User:KRISTINA KUX
RI RETAL RI CHOLQ’IJ NUYA’ PA CH’AKULAJ
Ri choq’ij chuqa’ nuya’ retal pa qah’akul, jare’ jun rub’eyal nikikusaj ri ajq’ija’ chin nikitzu’ jari’ petenäq apo.
k’ïy ajq’ija’ nikib’ij chi konojel ajq’ija’ nikil jalajoj rub’eyal chin nikisik’ij ri retal nuyape’ ri cholq’ij pa kich’akul. Pa maya’ na’oj ri jalajoj taq tzij noqa’ pa kich’akul ri taq ajq’ija’ xajun tzij nikanejkan kik’in.
Jun rub’eyal chin ketamaj rutzi’l rub’eyal jun ch’ob’onïk jari’ retal nuya’ riqach’akul. Ruma’ ri’ k’o ajq’ija’ taq nak’utuj jun ch’ob’onïk chike’ kan chanin nikiya’ pe kitzi’j chaewe’.
Toq xkanux ch’ob’onïk kik’in ri ajq’ija’ jun rucholajem xupo’ pe ri’ k’in rusamaj ri Joan Bouemoosbor.
konojel ri ajawal nkiya’ retal taq nisilon qach’akul pa xokon chuqa pa jikq’a’. Toq ri retal nuya’ pa jikq’a’ ütz po toq pa xokon mam ütz ta. ke ri’ ri ajawal nikib’ij chi ütz po man ütz ri nib’anatäj, rinib’ix.
Toq nisilon ri qach’akul, nuchöq tzijoj nich’on k’in ri ajq’ij chin nutzolij achike’ nuk’uj. Ri retal chuqa’ noqa’ k’in jub’a sananën, ri ri’ nub’ij chi k’o jun ko’öl k’eyeb’äl noqayan. Chuqa ri retal ri tzij noqa’ k’in jun q’aq’al po jun pokonal ri nub’ijj chi ri oyowal taqnoqa’ yeruk’eyewaj k’ïy winaqi’ po chuqa jari’ winäq xuna’ riretal nub’än ützil ri’ chin nuk’owisaj chin nich’akon. Po ri q’axomal kan nïm, ri nub’ij chi ri oyowal po ri k’eyewal kan nïm ri petenäq.
Konojel taq ajawal nikiya’ ketal pa jun k’ojolib’äl (lugar específico) po jari retal noqa’ k’o pa nik’ajal che qach’akul, ri nub’ij chi ka’i’ ajawal etaqayom pe’. K’o e’ajawal nikiya’ kitzi’j chwäch ri qach’akul po chuqa chirij, toq chwäch nub’ij ri retal chi tzij k’anib’iyin na’, po ri retal chirij ri nub’ij chi ri retal k’o chi kan nik’o. Po juyel chi taq ajawal nikiya’ ketal paruwi’ chuqa chuxe’, po pa ruwi’ jari’ nuq’ajuj chij ri xamanil, po ri retal nub’än chuxe’ nuq’ajuj ronojel ri (material; materia)
Ronojel ri taq k’ojob’äl uchi’ yech’on ri ajawal pa qach’akul nikik’waj ki’ k’in ri cholq’ij ruma’ nikib’ij jari achi ke’ nuq’ajuj chi kijujunal ri ronojel ri nub’ij ri cholq’ij.
Po ri ajq’ij nuya’ rutzij ri chij jun retal kan nïm ri nuq’ajuj ri ruk’wan, po ruma’ ri achike’ nusol k’o chi qetzij, chi kan k’o rucholajen chirij ri achi ke’ nub’ij. Chuqa’ k’o b’ey ri retal ruk’wan ri’, ri k’in ri ralaxïk (nacimiento) ri ajq’ij chuqa keri’ ri winaqi’ nikajo’ nikisol ri jalajoj taq retal nikiteq ri ajawal, k’o chi nikiya’ okel chirij ri q’ij ri xe’aläx.
(Ejemplo)
Toq jun winäq nikiya’ jun retal pa runaq’ q’ab’äj, ri tzij nuteq ri ajaw Noj. Xu ri retal noqa’ toq achapon jun mojoj chij ri (sociedad), ri ajq’ij nukanuj rucholajen chij ri kan qetzij achike’ nub’ij ri tzij. Po ri retal nuya’ chuxe’ ri runaq’ q’ab’äj jikq’a ri’ nub’ij chi ri ch’ob’onïk nïm (profunda), man nawil ta’ rub’ey chi nuya’ (ardor)q’axon, qetzij nik’aj chi ri retal nuya’ sanän, chi ri retal nuya’ q’axomal ri jun ch’ob’onïk (clave). Xu ri retal nuya’ pa ruwi’ ri runaq’ q’ab’äj ri nub’ij chi jun ch’ob’onïk säq (claro), xu nuya’ jun sanän nub’ij chi la’ jun ch’ob’onïk utz rutikixïk, chi jun (ardor) nub’ij chi la’ jun ch’ob’onïk k’ïy rejkalem chij ri moloj, toq q’axomal (piquetazos) la’ jun ch’ob’onïk kan keri’ kan qetzij.
Taq ri retal nub’än pa xokon q’a, ri nub’ij chi ri ch’ob’onïk man ütz ta’. Po ri retal chuxe’ ri runaq’ q’ab’aj ri nub’i chi ri ch’ob’onïk kan man qakusaj ta’, xu nuay’ sanän nub’ij chi ri ch’ob’onïk xaxe’ xtib’a Itzel, xu ri retal nuya’ (ardor) ri ch’ob’onïk man ütz ta niqaya’ rub’eyal chin man nu’itzinaj ri moloj, xu jun piquetazo) ja ri’ ju ch’ob’oj man ütz ta rub’eyal nub’än.
Ütz natz’et pa ak’aslem ri jalajoj retal chuqa ri nabil pa ach’akul ri juk’al ajawal ek’o pa cholq’ij. Ruma’ ri ronojel taq ajawal nikiya’ ketal pa ch’akulaj chin niqa’ ya rub’ixïk rikitzij.
Ja re’ nub’ij ri ta’t Rosalino Tichoc Cúmes.