Wp/kri/Venezwela

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kri
Wp > kri > Venezwela

Venezuela (/ˌvɛnəˈzweɪlə/; Amɛrikan Spanish: [beneˈswela]), ɔfishal wan na di Bolivarian Ripɔblik fɔ Venezuela (Spanish: República Bolivariana de Venezuela),[12] na wan kɔntri we de na di nɔt kɔst na Sawt Amɛrika, we gɛt wan kɔntinɛntal landmas ɛn bɔku ayland ɛn ayland dɛn na di Karibian Si. I gɛt teritɔrial ɛkstenshɔn we na 916,445 km2 (353,841 sq mi), ɛn dɛn bin tɔk se in pipul dɛn na 29 milyɔn insay 2022.[13] Di kapital ɛn big big ɔban agglomɛreshɔn na di siti na Karakas.

Di kɔntinɛntal teritɔri gɛt bɔda na di nɔt wit di Karibian Si ɛn di Atlantik Oshɔn, na di wɛst wit Kolombia, Brazil na di sawt, Trinidad ɛn Tobago na di nɔt-ist ɛn na di ist wit Gayana. Di Venezuela gɔvmɛnt de mentɛn wan klem agens Gayana to Guayana Esequiba.[14] Venezuela na fedaral prɛsidɛnt ripablik we gɛt 23 stet dɛm, di Kapital Distrikt ɛn fedaral dipɛnsin dɛm we de kɔba Venezuela in ɔfsho ayland dɛm. Venezuela na wan pan di kɔntri dɛm we gɛt bɔku siti dɛm na Latin Amɛrika;[15][16] di bɔku bɔku pipul dɛm na Venezuela de liv na di siti dɛm na di nɔt ɛn na di kapital siti.

Di teritɔri na Vɛnizwela bin gɛt Spain insay 1522 bikɔs di indijinos pipul dɛn bin de agens am. Insay 1811, i bin bi wan pan di fɔs Spanish-Amɛrikan teritɔri dɛn we bin deklare indipɛndɛns frɔm di Spanish ɛn fɔm pat, as dipatmɛnt, pan di fɔs fedaral Ripɔblik fɔ Kɔlɔmbia (we dɛn kɔl istri as Gran Kɔlɔmbia). I bin separet as ful sovayb kɔntri insay 1830. Insay di 19t sɛntinari, Venezuela bin sɔfa pan pɔlitikal trɔbul ɛn ɔtokrasi, ɛn na di rijinal soja dikteta dɛn bin stil de kɔntrol am te to di mid-20t sɛntinari. Frɔm 1958, di kɔntri dɔn gɛt sɔm dimokrasi gɔvmɛnt dɛn, as ɛksɛpshɔn usay bɔku pan di rijyɔn bin de rul wit soja diktetaship, ɛn di tɛm bin gɛt bɔku ikɔmik prɔsperiti. Di ikɔnomik shɔk dɛn we bin apin insay di 1980 ɛn 1990 dɛm bin mek big big pɔlitikal kraysis ɛn bɔku bɔku soshal ɔnarɛst, inklud di Caracazo rɔsh we bin kil pipul dɛn insay 1989, tu tɛm we dɛn bin tray fɔ pul di gɔvmɛnt na pawa insay 1992, ɛn di impeachment fɔ wan Prɛsidɛnt fɔ embezzlement of public funds chaj insay 1993. Di kollaps in kɔnfidɛns insay di pati dɛm we bin de naw bin si di 1998 Venezuelan prɛsidɛnt ilɛkshɔn, di katalis fɔ di Bolivarian Rivɔlɔshɔn, we bigin wit wan 1999 Kɔnstityushɔn Asɛmbli, usay dɛn bin put nyu Kɔnstityushɔn fɔ Venezuela. Di gɔvmɛnt in populist soshal wɛlbɔdi polisi dɛn bin bolster bay we di ɔyl prayz bin de go ɔp,[17] i bin de inkrisayz di soshal spɛndin fɔ sɔm tɛm,[18] ɛn i bin ridyus di ikɔnomi inikualiti ɛn po insay di fɔs ia dɛn we di rijim bin de.[19] Bɔt, po bigin fɔ bɔku insay di 2010 dɛm.[20] Di 2013 Venezuela prɛsidɛnt ilɛkshɔn bin gɛt bɔku agyumɛnt we mek bɔku pipul dɛn bin de protɛst, we mek ɔda kraysis ɔlsay na di kɔntri we de kɔntinyu te tide.[21] Venezuela dɔn gɛt dimokrasi bakslayd, shift to wan ɔtoritarian stet.[22] I de rank smɔl pan intanashɔnal mɛzhɔmɛnt fɔ fridɔm fɔ prɛs ɛn sivil fridɔm ɛn i gɛt ay lɛvɛl we dɛn tink se kɔrɔpshɔn.[23]