Wb/se/Gáiddusoahpahusa vejolašvuohta čájehit/Oahppi olbmuid buresbirgejupmi gáiddusoahpahusas
Mieldeorrun ja vuorrováikkuheapmi fierpmis gáibidit iežaslágan máhtu. Goittotge juo bottoš fáttá guoras sáhttá bohciidahttit ođđa fuomášumiid ja hárjehallan dahká meaštára. Dá moadde almmolaš prinsihpa:
- Gulahala: Lea buorre ipmirdit, ahte fuolakeahttá das, guđe reaiddu geavahat gáiddusoahpahusastat, oahppit eai oainne du seamma ládje go luohkkálanjas. Dát mearkkaša dan, ahte don galggat hupmat dahje čállit dárkileappot iežat doaimmaid: “uhca bottoš, dárkkistan duon”, “vuorddes go smiehtastan”, “juogán din dál smávva joavkkuide”, “viežžalan čázi” ja nu ain.
- Muital bargguid ja áigerájiid čielgasit: Muital čielgasit, guđe jearaldagaide ja bargobihtáide vuorddát vástádusaid, mot ja mii lea daid čađaheami áigerádji. Váldde vuhtii, ahte iešguđet ládje oahppi olbmot dárbbašit bargobihtáide iešguđet veardde áiggi, ja gáiddusohppiin sáhttet leat sierralágan reaiddut geavahusaineaset. Atte hárjehusaid čađaheapmái minimagáibádusaid, muhto muital maiddái, mii lea vuogálaš eanemusáigi, mii hárjehussii geavahuvvo.
- Doalat mieldeorruma: Mieldeorruma dovdu fierbmebirrasis šaddá ságastallamis ja njiedjagoahtá jođánit, juos ságastallan ii leat. Mađi guhkibui oahppi dovdá iežas “huikkašit guorosvuhtii” almmá dávástusa haga, dađi oktonasabun son sáhttá iežas dovdat. Juohkehaš, gii lea muhtumin duššiid vuordán iežas vuoru ovdamearkka dihte áššehasbálvalan-chatas, diehtá dán dovddu. Danin lea dehálaš vástidit buot ságaide ja jearaldagaide, vástidit jođáneamos lági mielde ja doalahit dássidis gulahallama. Álot ferte almmuhit, go vuolgá eret linnjás ja álot dalle galgá sáhttit fáhtet, go lea lohpidan.
- Sihkkarastte earáid duođalašvuođa: Go earát eai oainne du dego luohkkálanjas, it donge oainne sin seammá ládje. Ále nappo navdde diehtit, maid oahppit dahket dahje eai daga. Gažat ja sihkkarastte, milloseappot liiggás go ilá unnán. Vaikko gáiddusstuderen ollašuvašii nu, ahte bargobihtát dahkkojuvvojit iežaset fárttain, sáhttá liikká leat jierpmálaš ortnet beaivvi ritmma ovdamearkka dihte nu, ahte iđđes ja eahketbeaivve leat oktasaš deaivvadeamit. Dalle sáhttá ovdamearkka dihte jearahit mii olbmuide gullo ja vástidit dávjjimusat jerrojuvvon jearaldagaide. Muitte maid, ahte persovnnalaš gulahallan lea dehálaš: jeara juohke oahppis jeavddalaččat guovttá gaskan mii gullo.
- Doalat oahpisvuođa dovddu ja joavkku kultuvrra: Geahččankontákta ii doaimma gáiddusin seamma ládje go njunnálaga deaivvadettiin, nappo lea buorre giddet fuomášumi dasa, ahte muitá ohppiid namaid ja ahte geavaha daid juobe eanet go dábálaččat. Ovdamearkka dihte: “Buresboahtin linnjái, Máijá!”, “Beahkká ja Máhttege dieppe čálliba chatii kommeanttaid, vuordit bottoža...”, “Hui buorre jearaldat, Dánel”, “Maid don, Elle, jurddašat dás?” ja nu ain. Juos gáiddusoahpahussii sirdašuvvá joavku, mas sii juo ovddežis dovdet nuppiideaset, lea dehálaš viggat doalahit “mii-vuoiŋŋa” maiddái gáiddusin. Mat dakkár rituálat ja oahpes vuogit dis leat, maid sáhtášit váldit mielde gáiddusoahpahussii? Maid oktasaš hearvamuitalusaid dahje suohtastahtti ságaid sáhttibehtet váldit mielde ođđa árgii?