Wt/zea/aerepel

Zeêuws

Eên 'êle en eên deugesnejen aerepel.

Etymologie

Van aerd en appel. In spreek- en streektaelen is de saementrekkienge tot 'n op 't ôre ongeleêd woôrd aolgemeên (ziet onder). Kwam in 't Middelnederlands as ertappel a vò in de zin van 'eetbaere knol' of bovegrondse groente/vrucht die-a kort boven de grond groeit; pas sind begin achttienden eêuw in de moderne zin bekend. De plante komt uut de West en wier rond dezen tied snel geliefd as volkseten.

Omschrievienge

aerepel m van noôrd toet zuud, mae vee minder gebruukt in 't Zuud-Bevelands en 't Tools in Fluplands

1. eetbaere knol van d'aerepelplante (Solanum tuberosum)
2. stomme vint

Uutspraek

[ɛːrəpɵl]

Verbugienge

aerepels meêrvoud, aerepeltje verkleinwoôrd

Afleiienge

• aerepele

Saemenstelliengen

aerepelappel aerepelbal aerepelguiler aerepel'orre

aerepelkapper aerepelmart aerepeltelder zoeten aerepel

Uutdruksels

• Stom as 'n aerepel, vreêd stom
• ʻt Is kwart over de kouwen aerepel, onzinantwoôrd as t'r joe eên d'n tied vraegt en je weet 't nie
• aerepels mee aerepels (in sop uut de locht), aerepels zonder wat aors, as eten vò vreêd aerme mensen vroeger
• aerepels mee blôte voetjes, 'tzelfde
• ʼIe za 't kwaed nie in d'aerepels brienge, 'ie is gin groôt licht of 'arde werker, mae 'ie doe gin kwaed
• aerepels uut de zo, boerenscheutel van pêren en aerepels in vleissap

Varianten

• aerpel
• aepel Truzement

Synoniemen

• petaote Zuud-Bevelands, Tools in Fluplands
• pataote Land-van-Kezands (veraol 't zujen)
• petatter Land-van-Kezands ('tzelfde)
• petatte Land-van-Axels, Land-van-Kezands, Kortjeen
• petaoze Erremu, Nieuwland

Aore schriefwiezen

• aerəpel Woordenboek der Zeeuwse Dialecten

Vertaeliengen

knol van de Solanum tuberosum

• Nie-taelgebonde: 🥔
• Afrikaons: aartappel, ertappel
• Araobisch: بَطَاطَا‎ (baṭāṭā) v, بَطَاطِس‎ (baṭāṭis) m
• Aymara: ch'uqi
• Berbice-Nederlands: adaplu
• Braebants: eerappel, erpel, elper enz. m, patat v, patappel m
• Chinees (Mandarijn): 土豆 (tǔdòu) (Volksrepubliek), 馬鈴薯/马铃薯 (mǎlíngshǔ), 洋芋 (yángyù)
• Duuts: Kartoffel v
• Frans: pomme de terre v, patate v
• Guaraní: yvy'a
• Hindi: आलू (ālū), आलु (ālu) m
• 'Ollands: aerepel (Oud Zuud-'Ollands), eer(d)appel (West-Vries), eerpel (Oud Utrechts), aorepel (modern Utrechts) g/m
• Iengels: potato
• Japans: じゃがいも (jagaimo), 馬鈴薯 (ばれいしょ, bareisho), ポテト (poteto)
• Limburgs: aerpel, eerappel, jaerpel enz. m, petat v (Beringerlands), jrompeer, jrompel (Euperlands)

• Nederlands: aardappel m, patat (Belgen, spreektaele) v
• Nedersaksisch/Platduuts: eerpel, eer(d)appel, aerpel, earpel (Twents), arepel (Urkers), erpel g/m; petätter (Epe, Oôst-Veluwe), Pate(t)sch (Oldenburgs) m/g; Kartuwwel, Tuwwel (Oôst-Vries), tuffel (Twents) v; Ieedschock v (Plautdietsch)
• Oôst-Vlaems: jerrapel Land-van-'Ulsters, errappel ʻUlst-stad, eirpel Oôst-Zeêuws-Vlaoms grensgebied, petetter Land-van-'Ulsters
• Portugees: batata v
• Quechua: papa
• Russisch: карто́фель m
• Spaons: patata v (Spanje), papa v (Latijns-Amerika)
• Stasvries en verwanten: eardappel, earpel, irpel (Bildts) g
• Swahili: kiazi kl. 7, 8
• Westerlauwers Vries: ierappel (ierpel en nog wat plaoselijke varianten) g
  • Hindeloôpers: êrpel
  • Terschelliengs: ie(r)pel
  • Schiermonnikoôgs: ierpel m
• West-Vlaems: petatte v, petatter m, eirpel m

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 12

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'aardappel'