Wb/ha/Al'adun Duniya/Al'adun Africa/Al'adun Najeriya
Gabatarwa[edit | edit source]
Al'adun Najeriya Na da nasaba da kabilu daban-daban na Najeriya. Kasar tana da harsuna 527, bakwai daga cikinsu sun bace.[1] Najeriya kuma tana da yaruka da kabilu sama da 1150. Kabila shida mafi girma sun hada da Hausawa da Fulani a arewa, kabilar Igbo a kudu maso gabas, sannan kuma Yarbawa suka fi rinjaye a kudu maso yamma, kabilar Tiv dake arewa ta tsakiya Najeriya da kuma Efik - Ibibio.
Arewacin Najeriya da Efik - Ibibio.
Mutanen Edo sun fi yawa a yankin da ke tsakanin kasar Yarbawa da Ibo. Yawancin Edo sun zama Kirista. Ana biye da wannan rukunin
’Yan kabilar Ibibio/Annang/Efik da ke kudu maso gabar tekun kudancin Najeriya da kuma Ijaw na Neja Delta.
Sauran kabilun Najeriya, wasu lokuta ana kiransu 'yan tsiraru', ana samun su a duk fadin kasar amma musamman a arewaci da tsakiyar kasa. Ana iya samun Fulani makiyaya a al'adance a duk Yammacin Afirka da Tsakiyar Afirka. Fulani da Hausawa galibinsu Musulmi ne yayin da Ibo kuma mabiya addinin Kirista ne, haka kuma mutanen Efik, Ibibio, da Annang. Yarabawa ma suna iya zama ko dai Kirista ko Musulmi. Ayyukan addini na asali sun kasance masu mahimmanci ga dukkanin kabilun Najeriya, kuma sau da yawa waɗannan akidu suna haɗuwa da imanin Kirista, al'ada da aka sani da syncretism.
Manyan Al'adun Kabilun Najeriya[edit | edit source]
Al'adun Efik-Ibibio[edit | edit source]
Al'adun Efik-Ibibio na gabar tekun kudu maso gabashin Najeriya sun ba da gagarumar gudunmawa ga al'adun Najeriya, musamman al'adun yankin kudu. Takaitaccen Takaitaccen Takaitacce shine kamar haka:
Harshen Efik-Ibibio: Ana amfani da wannan yare a jihar Akwa Ibom da jihar Cross River. Tana da yaruka daban-daban kamar yaren Annang, yaren Oron, da sauran su. Harshen Efik-Ibibio yana da tasiri sosai a cikin har SUNA da sunayen mutanen kudancin Najeriya.
Masu Karewa: Al'adar Efik-Ibibio ta sami kariya daga wata ƙungiyar asiri, Ekpe, 'yan asalin kudu maso gabashin Najeriya. “Ekpe”, ma’ana ‘Damisa’, ta zama sanannen alama a cikin al’adun Efik-Ibibio wanda daga baya ya shahara a sauran al’adun kabilun Najeriya.
Rubutu: Nsibidi sanannen tsohon rubutun ƴan asalin ƙasar Efik ne wanda Ekpe na mutanen Efik-Ibibio ya ƙirƙira.
Abinci: Ana zaune a gabar tekun kudu maso gabashin Najeriya ta Tekun Atlantika, mutanen Efik-Ibibio sun sami albarkar kayan lambu iri-iri. Abincinsu ya shahara a duk faɗin Najeriya ciki har da fitacciyar miyar Afañg, miyar Edikang Ikong, miya, barkono, Ukwoho, Atama, Eritañ, jollof-rice, da dai sauransu, da dai sauransu.
Bini[edit | edit source]
Eghosa sarauniyar Bini
Al'adun Yarbawa[edit | edit source]
Yarabawa suna yankin yammacin Najeriya kuma shugabancinsu na sarauta ne. Suna da sarakunan da aka yarda su auri mata gwargwadon yadda suke so da kuma manyan mutane da masu lakabi. Suna kuma bautar gargajiya, suna girmama gumaka kamar Sango; allahn tsawa, Oya, Ogun; allahn ƙarfe...da sauransu. Yarabawa suna da abokantaka da kuma maraba da mutanen wasu ƙabilu da ƙabilu.
Al'adun Igbo[edit | edit source]
Gabashin Najeriya mahaifar kabilar Igbo ne, wadanda galibinsu Kiristoci ne. Ana kiran addininsu na gargajiya da Omenani. A al'umma suna karkashin jagorancin sarakunan da aka sani da Eze Igwes. Ana sa ran waɗannan alkaluma za su ba wa maza da mata manyan mukamai waɗanda suka yi fice sosai. Ana kiran wannan da tsarin taken Nze na Ozo. Mutanen da ke da lakabi galibi suna magana da kyau, ana mutunta su sosai kuma ana san su sosai a cikin al'ummominsu.
Al'adun Hausa-Fulani[edit | edit source]
Hausa-Fulani na zaune ne a Arewacin Najeriya. Najeriya ta kunshi kabilara da al’adu da dama, Hausa Fulani ita ce mafi girma ko kuma ita ce mafi shahara a Najeriya, duk da cewa Hausawa da Fulani kabilu ne daban-daban amma ana daukar su a matsayin kabila daya saboda kusancin da ke tsakanin kabilun biyu. . Hausawa A ƙasar Hausa al'adunsu ɗaya ce wadda Hausawa da ake kira Hawan Sallah suke yi duk shekara.
Adabin Najeriya[edit | edit source]
Najeriya ta shahara da adabin Turanci. Things Fall Apart, na Chinua Achebe, littafi ne mai mahimmanci a cikin adabin Afirka. Tare da sayar da kofi sama da miliyan takwas a duniya, an fassara shi zuwa harsuna 50, wanda ya sa Achebe ya zama marubucin Afirka da aka fi fassara a kowane lokaci.
Wani dan Najeriya da ya lashe kyautar Nobel Wole Soyinka ya bayyana aikin a matsayin "littafi na farko a cikin Ingilishi wanda ya yi magana daga cikin halin Afirka, maimakon kwatanta dan Afirka a matsayin wani bako, kamar yadda bature zai gan shi." Najeriya na da wasu fitattun marubutan adabin Turanci. Wadannan sun hada da Femi Osofisan wanda ya fara buga wani littafi mai suna Kolera Kolej a shekarar 1975; Ben Okri wanda aikinsa na farko, The Famished Road aka buga a 1991 da Buchi Emecheta wanda ya rubuta labarun da aka samo daga abubuwan da suka faru na rashin adalci na jinsi wanda ke inganta kallon mata ta hanyar prim guda ɗaya na ikon yin aure da haihuwa. Helon Habila, Sefi Atta, Flora Nwapa, Iquo DianaAbasi Eke, Zaynab Alkali da Chimamanda Ngozi Adichie da dai sauransu fitattun marubutan Najeriya ne wadanda ake karanta ayyukansu a ciki da wajen kasar.
Baya ga masu magana da daidaitattun Ingilishi, yawancin jama'a, kusan kashi uku, suna magana da pidgin na Najeriya, wanda ke da babban ƙamus na Ingilishi. Ya zama harshen gama gari a sakamakon haka. Pidgin Turanci wani nau'i ne na harshe da aka ƙirƙira. Misali, "Yadda kake dey" na nufin "Yaya kake". The Palm Wine Drinkard, sanannen labari na Amos Tutuola, an rubuta shi a ciki.
Nollywood[edit | edit source]
Tun a shekarun 1990 masana'antar fina-finan Najeriya, wani lokaci ana kiranta da "Nollywood", ta zama wata cibiya mai saurin bunkasar al'adu a fadin Afirka. Saboda fina-finai, tasirin yammacin duniya kamar kiɗa, tufafi na yau da kullun da kuma hanyoyin magana ana samun su a duk faɗin Najeriya, har ma a arewacin ƙasar masu ra'ayin mazan jiya.
Wasanni[edit | edit source]
Magoya bayan kungiyoyin kwallon kafa na Ingila irinsu Manchester United, Arsenal, Manchester City, Liverpool da Chelsea sukan ware kansu fiye da kabilanci da ma na addini don raba manufarsu daya a kungiyoyin Premier. Tawagar kwallon kafa ta Najeriya da ake yi wa lakabi da Super Eagles, ita ce kungiyar kwallon kafa ta Najeriya da ke karkashin hukumar kwallon kafa ta Najeriya NFF. Hukumar kwallon kafa ta duniya FIFA ta bayyana cewa Najeriya ce ta 31 a matsayi na 31 sannan kuma ita ce ta biyu a matsayi na biyu a tsakanin kasashen Afirka bayan Senegal mai matsayi na 20. Matsayi mafi girma da Najeriya ta taba samu a wannan matsayi shi ne na 5, a watan Afrilun 1994.
Abinci[edit | edit source]
Abincin Najeriya yana ba da ɗumbin nau'ikan carbohydrates na al'ada na Afirka kamar doya da rogo da kuma miya na kayan lambu da ake yawan amfani da su. Masara wata shuka ce da ake nomawa a Nijeriya.[2]‘Yan Najeriya sun yaba da karfin da yake bayarwa, garri shine “abincin abinci mai carbohydrate na farko a Najeriya”[3]
hatsin rogo mai foda da za a iya ci da sauri a matsayin abinci kuma ba shi da tsada. Ana soyawa dawa akai-akai ko dai a soya shi da mai ko kuma a daka shi don yin tukunyar dankalin turawa da aka daka kamar dawa. Waken Najeriya, wanda ya sha bamban da koren wake, ya shahara sosai. Nama kuma ya shahara kuma suya ta Najeriya—gasashen nama kamar barbecue—abinci ne sananne. Naman daji, nama daga naman daji kamar tururuwa da raƙuma, suma sun shahara. Hasashen dabino suna yin barasa na gargajiya, giyar dabino, da kuma rogo mai gaski. Abincin Najeriya na da yaji, akasari a yammacin kasar da kudancin kasar, har ma fiye da na kasar Indiya. Wasu karin misalan jita-jitansu na gargajiya sune eba, dawa, iyan, fufu da miya kamar okra, ogbono da egusi. Fufu ta kasance abar koyi da Najeriya har ta kai ga misali a cikin abubuwan da Chinua Achebe ya fada. Littafin Magnum opus na Achebe shi ne littafin da aka fi karantawa a cikin adabin Afirka na zamani.[4]
Kiɗa[edit | edit source]
Wannan su ne wa ɗanda aka san su a duk duniya. Mawaki kuma dan gwagwarmayar zamantakewa shi ne Fela Kuti ya taka rawa wajen bunkasar wakokin Najeriya.
Mawakan gargajiya na amfani da kayan kida iri-iri, irin su ganguna na Gongon. Kora da kakaki ma suna da mahimmanci.
Ana samun wasu maganganu na al'adun gargajiya a cikin masallatai daban-daban na Najeriya, kamar Eyo masquerades, Ekpe da Ekpo Masquerades na Efik/Ibibio/Annang/Igbo mazauna gabar tekun kudu maso gabashin Najeriya, da Arewacin Edo Masquerades. Mafi shaharar abubuwan da Yarabawa ke nunawa a wannan al'ada su ne mashin Gelede.
Albarkatu[edit | edit source]
Mahimmin tushen bayanai kan fasahar zamani ta Najeriya ita ce gidan adana kayan tarihi na zamani na fasahar zamani da Jami'ar Pan-Atlantic da ke Legas ke gudanarwa.
Bugu da kari, Hukumar Bunkasa Zuba Jari ta Najeriya, da Kofar Invest Gateway na Naija, suna ba da bayanai na hakika kan al'adun kasuwancin Najeriya.
Tufafi[edit | edit source]
Mata suna sanya dogayen riguna da lullubi da aka yi daga kasuwannin cikin gida waɗanda ke yin rini da saƙa a cikin gida. Matan Kudancin Najeriya sun zabi sanya tufafi irin na kasashen yamma. Jama'a a biranen Najeriya na yin ado irin na yammacin duniya, matasan sun fi sa wando da rigar riga. Sauran maza da mata na Najeriya yawanci suna sanya salon gargajiya da ake kira Buba. Ga maza rigar rigar da ta dace ta gangara zuwa rabin cinya. Ga mata, suturar rigar rigar da ta dace ta sauko kadan ƙasa da kugu. Sauran kayan sawa sun haɗa da gele, wanda shine kayan kwalliyar mace. Ga maza ana kiran hular gargajiyarsu fila.
A tarihi, salon Najeriya ya haɗa nau'ikan yadudduka da yawa. An yi amfani da auduga sama da shekaru 500 don yin masana'anta a Najeriya. Ana amfani da siliki (wanda ake kira tsamiya a Hausa, sanyan a cikin Yarbanci, akpa-obubu da Igbo, da sapar ubele a Edo).[5] Wataƙila mafi mashahurin masana'anta da ake amfani da su a cikin salon Najeriya shine buga kakin zuma na Dutch, wanda aka kera a Netherlands. Kasuwar shigo da kayayyaki na wannan masana'anta ta mamaye kamfanin Vlisco na Dutch, [6] wanda ke siyar da masana'anta ta kakin zuma ga 'yan Najeriya tun daga karshen shekarun 1800, lokacin da aka siyar da masana'anta ta hanyar kasuwancin tekun kamfanin zuwa Indonesia. Tun daga wannan lokacin, an shigar da tsarin Najeriya da na Afirka, tsarin launi, da ƙira a cikin ƙirar Vlisco don zama babban jigon alamar.[7]
Najeriya tana da kabilu sama da 250[8] kuma a sakamakon haka, nau'ikan tufafin gargajiya iri-iri. A al’adar Yarbawa, mata suna sanya iro (nade-nade) da buba (shafaffen riga) da gele (rufe kai).[9] Maza suna sanye da buba (doguwar riga), sokoto (wando jakunkuna), agbada (tufafi mai gudana mai faffadan hannu) da fila ( hula).[10] A al'adar Ibo, kayan al'adun maza na Isiagu ne, wanda aka sanya da wando da hular mazan Igbo na gargajiya da ake kira Okpu Agwu. Matan suna sanye da rigar rigar hannu mai kumbura, nannade biyu da abin rufe fuska.[11] Mazajen Hausawa suna sanya baragurbi ko kaftan (dogayen riguna masu gudana) da dogayen huluna na ado. Matan su kan sanya mayafi da riguna suna rufe kawunansu da hijabi[12].