Wp/wls/Kalepo Muliava

Ko Kalepo Muliava (1938-1989) ne'e ko he tagata fai politike 'uvea o Niu Kaletonia.

Ma'uli i 'Uvea mo Futuna

Ne'e tupu i te 'aho 12 o Sunio 1938 i Mu'a. Ne'e ako i Mala'etoli pea i Lano. Ne'e ko he tama ne'e atamai māsila pea ne'e alu o hoko tana ako i te seminālio o Sagato Leone i Païta pea i te seminālio lahi o Sagato Paulo i Niumea. Ne'e ako tahi i ai mo ni haha'i ma'uhiga o Niu Kaletonia o hage ko Jean-Marie Tjibaou. Ne'e fakanofo pātele Kalepo e Mōseniolo Darmancier i te 'aho 25 o Aukusito 1971.

Ne'e 'uluaki gaue pātele Kalepo i Futuna pea liliu mai o gaue ki 'Uvea nei. Ne'e ina kole leva ki te Tu'i Tapu ke mavae mai te ma'uli fakamamahi pea 'ohoana mo he fafine 'uvea ko Malia Nive.

Ne'e ma'uhiga kia Kalepo tana tui mo tana kau ki te 'u fakatahi fakalotu i te temi ae ne'e nofo i 'Uvea nei o feiai pe mo te temi ae ne'e kua alu leva mo tona hoa o kumi ma'uli i Kaletonia i te 'u ta'u 1970.

Ma'uli i Niu Kaletonia

Ne'e ko Kalepo ne'e 'ofa mo'oni ki te kaiga 'uvea mo futuna ne'e ma'uli i Niu Kaletonia pea ne'e lahi te 'u gaue ne'e ina fakahoko ke tauhi e nātou te 'uhiga, te 'u lea pea mo te aga'ifenua 'uvea mo futuna i Kaletonia.

Ne'e sio e Kalepo ki te faka'ofa'ofa mo te gaohi kovi'i o totātou lanu i Kaletonia pea ne'e ina faiga'i ke fetogi pea ke poto te kau 'Uvea mo Futuna i te tauhi o tanātou matagafua.  Ne'e lahi te gaue kinakina a te kaiga 'uvea mo futuna pea ne'e toe ki te lagafenua o Kaletonia kae ne'e hage foki ne'e me'a noa'i nātou i te 'u ta'u 1970-1980.

Ne'e tu'ania e Kalepo e faka'aoga'i te kau 'Uvea mo Futuna e nātou ne'e fia tāpiki ki Falani pe ko nātou ae ne'e fia pule'aga faitaliha kae fakamulimuli pea tukugakovi'i pe fehia'ina tatau pe i te potu fuli.

Ne'e ma'uhiga kia Kalepo te faka'ala'ala mo fakamahino o te kaiga ki te 'alu'aga o te ma'uli fakapolitike, fakasosiale, faka'ekonomika mo fakafenua o Kaletonia.

Ko ia ae, ne'e laga e Kalepo mo Takatai pea mo Tautu'u te 'uluaki nusipepa 'uvea mo futuna ko te ''Fetu'u 'Aho'' i te 'aho 23 o Sunio 1973. Ne'e ko he nusipepa i te lea faka'uvea mo te lea fakafalani pea ne'e toho tu'a 2000 i te māhina lua fuli i Niumea.

Ne'e fakaha'ele'i e Kalepo Muliava te tahi nusipepa ko te "Mālamanei" mai te ta'u 1978 o kaku ki te ta'u 1981.

I te ma'uli fakapolitike, ne'e laga e Kalepo kautahi fakapolitike e 4 i te 'u ta'u 1980:

- Coutumes et Progrès (Aga'ifenua mo Lagafenua)

- Unité Wallisienne et Futunienne (Fakatahi 'uvea mo futuna)

- 'Uvea mo Futuna

- Union Océanienne (Fakatahi o Oseania)

Ne'e laga te kautahi o te Union Océanienne (UO) i Maio 1989 pea ne'e fua te kakava a Kalepo mo te kaiga ne'e gaue tahi mo ia he ne'e mālō te UO i te vote fakakogafenua o te 'aho 11 o Sunio 1989 o ma'u ai heka'aga e lua a Kalepo Muliava mo Alefosio Vasa Lakina i te falefono fakakogafenua o te potu saute o Kaletonia.

Ne'e mate mahaki Kalepo Muliava i Aukusito 1989 kae ne'e kei fo'ofo'ou te kau a te kautahi o te UO i te ma'uli fakapolitike o Kaletonia pea ne'e kei lahi te u gaue ne'e faka'amu ki ai Kalepo mo te kaiga 'uvea mo futuna.

E tahitahiga te 'u fakamatala ne'e fai kia Kalepo Muliava i te 'u tohi mo nusipepa o Kaletonia mo Falani kae kia tātou 'Uvea mo Futuna ko he higoa ma'uhiga e kei tou ilo'i fuli pe.

E hage Kalepo ki te kau 'uvea mo futuna ko Jean-Marie Tjibaou ki te kau Kanak pe ko Pouvana'a A Oopa ki te kau Tahisi.

Ne'e ko he tagata ne'e ina tauhi tona 'uhiga 'uvea mo futuna, 'ofa mooni ki te kaiga pea ne'e gaue ki te faka'āteaina mo te fakafofoga fakapolitike o totātou lanu i Kaletonia.

Tou faka'amu ke manatu'i tu'uma'u e te 'u taiake fo'ou ia Kalepo Muliava.

Matapuna

• Ridet, Laurent: ''Muliava (Kalepo) in: Malau, A., Takasi, A. et Angleviel, F.: ''101 mots pout comprendre Wallis et Futuna'', Éditions Île de lumière, Nouméa, 1999