Wp/nr/Ukamisa

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | nr
Wp > nr > Ukamisa

Abokamisa[edit | edit source]

EsiNdebeleni kunamatjhada lawo asetjenziswako. Amatjhada la ahlukaniswe ngemihlobo embili leyo eyaziwa ngabokamisa nabongwaqa. Abokamisa matjhada alandelako: a, e, i, o no-u. Kodwana, ngokomtlolomazombe abokamisa bahlukaniswe ngokomhlobo embili. Imihlobo le ibizwa ukuthi bokamisa bendabuko nanyana bemvelo, nabokubelethwa nanyana bokuvela. Esihlokwaneni esilamako sizokutjheja abokamisa bendabuko nanyana bemvelo.

Abokamisa bendabuko nanyana bemvelo.[edit | edit source]

Abomamisa bendabuko nanyana bemvelo thathu, u-a, i no-u.

1. [a] ukamisa ophasi etjhadini labokamisa

Isibonelo: -lala [lala], halala [ɦalala}.

2. [i] ukamisa ophambili phezulu etjhadini, ophakemeko

Isibonelo: ibilibili [iƃiliƃili], ilimi [ilimi].

3. [u] ukamisa ongemuva phezulu etjhadini, ophakemeko.

Isibonelo: lokhu [lokhu], -khulu [khulu].

Esihlokwaneni esilandelako sizokutjheja abokamisa bokuvelethwa nanyana bokuvela.

Abokamisa bokubelethwa nanyana bokuvela[edit | edit source]

Abokamisa bokubelethwa nanyana bokuvela bokamisa amane ngokuya ngokomtlolo mazombe, bona ngilaba; e[ɛ],e[e],o[ɔ] no-o[o].

1. e[ɛ]: ukamisa ophambili phakathi-phasi etjhadini.Utholakala nangabe ulandelwa lilunga elinokamisa ophasi.

Isibonelo: -lele [lɛlɛ], lelesa [lɛlɛsa].

2. e[e]: ukamisa ophambili phakathi-phezulu etjhadini.Utholakala nangabe ulandelwa lilunga elinokamisa ophezulu.

Isibonelo: -qedile [!edilɛ] abelusi [aƃelusi].

3. o[ɔ]: ukamisa osemuva phakathi-phasi etjhadini.Utholakala nangabe ulandelwa

Isibonelo: –soloko [sɔlɔkɔ] usoloza [usɔlɔza]

4. o[o]: ukamisa osemuva phakathi-phezulu etjhadini.Utholakala nangabe ulandelwa lilunga elinokamisa ophezulu.

Isibonelo: lokhu [lokhu], ithosi [ithosi].

Abokamisa baqakatheke khulu elimi netuthukweni yesiNdebele ngombana ukuze sitlole nanyana sikhulume kufanele sisebenzise amatjhada lawo akhamba nabokamisa. Abokamisa nabahlangana nabongwaqa bakhiqhiza amatjhada lawo esiwasebenzisa ukwakha amagama. Amagama akha imitjho.