Wb/skr/اسم دا بیان

جامع سرائیکی قواعد

چوتھا بھانگا

اسم دا بیان

اسم دی تعریف : مستقل صورت رکھݨ آلے لوظیں (کلمے) دی پہلی ونکی او لوظ ہن جنھیں دے معنی انھیں دی اپݨی ذات ء ِچ موجود ہوندن ۔ یا ݙوجھے لوظیں ئِ چ او لوظ جنھیں دا جہڑا معنی خیال ئِ چ موجود ہوندے اوہوای انھیں دی لکھت ء ِچ پاتا ویندے۔ انھیں لوظیں کوں ’’اسم‘‘ آکھیا ویندے ۔

بݨت دے لحاظ نال اسم دیاں قسماں

(الف)  بنتْ یا وضع دے لحاظ نال اسم دیاں قسماں: وضع یا بنتْ دے لحاظ نال اسم دیاں ترے قسماں ہن۔

-iجامد -iiمشتق -iiiمصدر

(i)۔ اسم جامد :اسم جامد اونہہ اسم کوں آکھیا ویندے جیندا ذاتی یا بنیادی وجود ہووے۔ یعنی او کہیں ٻئے اسم یا لوظ کنوں بݨییا ہویا یا نکھتا ہویا نہ ہووے تے نہ ای اونہہ کنوں کئی ٻیا اسم یا لوظ بݨ یا نکل سڳے ۔ جامد دا لوظی معنی وی ہے ’’ڄمیا ہویا یا ہک جا تے بے حس و حرکت پیا ہویا۔ اسم جامد کوں سن٘ڄاݨݨ کیتے نہ تاں کہیں ٻئے لوظ دی مدد دی لوڑ ہوندی ئِ تے نہ ای کہیں خاصیت دے اظہار دی طلب ہوندی ئِ۔ جے کر ایں آکھیا ون٘ڄے جو اسم جامد ناں ہے کہیں انسان دا، جانور ، پکھی یا کیڑے مکوڑے دا ، ملک ، شہر ، وستی ، جا یا کہیں مکان دا وادی پہاڑ ، دریا ، سمندر ، واہ وہیرے یا ندی نالے دا، جنس ، کم ، وقت، حالت یا کہیں خاصیت دا یا انسانی رشتیں یا پیشئیں دا تے یا کہیں آواز ، ہکل یا کہیں ٻلارے دا۔مثال دے طور تے۔

-1 انسانیں دے ذاتی یا صفاتی ناں : محمد احمد، اکبر علی، شمس العلماء ، دبیر الملک ، ابو تراب، ابو القاسم ، ابن مریم، ابن عمر، غالب، ذوق، میر تقی میر، مومن ، اچھو ، ببو، ببلو، بالا وغیرہ ۔

-2۔انسانی رشتے :ماء، پیو، سس، سوہرا، سالی، ماماں، ناناں، نانی ، نونہہ ، ݙیر، ماسی ،مامی، ݙوہترا، ݙوہتری ، پتر، بھیݨ، بھرا وغیرہ۔

-3۔ انسانی پیشے:درکھاݨ، موچی، پاولی، کُمبھار، نائی، قصائی، ڈاکٹر، استاد، کلرک، درزی ،ڄٹ، ڄٹی ۔

-4۔انسانی ذاتاں (قوماں) : پٹھاݨ ، بلوچ ، ارائیں ، بھٹہ ، سومرا، کلہوڑا، بھٹی، سیال وغیرہ ۔

-5۔اوزار :ہل ، کیݨ، وہولا، کہئی ، استرا، قینچی، آری (کلوتری) ، رنبہ، وہولی ، ہتھوڑا یا ہتھواڑا، چھیݨی ، وݙاݨ ۔

-6۔نباتات (درخت، پودے، پھَل، پُھُل) : ٹالھی، ککر، سرینہہ، ٻوہڑ، نم، کترݨ، غلاب، چنبیلی ، دربھ، بکھڑا، ٻاتھوں، وساہ، کدوں، میڑھے ، توریاں ، وتائوں، پالک، ڳوبھی، مالٹا، سنگترہ ، امب، سیب، ٻیر، ݙیلھے، پیلھوںوغیرہ ۔

-7۔ جمادات (دھاتاں، قیمتی پتھر، نگینے وغیرہ) : سونا، چاندی، یورینیم ،گندھک، پارہ، سنگ مرمر ، سنگ سرخ، زمرد، نیلم ، پکھراج، عقیق، فیروزہ  وغیرہ ۔

-8۔ملک ،شہر، وستی ، جا مکان:پاکستان ، بھارت، چین ، روس، کراچی ، ملتان، وہوا ، کوٹ سلطان ، شاہرائے ریشم ، سپر ہائی وے ، موٹر وے ، شاہرائے قائد اعظم، لیاقت روڈ ، جاوید پلازہ، تھند ہائوس، تاج محل، شاہی مسجد وغیرہ ۔

9 ۔پہاڑ ، وادی، سمندر، دریا، ندی نالے :کوہ ہمالیہ، کوہ ہندو کش، کوہ سلیمان ، وادی نیلم، وادی کاغان، وادی سوات، دریائے سندھ، راوی ، چناب، رودوہوا، رود سنگھڑ، رودکنواں، رود ٻاجھا وغیرہ ۔

10۔وقت، کیفیت، خاصیت، آوازاں: ݙینہہ، رات، فجر ، ݙوپہر ، دیگر ، ٹھڈھ، گرمی ،زندگی ، دوستی ، کالا ، چٹا، بھورا، میلا، کائیں کائیں، ٹیں ٹیں ، بھݨ بھݨ ، بھوں بھوں، میائوں میائوں ،کُڑکُڑ وغیرہ ۔

(ii) اسم مشتق:او اسم جہڑا کہیں ایجھئیں لوظ یا اسم کنوں بݨےا یانکتھا ہووے (جیکوں منڈھ آکھیا ویندے) پر اینہہ کنوں نہ کُئی ٻیا اسم ٻݨے یا نکلے ۔ اسم مشتق اکھیندے مشتق دے لوظی معنی ہِن ’’چیرݨ‘‘ دے ۔ یعنی او لوظ جہڑے فعل دی بنیاد (یعنی مصدر) کوں چیر کیں نِکلدِن مشتق اکھیندن۔ مثال دے طور تے پاندھی، مریلا، ڈکھڑیت، مرکھی، ادھلاک، راہی، مکرا، ٻدھل، نسوکڑ وغیرہ۔ اینہہ ڳالھوںاسم فاعل ، اسم مفعول ، اسم کیفیت ، اسم حاصل مصدر، اسم معاوضہ، اسم حالیہ وغیرہ اسم مشتق شمار تھیندن۔ اسم مشتق دی مزید وضاحت کیتے کجھ مزید مثالاں پیش کیتیاں ویندیئن تاں جو اسم مشتق کوں سمجھݨ کیتے مزید آسانی تھی ون٘ڄے ۔ ہیٹھ ݙتے ڳئے ترے جملے ملاحظہ ہوون۔-1میں اڄ آساں ، تے سبھائیں ویساں۔-2آندا ہرکُئی ݙیکھسی، ویندا کُئی نہ ݙیکھسی۔ -3آندے وقت دی ہردم بھال رکھیجے ۔

ٍ پہلے جملے ء ِچ آساں تے ویساں فعل ہن، ݙوجھے جملے ء ِ چ آندا تے ویندا توڑے جو فعل ہِن پر اتھاں بطور اسم استعمال تھین، جݙاں جو تریجھے جملے ء ِچ آندے وقت دی صفت بیان کیتی ڳئی ء ِ۔ اتھاں اے ڳالھ نشابر تھی کے سامݨے آڳئی ء ِجو جہڑے لوظ فعلیں کنوں بݨے ہوئے ہوندن یا جہڑے لوظ جملئیں ء ِ چ بطور فعل، اسم یا صفت دا کم ݙیندن اسم مشتق اکھیندن ۔ کیوں جو مشتق دا معنی وی ہے ’’شق‘‘ کرݨ یا چیرن‘‘ لہٰذا جو لوظ فعلیں دی بنیاد کوں چیر کے نکتھے ہوون انھیں کوں سنسکرت ء ِچ ’’کردنت‘‘، انگریزی ء ِچ ’’ پارٹیسپیل Participle‘‘ تے عربی تے فارسی ء ِچ ’’مشتق‘‘ آکھیا ویندے ۔ کیوں جو اسمائے مشتق جݙاں جو فعل دے کم آندن تاں فعل گݨیے ویندن تے جݙاں اسم یا صفت دا کم ݙیندن تاں اسم یا صفت شمار تھیندن جیوں جو اتے مثالاں پیش کیتیاں ڳیٔن۔ المختصر اے آکھیا ون٘ڄ سڳدے جو ’’اسمائے مشتق‘‘بذات خود نہ تاں فعل ہوندن تے نہ اسم تے نہ ای صفت ہوندن۔

(iii) اسم مصدر: مصدر دے لغوی معنی ہن ’’صادر تھیوݨ دی جا‘‘ یا ’’ نکلݨ دی جاء‘‘ کیوں جو مصدر کنوں ٻہوں سارے ’’اسم‘‘ تے ’’فعل‘‘نکلدن اینہہ کیتے اینکوں ’’مصدر‘‘ آکھیا ویندے۔ (یعنی اسما تے افعال دے نکلن دا سوڑھا، سوتا ، منبع یا بنیاد) ݙوجھے لوظیں ء ِچ اے وی آکھیا ون٘ڄ سڳدے جو فعل دی اوہا سادی صورت جہڑی جو زمانے دے تعلق دے بغیر کُئی ’’کم‘‘ یا ’’حالت‘‘ ݙکھاوے یا او بنیادی لوظ جئیں کنوں ٻئے کَئی قسمی لوظ زمانے دے تعلق دے بغیر ’’صادر تھیوݨ‘‘ یا ’’ پھُٹݨ مصدر اکھیندن‘‘ سرائیکی زبان دے مصادر معروف دے اخیر ء ِچ ’’ݨ‘‘ یا ’’وݨ‘‘ آندے۔ جݙاں جو مصادر مجہول دے اخیر ئِ چ ’’یجݨ‘‘ یا ’’ویجݨ یا یون‘‘ آندے ۔مثال دے طور تے مصادر معروف مارݨ ، ٻہݨ ، کھاوݨ ، پیوݨ ، رووݨ ، کھیݙݨ وغیرہ مصادر مجہول ، مریجݨ، کہیجن، کھویجݨ، پیویجݨ، بدھیجن ، رویجݨ ، مریوݨ، کہیوݨ، پویوݨ، رویوݨ تے ٻدھیوݨ وغیرہ۔

اے ڳالھ وی یاد رکھݨ آلی ء ِجو جے کر مصادر معروف دی مصدری علامت ’’ݨ‘‘ یا ’’وݨ‘‘کوں ہٹا ݙتا ون٘ڄے تاں جو کجھ باقی بچدے اوکوں قواعد دی رُونال ’’فعل امر‘‘ آکھیا ویندے۔ اینہہ بچت کوں فعل امر دے علاوہ ’’بنیاد یا سوڑھا‘‘ وی آکھیا ویندے کیوں جو ’’ایّھا بنیاد یا سوڑھا‘‘ٻئے ٻہوںسارے اسماء یا افعال دے بݨاوݨ دے کم آندے یا ݙوجھے لوظیں ء ِچ فقط اینہہ بنیاد یا سوڑھے کنوں ٻئے اسماء یا افعال بݨائے ویندن۔ مثال دے طور تے مارݨ کنوں مار، کھاوݨ کنوں کھا، ݙیکھݨ کنوں ݙیکھ، پیوݨ کنوں پی تے رووݨ کنوں رو فعل امر ، بنیاد یا سوڑھا بݨدے ۔

کہیں مصدر دے نہ ہووݨ دی خاص پہچاݨ اے ہے جو ، جے کر مصدر دی مصدری علامت کوں ہٹاوݨ دے بعد ’’فعل امر‘‘ نہ بچے تاں او لوظ مصدر نھیں تھی سڳدا ۔ جیویں جو ولگݨ ، انجݨ، بٹݨ، سجݨ تے سَنوݨ ، بوچھݨ، چنݨ، ویرݨ ، کانجݨ، کھمݨ، بھنڈݨ، بھیݨ، کیݨ، ݙیݨ، بھاݨ، واݨ ،ݙاݨ، پلاݨ، اکھاݨ وغیرہ ۔ اے ڳالھ یاد رکھݨ آلی ئِ جو بنیاد یا سوڑھے کنوں بݨیٔے ہوئے اونہہ اسم کوں جیندے اخیر ئِ چ ’’ݨ‘‘ یا ’’وݨ‘‘ آ ون٘ڄے اوکوں اسم مصدر آکھیاویندے ۔کہیں وی سرائیکی مصدر وچ ’’ݨ‘‘ کنوں پہلے ’’الف‘‘ یا ’’ی‘‘ نھیں آسڳدی۔ مثال دے طور تے مار+ݨ=مارݨ، کھا+وݨ=کھاوݨ، پی+وݨ=پیوݨ اسم مصدر ہن۔ کیوں جو اے بنیاد یا سوڑھے مار ، کھا یا پی دے اڳوں ’’ݨ‘‘ یا ’’وݨ‘‘ دے اضافے نال بݨیِٔن ۔ اینہہ واسطے ’’مصدر‘‘ کوںہک اسم ڳݨیا ویندے ۔

مثال دے طور تے اے ݙو جملے ملاحظہ ہووݨ۔ -1پڑھݨ چنڳاں کم ء ِ۔ -2میں لکھݨ سکھدا پیاں۔ اتے ݙتے ڳئے جملئیں  پڑھݨ تے لکھݨ توڑے جو مصدر ہن پر اِتھاں بطور اسم استعمال تھین۔ اینہہ واسطے مصدر کوں عرف عام ء ِچ ’’اسم مصدر‘‘ وی آکھیا ویندے ۔

اتے ݙتے ڳئے لوظ پڑھݨ دی بنیاد ئِ ’’پڑھ‘‘ اینہہ بنیاد پڑھ کنوں کئی ٻئے اسم تے کئی ٻئے افعال بݨدن جیویں جو پڑھ کنوں حاصل مصدر پڑھت یا پڑھائی ، اسم فاعل پڑھاکو، پڑھندڑ، اسم مفعول پڑھئیل، پڑھیندڑ اسم معاوضہ پڑھوائی تے اسم صفت پڑھاکوبݨدے ۔ ایویں ای اینہہ بنیاد کنوں کئی افعال ( یعنی ماضی، حال، مستقبل وغیرہ وغیرہ ) بݨائے ون٘ڄ سڳدن۔

معنی دے لحاظ نال اسم دیاں قسماں

(ب)  معنی دے لحاظ نال اسم دیاں قسماں : -iاسم معرفہ یا اسم خاص۔ -iiاسم نکرہ یا اسم عام ۔

(i) اسم معرفہ یا اسم خاص: او اسم جہڑاجو کہیں عام محاورے دا لوظ نہ ہووے بلکہ او کہیں خاص شخص یا شئے جاء یا مکان، جاندار، وقت یا زمان یا کیفیت یا حالت دا خاص رکھیا ہویا ناں ہووے ۔ مثال دے طور تے سکندر اعظم، ظہیر الدین بابر، دریائے سندھ، رودوہوا، شاہراہ ریشم، وادی سوات ، کوہ ہمالیہ، کوہ سلیمان، مزار قائد اعظم، تاج محل، شاہی مسجد لاہور، لال قلعہ دہلی، شالامار باغ، پاکستان ، کراچی، رمضان المبارک ، براق ، قرآن ، قیامت ، ابو القاسم ، غالب، میر درد، دبیر الملک ، ببو برال، ابن اثیر، لال کڑتی وغیرہ وغیرہ

(ii) اسم نکرہ یا اسم عام: اسم نکرہ یا اسم عام او اسم ئِ جہڑا جو کہیں وی جنس یا کہیں وی فرد دا ناں ہووے ۔ یا ݙوجھے لوظیں ء ِچ او اسم جہڑا ہک قسم دے تمام افراد کیتے فرداً فرداً استعمال تھیوے یا ہکو جھیں قسم دے جاندار یا بے جان شئیں کیتے ہکو جھیاں ہووے ۔ مثال دے طور تے انسان ، زناور، وݨ ، کبوتر، ڳاں ، کاں ، شہر ، ملک ، بادشاہ ، ݙینہہ ، مہینہ، آیت، شاعر، لکھاری ، محل ، سڑک وغیرہ وغیرہ ۔

اسم خاص دیاں قسماں

اسم معرفہ یا اسم خاص یا اسم معین دیاں قسماں: اسم معرفہ یا اسم خاص یا اسم معین کوں چھی ونکیں دے وچ ونڈیا ون٘ڄ سڳدے جہڑیاں جو اے ہن۔ -1اسم علم-2عرف-3کنیت-4لقب-5خطاب-6تخلص-7وصفی ناں

الف۔اسم علم: اسم علم دا ݙوجھا ناں اسم جامد وی ہے ۔ او اسم جہڑا جو کہیں شخص شے ، جاء یا مکان دی سن٘ڄاݨ دا کم ݙیوے یا کہیں شخص ، شے، جاء یا مکان دی سن٘ڄاݨ بݨ ون٘ڄے اسم علم اکھیندے ۔ کیوں جو اسم علم اسم جامد وانگوں نہ تاں کہیں ٻئے اسم کنوں بݨدے نہ ای اینہہ کنوں کُئی ٻیا اسم بݨایا ون٘ڄ سڳدے اینہہ واسطے اینکوں جے کر اسم جامد وی آکھیا ون٘ڄے تاں اے درست ڳݨیا ویسی ۔ میں اتھاں ہک غلط فہمی کوں دور کرݨ ضروری سمجھداں۔ او غلط فہمی اے ہے جو عام طور تے اسم معرفہ دیاں چار قسماں ڳݨیاں ویندئین یعنی اسم علم، اسم ضمیر ، اسم اشارہ تے اسم موصول۔ میں سمجھداں جو اسم علم تاں اسم معرفہ دی قسم ضرور ہے پر اسم ضمیر اسم اشارہ تے اسم موصول اسم معرفہ دیاں قسماں کائینی کیوں جو اسم ضمیر اسم معرفہ دا قائم مقام یا نائب تاں ضرور ئِ پر اے اسم معرفہ نھئیں تھی سڳدا۔ جݙاں جو اسم اشارہ تے اسم موصول بذات خود اسم ضمیر دیاں قسماں ہن۔ ایویں ای عام طور تے عرف، کنیت، لقب، خطاب تے تخلص کوں اسم علم دے قسمیں ئِ چ شمار کیتا ویندے ۔ میݙے نزدیک اے ڳالھ وی درست کائینی کیوں جو اسم علم دی تعریف کجھ ایں ہے ۔ انسانیں، شئیں یا جاہیں دے اصلی ناں کوں اسم علم آکھیا ویندے ۔ فروز اللغات جدید اردو دے صفحہ نمبر 65 تے اسم علم دا معنی کجھ ایں لکھیا ڳئے ’’ وہ اسم جو کسی خاص شخص یا چیز کا نام ہو اسم علم کہلاتا ہے۔‘‘ جݙاں جو عرف، کنیت، لقب، خطاب تے تخلص کہیں شخص دے اصلی ناں نھئیں بلکہ اے وصفی ناں ہن اینہہ کیتے وصفی ناں اصلی ناں نھئیں تھی سڳدے ۔ اے وصفی یا وضعی ناں اسم معرفہ دیاں قسماں تاں تھی سڳدن پر اسم علم دیاں قسماں نھئیں تھی سڳدے۔ اینہہ ڳالھوں میݙا اے آکھݨ درست ئِ جو اسم معرفہ دیاں چھی قسماں ہن جیندے وچوں ہک اسم علم وی ہے ۔ مثال دے طور تے ۔

1۔ انسانیں دے ناں : احمد، اصغر، اکبر، اسلم، اکرم وغیرہ وغیرہ ۔

2۔ شیئںدے ناں :قرآن کریم، توریت، انجیل، ٹالھی ، امب، ہتھوڑا ، رمضان المبارک ، علم النجوم ، علم منطق، قصیدہ بردہ شریف، دعائے گنج العرش، نماز کسوف، نماز خسوف، ظہر ، عصر ، تپ محرقہ، ایڈز، کینسر، جمعۃ المبارک وغیرہ۔

3۔ جاء یا مکان دا ناں: لاہور ، ملتان، کراچی، پاکستان ، سعودی عرب، دریائے سندھ، تاج محل، کوہ ہندوکش، وادی کاغان، شاہرائے ریشم، جھیل سیف الملوک ، صحرائے تھل وغیرہ وغیرہ ۔

اے ڳالھ یاد رکھݨ آلی ئِ جو ملکاں، شہراں ، وستیاں ، موضعیاں ، دریانواں ، پہاڑاں ، جھیلاں، ٻراݨیاں یعنی جزیریاں ، تھلاں، پُھلاں ،اوزاراں ، سڑکاں ، بیماریاں تے علوم و فنون دے ناں وی اسم علم ء ِچ شمار کیتے ویندن۔

ب۔عرف : او ناں جہڑا جو بذات خود کہیں شخص دا ناں نہ ہووے بلکہ کوئی ایجھاں ناں ہووے جہڑا کہیں وی ذات نال مشہور تھی ون٘ڄے یا ݙوجھے لوظیں ء ِچ لاݙ، پیار، یارویاری، محبت، نفرت، نسبت، حقارت یا کہیں خاص صفت دی وجہ کنوں کہیں شخص دے اصلی ناں دے نال نال یا اصلی ناں دی بجائے مشہور تھی ون٘ڄݨ آلا ناں عرف اکھیندے۔ٻس عرف عام ء ِ چ وڳڑے ہوئے ناں کوں عرف آکھیا ویندے ۔ مثال دے طور تے جمیل کنوں جیلا، افتخار کنوںافتی، کالی رنگت دی وجہ کنوں کالا، چٹی رنگت دی وجہ کنوں بگا، لُڳا، بھݙاوغیرہ۔  

ج۔کنیت:  او ناں جہڑا جو پیو، ماء ، پتر یا دھی یا کہیں خاص صفت دے تعلق نال مشہور تھی ون٘ڄݨ آلا ہووے کنیت اکھیندے ۔ بعضے ویلے کنیت اتنی مشہور تھی ویندی ء ِ جو لوک اصل ناں کوں بُھل ویندن۔

1۔ پیو یا مادی نسبت نال کنیت : ابن عمرؓ ، ابن مریمؑ، ابن اثیر، ابن کثیر، ابن خلدون، ابن عربی ، بنت عبد اللہ ، بنت علیؓ، بنت رسول ا۔

2۔ پتر دی نسبت نال کنیت:  ابو القاسم ا، ابو سفیانؓ، ابو درداؓ، ابو ذرغفاریؓ، ابو حنیفہؒ، ابو عمارہؓ۔

3۔ دھی دی نسبت نال کنیت:ام سلمیؓ، ام حبیبہؓ، ام ہانیؓ ، ام کلثومؓ، ام ربابؓ، ام حذیفہ، ام زینبؓ ، ام الخیر۔

4۔ کہیں وصف دے پَسوں کنیت:  ابن السبیل (مسافر ، راہی)، ابن الوقت(زمانہ ساز)، ابن الغرض (خود غرض)، ابوجہل (عمر ابن ہشام دی کنیت)، ابو البشر (حضرت آدم ؑ) ، ابو الہول (مصر ء ِچ موجود ہک مجسمہ جیندا جسم شیر جھیاں تے منہ عورت وانگوں ئِ) ، ابو تراب (حضرت علیؓ دی کنیت) ، ام الخبائث (شراب)، ام الصبیان (ہک بیماری) ، ام الکتاب (قرآن کریم) ، ام القرآن (سورۃ الفاتحہ) ، ام القریٰ (مکہ معظمہ)، ام الطعام (گندم)، ام النجوم (کہکشاں) ، بنت العنب (شراب)، بنت البحر (جل پری)، بنت الکرم (انگوری شراب)۔

د۔لقب: او وصفی ناں جہڑا جو کہیں وصف یا کہیں خصوصیت دی وجہ کنوں مشہور تھی ون٘ڄے لقب اکھیندے۔ مثال دے طور تے صفی اللہ (حضرت آدم علیہ السلام دالقب) ، کلیم اللہ (حضرت موسیٰ علیہ السلام دا لقب) ، خلیل اللہ (حضرت ابراہیم علیہ السلام دا لقب) ، ذبیح اللہ (حضرت اسماعیل علیہ السلام دا لقب)، رحمۃ اللعالمین (آنحضور ا دا لقب)، شاعرِ مشرق (حضرت علامہ اقبال دا لقب)، قائد اعظم (محمد علی جناح دا لقب) ، مادرِ ملت (محترمہ فاطمہ جناح دا لقب)، شہید ملت (لیاقت علی خان دالقب)، استاد الشعراء، مانیِٔ دوراں ، بہادر یار جنگ۔

ر۔خطاب: او وصفی ناں جہڑا جو کُئی ملک و قوم دی خاطر عظیم کارنامہ انجام ݙیوݨ دے پَسوں حکومت وقت کہیں شخص کوں تفویض کرے خطاب اکھیندے ۔ کہیں وی خطابی ناں دے نال نال خطاب حاصل کرݨ آلے شخص کوں حکومت وقت اوندی بیش بہا خدمات دی انجام دہی دے عوض تمغے (سونے ، چاندی  یا کانسی دا تمغہ) دے علاوہ نقد رقم یا جائیداد دی صورت ء ِچ کجھ نہ کجھ بطور نذرانہ ضرور پیش کریندی ئِ۔ اے ڳالھ یاد رکھݨ آلی ئِ جو لقب تے خطاب ء ِچ صرف ایّھو فرق ئِ جو لقب ملݨ دی صورت ئِ چ قوم یا حکومت دے طرفوں کُئی تمغہ، نقدی یا جائیداد بطور نذرانہ پیش نھیں کیتی ویندی جݙاں جو خطاب ملݨ دی صورت ء ِچ حکومت وقت دے طرفوں تمغہ ، نقدی یا جائیداد بطور انعام ضرور پیش کیتی ویندی ء ِ۔ ݙوجھے لوظیں ء ِچ لقب تے خطاب دیں تعریفیں دا نکھیڑا ایں کریسوں جو لقب عوام دے طرفوں عطا کردہ وصفی ناں ہوندے جݙاں جو خطاب حکومت وقت (سرکار) دے طرفوں ݙتا ہویا وصفی ناں ہوندے ۔ خطاب ݙو قسمی ہوندے یعنی: -iفوجی خطاب -ii سول خطاب

۱۔ فوجی خطاب:او خطاب جہڑا جو ملک تے قوم دی خاطر کُئی فوجی کارنامہ انجام ݙیوݨ دے پَسوں کہیں فوجی جوان کوں ݙتا ویندے مثلا نشانِ حیدر(اے یاد رہوے جو نشانِ حیدر فقط شہید فوجی دے حصیٔ ء ِ چ آندے)، ستارہ جرات، ہلال جرات، تمغہ بسالت وغیرہ

۲۔ سول خطاب: او خطاب جہڑا جو ملک و قوم دی خاطر کُئی عظیم غیر فوجی کارنامہ انجام ݙیوݨ دے صدقے ݙتا ویندے مثلاً ہلال پاکستان ، ہلال قائد اعظم، تمغہ حسن کارکردگی وغیرہ ۔

س۔تخلص:او مختصر جھیاں ناں جہڑا جو شعرائے کرام آپݨیں نظمیں ء ِچ استعمال کریندن ۔ مثال دے طور تے غالب، مومن ، درد، ذوق، داغ، جوش، فرید،باہو، فردوسی، سعدی، جانباز، سائل، مخمور، مجبور، شاکر، کاشف، کاظم، نادر، نسیم، غافل ، خیال ، شفقت، سبقت، فرقت وغیرہ وغیرہ ۔

ص۔وصفی ناں :بعض لوکیں دے ناں کہیں خاص وصف دی وجہ کنوںایں مشہور تھی ویندن تاں وت او ناں اونہی صفت کیتے استعمال تھیوݨ لڳ ویندن ۔ مثال دے طور تے بہاول خان ہک مخیر تے شاہ خرچ آدمی ہا لہٰذا بہاول بطور سخی یا دیالو دی جاتے استعمال تھیندے ۔ ایویں ای رستم (بطور شیر دل ، زور آور یا پہلوان) ، حاتم (بطور سخی ) ، فرہاد یا قیس (بطور عاشق) تے نادر خان (ظلم ، جبرو جور دی علامت دے طور تے ) ایویں ای کئی ٻئے ناں وی ہن جہڑے جو کہیں علامت دے طور تے استعمال کیتے ویندن۔

اسم عام دیاں قسماں

اسم نکرہ یا اسم عام دیاں قسماں:  اسم نکرہ یا اسم عام کوں ترے ونکیں وچ ونڈیا ون٘ڄ سڳدے جہڑیاں جو اے ہن۔

-1عام ناں یعنی اسم ذات   -2اسم جمع   -3اسم صفت

۰__۰__۰