۔
_____3فعل حال مطلق
تعریف:
i او فعل جئیں کنوں موجودہ زمانہ بغیر کہیں تخصیص دے ظاہر تھیوے فعل حال مطلق اکھیندے۔
(سرائیکی زبان دے قاعدے قانون از ڈاکٹر مہر عبدالحق240)
ii او ہو فعل جئیں کنوں کہیں کم دا موجودہ زمانے وچ کرݨ ، تھیوݨ یا سہݨ ظاہر تھیوے فعل حال مطلق آکھیا ویندے۔
(سرائیکی قواعد تے زبان دانی از بشیر احمد بھائیہ165)
iii فعل حال مطلق وہ زمانہ ہے جس سے زمانہ حال عام طور پرکسی تخصیص کے بغیر ظاہر ہوتا ہے۔
(قواعد اردو از ڈاکٹر مولوی عبدالحق130)
iv وہ فعل جو کسی کام کے زمانہ حال میں انجام پانے یا زمانہ حال میں کسی حالت کے بارے میں قطعی طور پر اور یقین کے ساتھ دلالت کرے۔ (بنیادی اردو قواعد از ڈاکٹر سہیل عباس بلوچ 121)
v میں پڑھداں/پڑھدا ہاں، توںلکھدیں/لکھداہیں، چھوہر کھیݙدن/کھیݙدے ہن، تساں کھاندو/کھاندے ہو، انھیں ترکیبیں کن گزردے ہوئے وقت دے پورے پورے معنی ظاہر تھیندن۔ لہٰذا آکھیا اے ویندے جو فعل حال مطلق او فعل ہے جہڑا اے ݙکھاوے جو کُئی کم یا تاں شروع تھی ڳئے تے یا ہُݨیں ہُݨیں شروع تھیوݨ آلے (یعنی کئی کم اڄاں شروع تاں نھیں تھیا پر شروع تھیوݨ آلا ہے) (وݙو سندھی ویا کرݨ از بھیرومل مہر چند آڈوانی129)(ترجمہ)
اُتے ݙتئیں ڳئیں ماہرین لسانیات دیں تعریفیں کن اے نشابر تھیندے جو :
’’اوہو فعل جئیں کنوں کہیں کم دا کرݨ، تھیوݨ یا سہݨ بغیر کہیں تخصیص دے ظاہر تھیوے فعل حال مطلق سݙیندے۔ یا وت ݙوجھے لوظیں ئِ چ اے وی آکھ سڳدے ہیں جو فعل حال مطلق او فعل ہے جئیں کن اے معلوم تھیوے جو کئی کم یا تاں ہُݨیں ہُݨیں شروع تھی چکے یا شروع تھیوݨ آلا ہے‘‘۔
فعل حال مطلق معروف دے بݨاوݨ دے قاعدے:
قاعدہ نمبر1:کہیں وی مصدر (توڑے جو او لازم ہووے، متعدی ہووے یا متعدی المتعدی ہووے) کن اسم حالیہ نا تمام بݨا کرئیں (تفصیل کیتے اسم حالیہ دے باب ئِ چ اسم حالیہ نا تمام بݨاوݨ دے قاعدے ݙٹھے ون٘ڄ سڳدن) اُوندی چھیکڑ ئِ چ آوݨ آلے"الف"کوں حذف کر کے اوندی جاتے جے کر یائے مجہول(ے)جوڑݙتی ون٘ڄے تاں وت فعل حال مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ مثال دے طور تے اے ٹیبل ݙیکھو۔
مصدر
مصدر دی قسم
اسم حالیہ نا تمام
فعل حال مطلق
مصدر
مصدر دی قسم
اسم حالیہ نا تمام
فعل حال مطلق
سیوݨ
متعدی
سیندا
سیندے
دھووݨ
متعدی
دھوندا
دھوندے
آوݨ
لازم
آندا
آندے
آکڑݨ
لازم
اکڑ دا
اکڑدے
لکھواوݨ
متعدی المتعدی
لکھویندا
لکھویندے
لُکاوݨ
متعدی المتعدی
لُکیندا
لُکیندے
اینہہ قاعدے ئِ چ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ ۔ واحد حاضر مذکر دے ہجے یائے مجہول (ے) نال واحد حاضر مونث دے ہجے ہمیشاں یائے معروف (ی) نال لکھئیے ویندن۔
گردان نمبر1 : آوݨ مصدر کن (لازم مصدر)
ضمیر
مثبت/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
متصل
مثبت
مذکر
آندے
آندِن
آندیں
آندو
آنداں
آندوں
متصل
منفی
مذکر
نھیں آندا
نِھن آندے
نَھیَںآندا
نھوے/نھئو آندے
نِھم آندا
نھیں /نسے آندے
متصل
مثبت
مونث
آندی ئِ
آندئین
آندِیں
آندو/آندیاں ء ُ
آندی آں
آندوں / آندیاں ہیں
متصل
منفی
مونث
نھیں آندی
نِھن آندیاں
نھیں آندی
نھئو آندیاں
نِھم آندی
نسے/نھیں آندیاں
نوٹ:صیغہ واحدحاضر مذکر "آندیں"دے ہجے(آ، ں، د، ے، ں) تے صیغہ واحد حاضر مونث "آندیں"دے ہجے (آ، ں، د،ی، ں)۔
گردان نمبر2: لکھݨ مصدر متعدی کن:
ضمیر متصل
مثبت
مذکر
لکھدے
لکھدن
لکھدیں
لکھدو / لکھدے وے
لکھداں
لکھدوں/لکھدے سے/ لکھدے وے
ضمیر متصل
منفی
مذکر
نھیں لکھدا
نِھن لکھدے
نَھیَںلکھدا
نھوے/نھئو لکھدے
نِھم لکھدا
نھیں /نِسے لکھدے
ضمیر متصل
مثبت
مونث
لکھدی ئِ
لکھدئین
لکھدِیں
لکھدو/لکھدیاںء ُ
لکھدی آں
لکھدِیوں/ لکھدئیں سے
ضمیر متصل
منفی
مونث
نھیں لکھدی
نِھن لکھدیاں
نَھیں لکھدی
نھوے/نھئو لکھدیاں
نِھم لکھدی
نھیں /نِسے لکھدیاں
گردان نمبر3: کھواوݨ مصدر متعدی المتعدی کن:
ضمیر
مثبت/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
متصل
مثبت
مذکر
کھویندے
کھویندن
کھویندیں
کھویندو
کھوینداں
کھویندے/کھویندے سے
منفی
مذکر
نھیں کھویندا
نِھن کھویندے
نھیں کھویندا
نھئو کھویندے
نِھِم کھویندا
نھیں /نِسے کھویندے
مثبت
مونث
کھویندی ئِ
کھویندئین
کھویندیں
کھویندیاںء ُ
کھویندی آں
کھویندئیں سے/ کھویندوں
منفی
مونث
نھیں کھویندی
نھِن کھویندیاں
نھیں کھویندی
نھئو کھویندیاں
نِھم کھویندی
نھیں /نسے کھویندیاں
قاعدہ نمبر2:کہیں وی مصدر (لازم، متعدی یا متعدی المتعدی) کن اسم حالیہ نا تمام بݨا کرئیں ہووݨ مصدر کن فعل ناقص "ہے"دا صیغہ وار ودھارا کر ݙیوݨ نال فعل حال مطلق معروف بݨ ویندے۔ جیویں جو لکھݨ مصدر کن لکھدا ہے، رووݨ مصدر کن روندا ہے تے لکھواوݨ مصدر کن لکھویندا ہے۔
رووݨ مصدر لازم کن گردان:
منفصل
مثبت
مذکر
او روندا ہے
او روندے ہن
توں روندا ہیں
تساں روندے ہو
تساں روندے وے
میں روندا ہا ں
اساں روندے ہیں ، اساں روندے سے
منفی
مذکر
او نھیں روندا
اونِھِن روندے
توں نھویں روندا
تساں نھوے روندے
تساں نھئو روندے
میں نِھمی روندا
اساں نسے روندے
مثبت
مونث
او روندی ہے
او روندیاں ہن
توں روندی ہیں
تساں روندیاں ہو
تساں روندئیں وے
میں روندی ہاں
اساں روندیاں ہیں
اساں روندئیں سے
منفی
مونث
او نھیں روندی
او نِھِن روندیاں
توں نھویں روندی
تساں نھئو روندیاں
تساں نھوے روندیاں
میں نمھی روندی
اساں نِسے روندیاں
نوٹ:متعدی مصدر لکھݨ تے متعدی المتعدی مصدر لکھواوݨ کن مشق دے طور تے اُتے ݙتی ڳئی گردان کوں سامݨے رکھیندئیں ہوئیں گردان خود کیتی ون٘ڄے۔ صیغہ جمع حاضر مذکر ’’روندے ہو‘‘کوں روندیء ُتے صیغہ جمع حاضر مونث’’روندیاں ء ُہو‘‘ کوں روندیاں ئُ وی لکھیا ون٘ڄ سڳدے۔
فعل حال مطلق مجہول بݨاوݨ دے قاعدے :
قاعدہ نمبر 3:فعل حال مطلق مجہول مصادر متعدی یا متعدی المتعدی تے مصادر مجہول کن ای بݨایا ون٘ڄ سڳدے۔ مصادر لازم کن فعل حال مطلق مجہول بݨاوݨ ممکن کائینی۔ مصادر متعدی یا متعدی المتعدی کن ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر گھن کرئیں اوندے اڳوں ون٘ڄݨ مصدر کن فعل حال مطلق معروف "ویندے"بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال مطلق مجہول دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔
گردان نمبر 1:مارݨ مصدر متعدی کنوں:
ضمیر
مثبت
مذکر
ماریا ویندے
مارئیے ویندن
ماریا ویندیں
مارئیے ویندیء ُ /ویندے وے
ماریا وینداں
مارئیے ویندوں
مارئیے ویندے سے
منفصل
مثبت
مذکر
ماریا ویندا ہے
مارئیے ویندے ہِن
ماریا وینداہیں
ماریا
ویندا ہویں
مارئیے ویندے ہو
مارئیے ویندے ہوّے
مارئیے ویندے ء ُ
ماریا ویندا ہِم
ماریا ویندا ہمِیں
مارئیے ویندے سے
ماریئے ویندے ہسے
ہووے
منفی
مذکر
نھیں ماریا ویندا
نھیں مارئیے ویندے
نَھیںماریا ویندا
نھئو مارئیے ویندے
نھم ماریا ویندا
نِسے مارئیے ویندے
یا
منفی
مذکر
ماریا نھیں ویندا
نِھِن مارئیے ویندے
نھویں ماریا ویندا
نوھے مارئیے ویندے
نمھیماریا ویندا
نسے مارئیے ویندے
مثبت
مونث
ماری ویندی ئِ
ماریاں ویندئین
ماری ویندیں
ماریاں ویندیاں ئُ
ماری ویندی آں
ماریاں ویندوں
مثبت
مونث
ماری ویندی ہے
ماریاں ویندیاں ہِن
ماری ویندی ہیں
ماریاں ویندو
ماریاں ویندیاں ء ُ
ماری ویندی ہاں
ماریاں ویندئیںسے
مثبت
مونث
-
-
ماری ویندی ہویں
ماریاں ویندیاں ہو
ماری ویندی ہِم
ماریاں ویندیاں ہیں
متصل
مثبت
مونث
-
-
-
ماریاں ویندیاں ہِوّے
-
ماریاں ویندیاں ہسے
ہووے
منفی
مونث
نھیں ماری ویندی
نھیں ماریاں ویندیاں
نھیں ماری ویندی
نھئو ماریاں ویندیاں
نمھی ماری ویندی
ماریاں نِسے ویندیاں
ٍ
منفی
مونث
ماری نھیں ویندی
ماریاں نھیں ویندیاں
ماری نھیں ویندی
ماریاں نھئو ویندیاں
نھم ماری ویندی
نِسے ماریاں ویندیاں
ٍ
منفی
مونث
-
نِھِن ماریاں ویندیاں
نِھویں ماری ویندی
ماریاں نھوے ویندیاں
ماری نھم ویندی
گردان نمبر2: مرواوݨ مصدر متعدی المتعدی کنوں:
ضمیر
مثبت/منفی
مذکر /مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر
مروایا ویندے
مروائے ویندن
مروایا ویندیں
مروائے ویندے ئُ
مروایا وینداں
مروائے ویندوں
منفصل
مثبت
مذکر
مروایا ویندا ہے
مروائے ویندے ہِن
مروایا ویندا ہیں
مروائے ویندے وے
مروایا ویندا ہاں
مروائے ویندے ہیں
ہووے
مثبت
مذکر
-
-
مروایا ویندا ہویں
مروائے ویندے ہو /ہوئے
مروایا ویندا ہِمیں
مروائے ویندے سے /ہسے
یا
منفی
مذکر
نھیں مروایا ویندا
نھیں مروائے ویندے
نھیں مروایا ویندا
نھئو مروائے ویندے
نھم مروایا ویندا
نِسے مروائے ویندے
متصل
منفی
مذکر
مروایا نھیں ویندا
مروائے نھیں ویندے
مروایا نھیں ویندا
مروائے نھئو ویندے
مروایا نھم ویندا
مروائے نِسے ویندے
ہووے
منفی
مذکر
-
مروائے نھن ویندے
نھویں مروایا ویندا
نوھے مروائے ویندے
نمھی مروایا ویندا
-
ٍ
منفی
مذکر
-
نھن مروائے ویندے
مروایا نھویں ویندا
مروائے نھِوے ویندے
مروایا نھمی ویندا
-
ٍ
مثبت
مونث
مروائی ویندی ئِ
مروایاں ویندئین
مروائی ویندیں
مروایاں ویندیاں ئُ
مروائی ویندی ہاں
مروایاں ویندوں
ٍ
مثبت
مونث
مروائی ویندی ہے
مروایاں ویندیاں ہن
مروائی ویندی ہیں
مروایاں ویندئیں وے
مروائی ویندی ہِمیں
مروایاں ویندیاں ہیں
ٍ
مثبت
مونث
-
-
مروائی ویندی ہویں
مروایاں ویندیاں ہو /ہوے
-
مروایاں ویندیاں ہسے/سے
ٍ
منفی
مونث
نھیں مروائی ویندی
نھیں مروایاں ویندیاں
نھیں مروائی ویندی
نھئو مروایاں ویندیاں
نِھم مروائی ویندی
مروایاں نِسے ویندیاں
ٍ
منفی
مونث
مروائی نھیں ویندی
مروایاں نھیں ویندیاں
مروائی نھیں ویندی
مروایاں نھئو ویندیاں
مروائی نھم ویندی
نِسے مروایاں ویندیاں
ٍ
منفی
مونث
-
نھن مروایاں ویندیاں
نھویں مروائی ویندی
نوھے مروایاں ویندیاں
نمھیں مروائی ویندی
-
ٍ
منفی
مونث
-
مروایاں نھن ویندیاں
مروائی نھویں ویندی
مروایاں نوھے ویندیاں
مروائی نمھیں ویندی
-
قاعدہ نمبر4:مصدر مجہول کن جے کر فعل حال مطلق مجہول بݨاوݨا ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدر مجہول کن اسم حالیہ نا تمام بݨا کرئیں اُوندے چھیکڑی الف کوں حذف کر کے باقی دے اڳوں یائے مجہول (ے) دا ودھارا کیتا ویندے تے یا وت اسم حالیہ نا تمام دے اڳوں فعل ناقص ’’ہے‘‘دی صیغہ وار گردان شامل کیتی ویندی ئِ ۔ جیویں جو مریجݨ مصدرکن اسم حالیہ نا تمام مریندا (م،ر،ی،ں،د،ا) تے فعل حال مطلق مجہول مریندِے یا مریندِا ہے۔ لکھیڄݨ کن لکھیندِے یا لکھیندِا ہے وغیرہ وغیرہ ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔
مصدر مجہول مریجݨ کن گردان: (مریندادے ہجے (م۔ر۔ی۔ن۔د۔ا)
ضمیر
مثبت /منفی
مذکر /مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
توڑے
مثبت
مذکر
مریندے
مریندن
مریندیں
مریندو، مریندے ء ُ
مریندِاں
مریندوں
جو
مثبت
مذکر
مریندا ہے
مریندے ہن
مریندا ہیں
مریندے ہو
مریندِا ہاں
مریندِے ہیں
منفصل
مثبت
مذکر
-
-
مریِندا ہوّیں
مریندے ہِوّے/وے
مریندا ہِمیں
مریندِے ہسے/سے
ہووے
منفی
مذکر
نھیں مریندا
نھیں مریندے
نھیں مریندِا
نھئو مریندے
نِھم مریندا
نِسے مریندے
یا
منفی
مذکر
مریندا نھیں
مریندے نھیں
مِریندا نھیں
مریندے نھئو
مریندا نِھم
مریندے نِسے
متصل
منفی
مذکر
-
مریندے نھن
نِوھیں مریندا
نوھے مریندے
مریندا نمھیں
-
ہووے
منفی
مذکر
-
نھن مریندے
مریندِا نھویں
مریندے نوھے
نمھیں مریندا
-
ٍ
مثبت
مونث
مریندی ئِ
مریندئین
مِریندی ہیں
مریندیاں ئُ
مریندی آں
مریندوں
ٍ
مثبت
مونث
مریندی ہے
مریندیاں ہن
مِریندی ہویں
مریندِیاں ہو/ہوے
مریندی ہاں
مریندیاں ہیں
ٍ
مثبت
مونث
-
-
مریندیں
مریندئیں وے
مریندی ہِمیں
مریندیاں سے /ہِسے
ٍ
منفی
مونث
نھیں مریندی
نھیں مریندیاں
نھیں مریندی
نھئو مریندیاں
نِھم مریندی
مریندیاں نِسے
ٍ
منفی
مونث
مریندی نھیں
مریندیاں نھیں
مریندی نھیں
مریندیاں نھئو
مریندی نِھم
نِسے مریندیاں
ٍ
منفی
مونث
-
نھن مریندیاں
نوھیں مریندی
نوھے مریندیاں
نمھی/نمھیں مریندی
-
ٍ
منفی
مونث
-
مریندیاں نھن
مریندی نوھیں
مریندیاں نوھے
مریندی نمھی/نمھیں
-
قاعدہ نمبر5: ݙتے ہوئے مصدر مجہول دی اخیری ’’جݨ‘‘کوُں حذف کر کے باقی دے اڳوں ون٘ڄݨ مصدر کن فعل حال مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر(ویندے) ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال مطلق مجہول بݨ ویندے۔ جیویں جو مریڄݨ مصدر کن ’’مری ویندے‘‘لکھیجنمصدر کن ’’لکھی ویندے‘‘وغیرہ مونث تے مذکر دی گردان وانجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔
مصدر مجہول مریجݨ کن گردان:
ضمیر
مثبت/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر
مری ویندے
مری ویندن
مری ویندیں
مری ویندو
مری وینداں
مری ویندوں
مذکر
مری ویندا ہے
مری ویندے ہن
مری ویندا ہیں
مری ویندے ء ُ/
مری ویندے وے
مری ویندا ہاں
مری ویندے ہیں
مذکر
مری ویندا ہویں
مری ویندے ہو/ہِوّے
مری ویندا ہِم
مری ویندے ہِسے
منفی
مذکر
نھیں مری ویندا
مری نھیں ویندے
مری نھیں ویندا
نھئو مری ویندے
نِھم مری ویندا
مری نِسے ویندے
مذکر
مری نھیں ویندا
نھیں مری ویندے
نھیں مری ویندا
مری نھئو ویندے
مری نھم ویندا
نِسے مری ویندے
مذکر
نھن مری ویندے
نوھیں مری ویندا
نوھے مری ویندے
نمھی/نمھیں مری ویندا
مذکر
مری نھن ویندے
مری نوھیں ویندا
مری نوھے ویندے
مری نمھی /نمھیں ویندا
مثبت
مونث
مری ویندی ئِ
مری ویندئین
مری ویندیں
مری ویندیاں ئُ
مری ویندی ہاں
مری ویندیاں ہیں
مری ویندی ہے
مری ویندیاں ہن
مری ویندی ہیں
مری ویندو
مری ویندی ہاں
مری ویندیاں ہیں
مری ویندی ہویں
مری ویندیاں ہو/ہوے
مری ویندی ہِمیں
مری ویندیاں ہِسے
مری ویندئیں وے
مری ویندی ہِم
منفی
مری نھیں ویندی
مری نھیں ویندیاں
نھیں مری ویندی
نھئو مری ویندیاں
نھم مری ویندی
مری نِسے ویندیاں
نھیں مری ویندی
مری نھن ویندیاں
نوھیں مری ویندی
مری نھئو ویندیاں
نمھی /نمھیں مری ویندی
نِسے مری ویندیاں
نھن مری ویندیاں
مری نوھیں ویندی
نوھے مری ویندیاں
مری نمھی /نمھیں ویندی
مری نِسے ویندیاں
نوٹ:کجھ ایجھیں چار حرفی یا پنج حرفی مصادرکن جنھیں دے اخیر ئِ چ ’’وَݨ‘‘آندے۔ بعض سرائیکی زبان دے لہجیں ئِ چ انھیں مصادر کن بݨݨ آلے اسمائے حالیہ نا تمام دی چھیکڑئِ چ ’’ندا ‘‘دی بجائے ’’مدا‘‘آندے ۔ جیویں جو مصادر آوݨ کن اَمدا ، بھاوݨ کن بھمدا، دھاوݨ کن دھمدا، کھاوݨ کن کھمدا، ڳاوݨ کن ڳمدا، ماوݨ کن ممدا،کماوݨ کن کممدا، اسم حالیہ ناتمام بݨدے۔ ایویں ای بعض لہجیںئِ چ مصادردے پہلے حرف تہجی دے اڳوں ’’ندا‘‘ڳنڈھݨ نال وی اسم حالیہ نا تمام بݨایا ویندے۔ جیویں جو اُتے ݙتے ڳئے مصادر کن اندا، بھندا، دھندا، کھندا، ڳندا، مندا، کمندا، اسمائے حالیہ نا تمام بݨد ِن۔ انھیں کن فعل حال مطلق معروف دی گردان کجھ ایں تھیسی۔
مثبت
مذکر
کھمدے
کھمدِن
کھمدیں
کھمدو
کھمداں
کھمدوں
کھندے
کھندن
کھندیں
کھندو
کھنداں
کھندوں
______4فعل حال نا تمام /استمراری/جاری
تعریف:او زمانہ جئیں کن اے معلوم تھیوے جو کُئی کم جہڑا جو شروع تھی چکے او اڄاں تئیں ختم نھیں تھیا یعنی او اڄان تئیں جاری ہے۔ مثال دے طور تے پڑھداپیاں ، لکھدا ٻیٹھیں، روندا ودے، پیندا کھڑے، کھادی رکھدے، پیتی رہندے، چھوڑی ویندے وغیرہ وغیرہ ۔ اُتے ݙتئیں ڳئیں ترکیبیں کن نشابر تھیندے جو جہڑاکم کجھ وقت پہلے شروع تھئے او اڄان تئیں مکا نھیں بلکہ تھیندا پئے۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ اے آکھیا ون٘ڄ سڳدے جو جہڑے ویلھے ڳالھ پئی تھیندی ئِ کُئی کم جہڑا جو اُونہہ ویلھے تئیں شروع تھی چکا ہا او اڄاں تئیں ختم نھیں تھیا بلکہ او جار ی و ساری ہے۔ ݙوجھی اے ڳالھ جو او کم جہڑی وی حالت ئِ چ شروع تھیا ہا اونہی حالت ئِ چ جاری ہے۔
اے ڳالھ وی یاد رکھݨ آلی ئِ جو فعل حال نا تمام /استمراری/جاری کݙہیں کݙہیں تاں فعل مستقبل دے معنیاں وچ وی ورتیا ویندے۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو۔ توں ڄل تے میں آندا پیاں ، او ٹرے تاں میں ٹردا پیاں۔ انھیں جملئیں وچوں پہلے جملے دا مطلب اے ہے جو میں تیݙے رَلے تاں نمھیں ڄل سڳدا پر میں تیݙے پچھوں پچھوں آویساں تے ݙوجھے جملے دا مطلب اے ہے جو میں اوندے نال نال تاں نمھیں ٹُر سڳدا پر او ٹُر پووے تاں میں اوندے پچھوں پچھوں ٹُر پوساں۔ ݙوجھے لوظیں
ء ِچ تیڈے ڄلݨ یا اُوندے ٹُرݨ دا کم شروع تھیوݨ دے بعد میݙا کم شروع تھیسی۔
بعض دفعہ تاں مضارع کن پہلوںضمیر استفہام بطور سابقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری /نا تمام معروف بݨ ویندے۔ مثا ل دے طور تے ’’کیا کراں؟، کیوں ویندیں؟، کیویں ٹُردیں‘‘ وغیرہ تے کݙہیں کݙہیں ظرفی لوظ"’’کتھِاں‘‘وی بطور سابقہ ورتیا ویندے۔ یعنی کتھاں ودیں، کتھاں ٻہندیں وغیرہ وغیرہ۔ سرائیکی زبان دا اے فعل سب توں زیادہ بلیغ تے کثیرالاستعمال ہے۔
فعل حال استمراری معروف بݨاوݨ دے قاعدے
مصادر لازم یا متعدی کنوں:
قاعدہ نمبر1:ݙتے ہوئے مصدر کن (توڑے جو او لازم ہووے یا متعدی ہووے) فعل حال استمراری معروف بݨاوݨ سانگے اسم حالیہ نا تمام بݨایا ویندے تے وت اُوندے اڳوں معاون افعال پئے کھڑے ، ودے تے ٻیٹھے وچوں کُئی ہک فعل بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری /نا تمام/جاری معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ جیویں جو آندا پئے کھاندا ٻیٹھے، روندا کھڑے کھیݙدا ودے وغیرہ۔
معاون فعل ’’ے‘‘کوں بطور لاحقہ ڳنڈھݨ نال ہک عام قاعدہ ہے پر امدادی افعال پئے کھڑے ، ٻیٹھے، ودے ، ویندے تے رہندے بطور لاحقے ڳنڈھݨ نال فاعل دی حالت یا عادت ظاہر تھیندی ئِ۔ مثال دے طور تے کھاندا ٻیٹھے ، روندا کھڑے، بھڄدا ویندے، ٹُردا ودے، لکھدا رہندے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ء ِ۔
رووݨ مصدر کن گردان: لاحقے پئے ، ودے تے رہندے ڳنڈھݨ نال گردان:
لاحقہ
مثبت/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
پئے
مثبت
مذکر
روندا پئے
روندے پئین
روندا پئیں
روندے پئے ء ُ /پئیو/پئے وے
روندا پیاں
روندے پیوں/پئے سے
ٍ
منفی
مذکر
روندا نھیں پیا
روندے نھیں پئے
روندا نھیں پیا/نھویں پیا
روندے نھئو پئے/نوھے پئے
روندا نمھم پیا
روندے نِسے پئے
ٍ
مثبت
مونث
روند پئی ئِ
روندیاں پئین
روندی پئیں
روندیاں پیاں ئُ
روندیاں پٔیں وے
روندی پئی آں
روندیاں پئے سے
ٍ
منفی
مونث
روندی نھیں پئی
روندیاں نھیں پیاں
روندی نھویں پئی
روندیاں نھوے پیاں
روندی نمھیں /نھِم پئی
روندیاں نِسے پیاں
ودٍے
مثبت
مذکر
روندا ودے
روندے ودن
روندا ودیں
روندے ودے وے
روندا وداں
روندے ودوں /ودے ہسے / سے
ٍ
منفی
مذکر
روند انھیں ودا
روندے نھیں نِھن/ودے
روندا نوھیں ودا
روندے نوھے ودے
روندا نِھم ودا
روندے نِسے ودے
ٍ
مثبت
مونث
روندی ودی ئِ
روندیاں ودئین
روندی ودی ہیں ،روندی ودیں
روندیاں ودیاں، ء ُ روندیاں ودئیں وے
روندی ودی آں
روندیاں ودیاں ہیں
روندیاں ودئیں سے
ٍ
منفی
مونث
روندی نھیں ودی
روندیاں نھیں/ نھِن ودیاں
روندی نوھیں ودی
روندیاں نوھے ودیاں
روندی نمھیں /نِھم ودی
روندیاںنِسے ودیاں
رہندے
مثبت
مذکر
روندا رہندے
روندے رہندن
روندا رہندیں
روندے رہندو /رہندے وے
روندا رہنداں
روندے رہندوں /رہندے سے
ٍ
منفی
مذکر
روندا نھیں رہندا
روندے نھیں رہندے
روندا نوھیں رہندا
روندے نوھے رہندے
روندا نمھیں /نِھم رہندا
روندے نِسے رہندے
ٍ
مثبت
مونث
روندی رہندی ئِ
روندیاں رہندئین
روندی رہندیں
روندیاں رہندیاں ئُ
روندیاں رہندئیں وے
روندی رہندی آں
روندیاں رہندوں /رہندئیں سے
ٍ
منفی
مونث
روندی نھیں رہندی
روندیاں نھیں/ نھِن رہندیاں
روندی نوھیں رہندی
روندیاں نوھے رہندیاں
روندی نمھیں /نِھم رہندی
روندیاں نِسے رہندیاں
قاعدہ نمبر 2: ݙتے ہوئے مصدر (صرف متعدی) کن ماضی مطلق معروف دے صیغے واحد غائب مذکر دے چھیکڑی ’’الف‘‘کوں حذف کر کے باقی دی چھیکڑ ء ِچ جے کر ’’ی‘‘نہ بچے تاں وت اوندے اڳوں یائے معروف (ی) ڳنڈھ کرئیں تے وت قاعدہ نمبر1 وچ ݙتے ڳئے لاحقے ویندے ‘ودے تے رہندے وچوں کئی ہک جوڑ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری معروف بݨ ویندے۔ جیویں جو تاڑی رہندے تے نپی ویندے وغیرہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔
پیوݨ مصدر کن گردان: (لاحقے ویندے نال)
ویندے
مثبت
مذکر
پیتی ویندے
پیتی ویندن
پیتی ویندِیں
پیتی ویندو /ویندے وے
پیتی وینداں
پیتی ویندوں /ویندے سے
منفی
مذکر
پیتی نھیں ویندا
پیتی نھِن ویندے
پیتی نوھیں ویندا
پیتی نوھے ویندے
پیتی نمھیں ویندا
پیتی نسے ویندے
مثبت
مونث
پیتی ویندی ئِ
پیتی ویندئین
پیتی ویندِیں
پیتی ویندئیں وے
پیتی ویندی آں
پیتی ویندئیں سے
منفی
مونث
پیتی نھیں ویندی
پیتی نھِن ویندیاں
پیتی ِنھویں ویندی
پیتی نوھے ویندیاں
پیتی نمھیں/ نِھم ویندی
پیتی نِسے ویندیاں
قاعدہ نمبر3:مصادر متعدی المتعدی کن فعل حال استمراری /نا تمام/جار ی معروف بݨاوݨ کیتے ݙتے ہوئے مصدر کن اسم حالیہ نا تمام تے اوندے اڳوں قاعدہ نمبر 1وچ ݙتے ڳئے لاحقے پئے ، کھڑے، ٻیٹھے ، ودے، رہندے تے ویندے وچوں کئی ہک جوڑ کرئیں فعل حال استمراری معروف بݨایا ون٘ڄ سڳدے جیویں جو کھویندا پئے، کھویندا کھڑے، کھویندا ٻیٹھے، کھویندا ودے، کھویندا رہندے تے کھویندا ویندے۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔
کھواوݨ مصدر کن گردان: (لاحقے ودے نال)
لاحقہ
مثبت
مذکر
کھویندا ودے
کھویندے ودن
کھویندا ودیں
کھویندے ودو/ودے وے
کھویندا وداں
کھویندے ودوں/ودے سے
ودے
منفی
مذکر
کھویندا نھیں ودا
کھویندے نھن ودے
کھویندا نوھیں ودا
کھویندے نوھے ودے
کھویندا نمھیں/نِھم ودا
کھویندے نِسے ودے
مثبت
مونث
کھویندی ودیئِ
کھویندیاں ودئین
کھویندی ودیں
کھویندے ودو/ودئیں وے
کھویندی ودی آں
کھویندیاں ودئیں سے
منفی
مونث
کھویندی نھیں ودی
کھویندیاں نھن ودیاں
کھویندی نوھیں ودی
کھویندیاں نوھے ودیاں
کھویندی نھیں /نِھم دی
کھویندیاں نِسے ودیاں
نوٹ:باقی لاحقیں نال مشق دے طور تے خود گردان کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر4:مصدر متعدی المتعدی کنوں فعل حال استمراری معروف بݨاوݨ کیتے ݙتے ہوئے مصدر کنوں ماضی مطلق معروف دے صیغہ واحد غائب مذکر دے چھیکڑی یا کوں حذف کر کے باقی دے اڳوں’’ئی‘‘جوڑ کرئیں اوندے بعد لاحقے ودے‘ رکھدے‘ پئے ‘ رہندے تے ویندے وچوں کئی ہک لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے ۔ جیویں جو مروائی ودے،کھوائی رکھدے ، لکھوائی ودے، کھوائی ویندے، سݨوائی رہندے وغیرہ وغیرہ۔
لکھواوݨ مصدر کنوں گردان: (لاحقے ویندے نال)
مثبت/منفی
مذکر/مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر
لکھوائی ویندے
لکھوائی ویندن
لکھوائی ویندیں
لکھوائی ویندو/ ویندے وے
لکھوائی وینداں
لکھوائی ویندوں /ویندے سے
منفی
مذکر
لکھوائی نھیں ویندا
لکھوائی نھن ویندے
لکھوائی نھویں ویندا
لکھوائی نوھے ویندے
لکھوائی نمھیں ویندا
لکھوائی نھِم ویندا
لکھوائی نِسے ویندے
مثبت
مونث
لکھوائی ویندی ئِ
لکھوائی ویندِئین
لکھوائی ویندِیں
لکھوائی ویندئیں وے
لکھوائی ویندی آں
لکھوائی ویندئیں سے
منفی
مونث
لکھوائی نھیں ویندی
لکھوائی نھن ویندیاں
لکھوائی نوھیں ویندی
لکھوائی نوھے ویندیاں
لکھوائی نمھیں ویندی
لکھوائی نھِم ویندی
لکھوائی نِسے ویندیاں
نوٹ:قاعدہ نمبر 4وچ ݙتے ڳئے باقی لاحقیں کن مشق دے طور تے گردان خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر 5:کہیں وی مصدر متعدی کنوں فعل حال استمراری /نا تمام/جاری معروف بݨاوݨ کیتے ݙتے ہوئے مصدر متعدی کنوں بݨے ہوئے ماضی مطلق معروف دے صیغہ واحد غائب مذکر دے چھیکڑی الف کوں حذف کر کے باقی دے اڳوں یائے معروف(ی) دا ودھارا کر کے اوندے اڳوں ون٘ڄݨ مصدر کنوں اسم حالیہ نا تمام(ویندا) تے لاحقہ’’پئے‘‘ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری معروف بݨ ویندے ۔ جیویں جو ماری ویندا پئے ، لکھی ویندا پئے، پڑھی ویندا پئے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجوان٘ڄ تھیندی ئِ۔ مارݨ مصدر کنوں گردان ݙیکھو۔
مثبت/منفی
مذکر /مونث
واحد غائب
جمع غائب
واحد حاضر
جمع حاضر
واحد متکلم
جمع متکلم
مثبت
مذکر
ماری ویندا پئے
ماری ویندے پئین
ماری ویندا پئیں
ماری ویندے پئے ء ُ/پئے وے
ماری ویندا پیاں
ماری ویندے پئیوں/پئے سے
منفی
مذکر
ماری نھیں ویندا پیا
ماری نھن ویندے پئے
ماری نوھیں ویندا پیا
ماری نوھے ویندے پئے
ماری نمھیں ویندا پیا
ماری نِسے ویندے پئے
مثبت
مونث
ماری ویندی پئی ئِ
ماریاں ویندیاں پئین
ماری ویندی پئیں
ماریاں ویندیاں پئین وے
ماری ویندی پئی آں
ماریاں ویندیاں پئیں سے
منفی
مونث
مار ی نھیں ویندی پئی
ماریاں نھِن ویندیاں پیاں
ماری نوھیں ویندی پئی
ماریاں نوھے ویندیاں پیاں
ماری نمھیں ویندی پئی
ماریاں نِسے ویندیاں پیاں
قاعدہ نمبر 6:کہیں وی ݙتے ہوئے مصدر متعدی کنوں فعل حال استمراری معروف بݨاوݨ کیتے ݙتے ہوئے مصدر کن قاعدہ نمبر 5دے مطابق ماضی مطلق دا صیغہ واحد غائب مذکر جیندے چھیکڑی الف کوں حذف کر کے باقی دے اڳوں یائے معروف (ی) ڳنڈھی ڳئی ہووے تے وت اُوندے اڳوں رہݨ مصدر کن فعل امر (رہ) تے ون٘ڄݨ مصدر کن فعل حال مطلق معروف (ویندے) ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری معروف بݨ ویندے۔ جیویں جو کھادی رہ ویندے، لکھی رہ ویندے ، پڑھی رہ ویندے وغیرہ وغیرہ۔مذکر تے مونث دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ ۔ مشق دے طور تے لکھݨ مصدر کن فعل حال استمراری (لکھی رہ ویندے) دی گردان قاعدہ نمبر 5 دے مطابق خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر7:ݙتے ہوئے مصدر کنوں ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر گھن کرئیں اُوندے چھکڑی الف کوں حذف کر کے باقی جے کر یائے معروف (ی) نہ بچے تاں وت اوندے اڳوں یائے معروف (ی) ڳنڈھ کرئیں تے وت ایویں ای چاوݨ مصدر کن ماضی مطلق معروف دے صیغے واحد غائب مذکر کن (چئی) تے ون٘ڄݨ مصدر کن فعل حال مطلق معروف (ویندے) اے سب آپت ء ِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری معروف دا صیغہ واحدغائب مذکر بݨ ویندے۔ جیویں جو ماری چئی ویندے، لکھی چئی ویندے، پڑھی چئی ویندے وغیرہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔ پڑھݨ مصدر کن فعل حال استمراری (پڑھی چئی ویندے) دی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر8:قاعدہ نمبر 7 وانگوں سارا عمل کر کے چاوݨ مصدر کن (چئی) دے بجائے پَٹݨ مصدر کن (پٹی) گھن کرئیں فعل حال استمراری معروف بݨا یا ویندے۔ جیویں جو ماری پٹی ویندے، چئی پٹی ویندے، لکھی پٹی ویندے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیسی۔ قاعدہ نمبر 8 دے مطابق چاوݨ مصدر کنوں فعل حال ااستمراری معروف (چئی پٹی ویندے) دی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر9:قاعدہ نمبر 7 وانگوں سارا عمل کر کے چاوݨ مصدر کنوں (چئی) دی بجائے گھنݨ مصدر کنوں (گھدی) دا ودھارا کر کے فعل حال استمراری بݨایا ویندے۔ جیویں جو چئی گھدی ویندے، لکھی گھدی ویندے، ماری گھدی ویندے، نپی گھدی ویندے وغیرہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔ قاعدہ نمبر ۹ دے مطابق فعل حال استمراری معروف مصدر نپݨ کن (نپی گھدی ویندے) دی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر 10:ݙتے ہوئے مصدر کنو ں اسم حالیہ نا تمام ، رہݨ مصدر کنوں فعل امر (رہ) تے ون٘ڄݨ مصدر کنوں فعل حال مطلق معروف (ویندے) اے سب آپت ئِ چ جوڑ ݙتے ون٘ڄن تاں فعل حال استمراری معروف بݨ ویندے۔ جیویں جو مریندا رہ ویندے، کھاند ا رہ ویندے، سُݨدا رہ ویندے وغیرہ وغیرہ۔ مذکر تے مونث دی گران انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔ سݨݨ مصدر کنوں قاعدہ نمبر 10 دے مطابق فعل حال استمراری معروف (سݨدا رہ ویندے) بݨا کرئیں گردان مشق دے طور تے خود کتیی ون٘ڄے۔
مصادر متعدی المتعدی کنوں فعل حال استمراری/نا تمام /جار ی معروف دی بݨت دے قاعدے:
قاعدہ نمبر11:قاعدہ نمبر 4 دے مطابق ݙتے گئے مصدر متعدی المتعدی کنوں ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب گھن کرئیں تے اوندے چھیکڑی یا کوں حذف کرݨ دے بعد باقی دے اڳوں ’’ئی‘‘ڳنڈھ کرئیں رہݨ مصدر کن فعل امر(رہ) تے ون٘ڄݨ مصدر کنوں فعل حال مطلق معروف (ویندے) اے سب آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙتے ون٘ڄن تان وت فعل حال استمراری معروف بݨ ویندے۔ جیویں جو مروائی رہ ویندے، لکھوائی رہ ویندے، نپوئی رہ ویندے، گھنوئی رہ ویندے وغیرہ وغیرہ۔ مذکر تے مونث دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔ گھِنواوݨ مصدر کنوں قاعدہ نمبر 11 دے مطابق (گھِنوئی رہ ویندے) دی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر12:قاعدہ نمبر ۷ دے مطابق مرواوݨ مصدر متعدی المتعدی کن فعل حال استمراری معروف (مروائی چئی ویندے) بݨسی۔ ایندی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر13:قاعدہ نمبر 9 دے مطابق لکھواوݨ مصدر متعدی المتعدی کن فعل حال استمراری معروف (لکھوائی گھدی ویندے) بݨسی۔ ایندی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر14:قاعدہ نمبر10 دے مطابق سݨواوݨ مصدر متعدی المتعدی کنوں فعل حال استمراری معروف (سݨویندا رہ ویندے) بݨسی۔ ایندی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
فعل حال استمراری /ناتمام/جاری مجہول بݨاوݨ دے قاعدے:
مصادر متعدی مصادر مجہول تے مصادر متعدی المتعدی مجہول کنوں
قاعدہ نمبر15:کہیں وی مصدر متعدی کنوں جے کر فعل حال استمراری مجہول بݨاوݨا ہووے تاں وت اُونہہ کن ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر گھدا ویندے تے وت ون٘ڄݨ مصدر کنوں فعل حال مطلق معروف (ویندے) گھن کرئیں آپت ئِ چ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری مجہول بݨ ویندے ۔ جیویں جو ماریا ویندے، ݙٹھا ویندے، گھدا ویندے، سݨیا ویندے وغیرہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر کنوں گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔ گھنݨ مصدر کنوں فعل حال استمراری مجہول (گھدا ویندے) دی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر 16:کہیں وی مصدر متعدی کنوں فعل حال استمراری مجہول بݨاوݨ سانگے ݙتے ہوئے مصدر متعدی کنوں ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر گھن کرئیں ۔ اوندے اڳوں قاعدہ نمبر5 دے مطابق ـ’’ویندا پئے‘‘ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری مجہول دا صیغہ واحد غائب مذکر بݨ ویندے۔ جیویں جو ماریا ویندا پئے، لکھیا ویندا پئے، سݨیا ویندا پئے، پڑھیا ویندا پئے وغیرہ وغیرہ ۔ مونث تے مذکردی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔ پڑھݨ مصدر کن فعل حال استمراری مجہول (پڑھیا ویندا پئے) دی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر17:ݙتے ہوئے مصدر مجہول کنوں جے کر فعل حال استمراری مجہول بݨاوݨا ہووے تاں وت ݙتے ہوئے مصدر مجہول کن اسم حالیہ نا تمام تے وت اوندے اڳوں لاحقے پئے، ودے، کھڑے، ٻیٹھے، رہندے وچوںکُئی ہک لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری مجہول بݨ ویندے۔ جیویں جومِریندا (م،ر،ی،ں،د،ا) رہندے، پڑھیندِا ودے، لکھیندِا پئے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔ پڑھیڄݨ مصدر کن قاعدہ نمبر 3دے مطابق فعل حال استمراری مجہول دی (پڑھیندا رہندے) کن گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر 18:کہیں وی مصدر مجہول کنوں اسم حالیہ نا تمام تے اوندے اڳوں قاعدہ نمبر 10 دے مطابق ’’رہ ویندے‘‘ڳنڈھ کرئیں فعل حال استمراری مجہول بݨایا ون٘ڄ سڳدے۔ جیویں جو پڑھیندِا رہ ویندے۔ مریندِا رہ ویندے، لکھینِدا رہ ویندے وغیرہ وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ ۔ لکھیڄݨ مصدر کن فعل حال استمراری مجہول (لکھینِدا رہ ویندے) دی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر19:کہیں وی مصدر متعدی المتعدی مجہول کنوں اسم حالیہ نا تمام تے اوندے اڳوں قاعدہ نمبر ۱۷ آلے لاحقے ، پئے ، ٻیٹھے، کھڑے، ودے، ویندے تے رہندے وغیرہ کن کُئی ہک لاحقہ ڳنڈھݨ نال فعل حال استمراری مجہول بݨ ویندے۔ جیویں جو پڑھوِیندا پئے، لکھوِیندا ودے، سݨوِیندا رہندے وغیرہ۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ ۔ پڑھویڄݨ مصدر کن فعل حال استمراری مجہول (پڑھوِیندا پئے) دی گردان تے باقی لاحقیں نال مختلف مصادر مجہول کن گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر 20:کہیں وی مصدر متعدی المتعدی مجہول کِن اسم حالیہ نا تمام تے اوندے اڳوں قاعدہ نمبر 18 دے مطابق ’’رہ ویندے‘‘ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری مجہول بݨ ویندے۔ جیویں جو مروِیندا رہ ویندے، لکھوِیندا رہ ویندے، پڑھوِیندا رہ ویندے وغیرہ وغیرہ۔ مذکر تے مونث دی گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ئِ۔ مرویڄݨ مصدر مجہول کن فعل حال استمراری مجہول (مروِیندا رہ ویندے) کن گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر21:کہیں وی مصدر متعدی المتعدی کنوں ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر گھن کرئیںاوندے اڳوں قاعدہ نمبر 16 دے مطابق ’’ویندا پئے‘‘بطور لاحقہ ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری مجہول بݨ ویندے جیویں جو پڑھوایا ویند ا پئے، لکھوایا ویندا پئے، سݙوایا ویندا پئے۔ مونث تے مذکر دی گردان انجو ان٘ڄ تھیسی۔ مصدر متعدی المتعدی سݙواوݨ کنوں فعل حال استمراری مجہول(سݙوایا ویندا پئے) دی گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔
قاعدہ نمبر 22:کہیں وی ݙتے ہوئے مصدر متعدی المتعدی کنوں فعل امر ، گھنݨ مصدر یا ݙیوݨ مصدر کن ماضی مطلق معروف دا صیغہ واحد غائب مذکر تے اوندے اڳوں قاعدہ نمبر 21 وانگوں ’’ویندا پئے‘‘ڳنڈھ ݙیوݨ نال فعل حال استمراری مجہول بݨ ویندے۔ جیویں جو لکھوا گھدا ویندا پئے۔ مروا ݙتا ویندا پئے، پڑھوا گھدا ویندا پئے، سݨوا ݙتا ویندا پئے۔ مذکر تے مونث کنوں گردان انجو ان٘ڄ تھیندی ء ِ۔ مرواوݨ مصدر متعدی المتعدی کنوںفعل حال استمراری مجہول(مروا ݙتا ویندا پئے) کن گردان مشق دے طور تے خود کیتی ون٘ڄے۔